Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

32 -rasm. Osmometrning sxemasi 
Shunday qilib, manometr ichidagi simobning balandligi 
ni oʻlchab 
eritmaning osmotik bosimini aniqlash mumkin. Eritmalarning osmotik bosimi juda 
katta qiymatga ega boʻla oladi, masalan, dengiz suvining osmotik bosimi 28 
atmosferaga yaqin. 
Agar kolloid zarrachalarning hajmi va massasi quyi molekulyar moddalar 
molekulasining hajmi va massasidan birmuncha katta ekanligini hisobga olsak, 
unda bir xil konsentratsiyali kolloid va chin eritmaning ma‘lum bir hajmida asl 
zarrachalar soni chin eritma zarrachalarining sonidan ancha kam boʻladi. Shuning 
uchun ham chin eritmalarning osmotik bosimiga qaraganda kolloid eritmalarniki 
juda past boʻladi. Masalan, massaviy konsentratsiyasi 10 g/l boʻlgan oltin zolining 
osmotik bosimi 45 Pa ga, xuddi shu konsentratsiyali saxarozaning osmotik bosimi 
7250 Pