O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

Reklama faoliyatida psixotexnologiya. 
Reklamaning iste'molchilarga qay 
tarzda ta'sir etganligini reklama psixologiyasi belgilab beradi. Reklama 
psixologiyasi amaliy psixologiyaning bir bo‘limi bo‘lib, insonning iste'molchilik 
xatti-harakatining motivini tadqiq etadi. U insonning ruhiyatiga reklama ta'siri 
jarayonlarini o‘rganadi. Inson ruhiyati shunday tuzilganki, u birdaniga to‘la 
ravishda o‘zgarmaydi. Lekin umumiy ravishda inson qarashlari tezroq o‘zgarishi 
mumkin. Bu to‘g‘rida keng ommaga mo‘ljallangan reklama mahsulotlarini ishlab 
chiqarish jarayonida unutmaslik kerak. Ayniqsa iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlar 
ketayotgan jamiyatda buning ahamiyati juda katta. 
Reklama bugungi kunda asosan ikkita vazifani bajaradi:
A) Axborot berish 
B) Targ‘ibot qilish. 
Barcha ko‘rinishdagi reklama, xoh u og‘zaki, xoh yozma shaklda bo‘lsin, 
yoxud bir ko‘rinishdan iborat bo‘lishidan qat'iy nazar u kishilarga axborot beradi. 
Ularning ehtiyojlarini qondirishga harakat qiladi. Bunga radio va televideniedagi 
reklamalarni ham misol qilishimiz mumkin. Plakatlar, yarmarkalar va boshqa 
shakldagi reklamalar sizu bizga ta'sir ko‘rsatadi. Barcha ko‘rinishda ham inson 
undan yangi ma'lumot oladi, yangilik bilan tanishadi. U yoki bu muassasa, idora, 
korxonaning xizmat usullaridan xabardor qiladi. Bu vazifalarning barchasini 
reklama axborot berish bilan bajaradi. Shu sababli ham biz reklamani axborot 
beruvchi faoliyat deb qabul qilamiz.
Reklamaning targ‘ibot qilish vazifasi shundaki, u inson ruhiyatiga ta'sir 
etgan holda reklama qilayotgan narsani xarid qilishga, yaxshi narsalardan 
foydalanishga, insonga hayoti uchun zarur bo‘lgan fikrlarni, usullarni o‘zida 
qo‘llashga undaydi. Yaxshi narsalarga, yaxshi xislat va fikrlarga ishontirishga 
harakat qiladi.
Reklama insonga yetib kelayotgan barcha axborot xabarlarni qabul qilishda 
bozorlarda kundan-kun ko‘plab tavsiya etilayotgan mahsulotlarni tanlab olishda, 
o‘zi qidirib yurgan, xabari bo‘lmagan yangi mollarni xarid qilishda yaqindan 
yordam beradi. Kishilar hozirgi davrda o‘zi bilgan, bilmagan davrda g‘ayri 
ixtiyoriy tarzda har kuni ertadan kechgacha juda ko‘p reklamalar bilan tanishadi. 

---

Radio va televidenie, transport, ko‘cha, xiyobonda, idora va muassasalarda va 
hokazo joylarda reklama insonning hayot tarziga aylanib qolgan. 
G‘arbda marketing sohasida bozorni ruhiy tahlil yo‘li bilan o‘rganish usuli 
so‘nggi vaqtlarda keng rusum bo‘lib qoldi. 
Reklama korxonaning butun faoliyatini, ya'ni uning tashqi ko‘rinishi, 
xodimlarning yurish-turishi, kotiblarning telefondagi ovozidan tortib tovarning 
nomi, o‘rovi, mijozlarga xizmat ko‘rsatishigacha bo‘lgan butun faoliyatini har 
tomonlama o‘z ichiga oladi 
Tovarlar sifati jihatidan nechog‘liq kam farq qiladigan bo‘lsa, ularni shuncha 
ko‘proq reklama qilish kerak. 
Keng iste'mol tovarlari reklamasiga bo‘ladigan sarf harajatlar o‘rta hisobda 
hajmining 5 foizidan 15 foizigacha boradi. 
Reklama ishini rejalashtirishda hisobga olish kerak bo‘lgan asosiy narsalar 
quyidagilardir: 
tovarning holati: iste'molchi rag‘batlariga nisbatan; raqobatga nisbatan; 
reklama maqsadi: tovarning ma'lumlik darajasi; unga beriladigan ma'lum 
imidj (obraz); 
reklama ob'ekti: kim (iqtisodiyot sohasi, reklamani kim tavsiya etadi, kim 
hal qiladi); uning strukturasi (firmaning katta-kichikligi, tuzilishi, ruhiy omillar); 
reklama mazmuni: konsepsiyasi (nima reklama qilinadi); 
reklama vositalari: qanday qilinadi (reklamani matn, grafika orqali yoki 
badiiy vositalar bilan eng yaxshi samara beradigan darajaga yetkazish usullari); 
reklama byudjeti: umumiy byudjeti (mavsum omilini hisobga olgan holda);
raqobatchilarning reklama imkoniyatlariga qiyosan olganda; 
reklama chora-tadbirlarining rejasi: reklamaning nechog‘lik tez-tez 
takrorlanib turishi; sifati; rentabelligi; konkret reklama vositalari bo‘yicha 
taqsimlanishi; 
vaqt e'tibori bilan olganda reklama chora-tadbirlarining rejasi: reklama 
komponentlarining muddatlari; 
batafsil kalkulyasiyasi: odatda reklama mahsulotining sotiladigan bahosiga 
qarab ming donasi yoki boshqa birliklari hisobidan olinadi; 
reklamaning samaradorligi ustidan nazorat: sotuvlar hajmidan sarflangan 
mablag‘larni qiyoslab ko‘rish.
Tovar o‘rovining roli. Tovarlarning o‘rovi birinchi qarashda xalq 
xo‘jaligining uncha ahamiyat tutmaydigan va juda ham zarur bo‘lmagan 
sohalaridan biri bo‘lib ko‘rinadi, lekin so‘nggi o‘n yilliklar mobaynida bu soha 
katta sur'atlar bilan rivojlanib kelmoqda. 
G‘arbda hamma tovar va mahsulotlar o‘rog‘liq holda sotiladi. 
Tovar yoki mahsulotning o‘rovi: 
- tovarlarni buzilish va shikastlanishdan saqlaydigan; transportda tashish, 
unga ortish va tushirish uchun oson va qulay bo‘lishini ta'sinlaydigan; 
- hajmi va og‘irligi jihatidan tovarni sotish uchun eng qulay birliklarni 
yaratishni ta'minlaydigan; 
- muhim reklama rolini o‘ynaydigan bo‘lishi kerak. 
Tovar yoki mahsulot o‘rovining ko‘rinishiga ta'sir qiladigan omillar: 

---

- tovarning transport vositalari, ombor vositalaridan unumli foydalanishga 
imkon beriladigan og‘irligi va hajmi, bunda transport tariflarining tinmay ortib 
borayotgani hisobga olinadi; 
- avtomatlashtirish, transportda tashish va mijozlar omborida saqlash uchun 
o‘rov vositalarining nechog‘lik moslanganligi va hokazo. 
Reklama jarayonida 4 ta qiziqarli tomonlar mavjud: 
- reklama beruvchi 
- reklama tarqatuvchisi 
- reklama agentligi 
- reklama iste'molchilari. 
Aniq reklama agentliklaridan biri ovoza qiladi: «... mustaqil ishbilarmon 
korxona, ishbilarmon insonlar va ijodiy mehnat shaxslaridan iborat ishlab 
topadigan, reklamani tayyorlab axborot tarqatish vositalariga joylashtiradigan, 
mijoz topshirig‘i asosida ish yuritadigan, o‘z tovari xizmatining xaridorini topishni 
xohlaydiganlar uchun xizmat qilamiz». 
Barcha reklama agentliklarini uch asosiy qismga ajratish mumkin bo‘ladi:
- ixtisoslashgan va taklif etilgan reklama xizmatlari 
- naqdli yoki xususiy korxonaviy bazaning yo‘qligi 
- mavjudlik yoki reklama kanali yo‘qligi. 
Reklama agentligi faoliyati to‘rtta asosiy yo‘nalishni o‘z ichiga oladi: 
1. Buyurtmachilarning e'tiborini qaratish va hamkorlik: menejment 
2. Reklamani omadli ishlab chiqarish va yo‘lga qo‘yish san'ati: rassomlar, 
ssenaristlar, fotograf, rejisserlar yordamida; 
3. Reklamani tayyor mahsulot holiga keltirish: poligrafiya va tiraj 
yordamida; 
4. Reklamani gazeta, jurnal va televideniega taqdim etish. 
Kuzatishlarga qaraganda reklama odamni ruhan quvvatlantiradi. Chunki 
inson o‘zi haqida qayg‘urishni, e'tiborni, yaxshiroq hayot kechirishni istaydi.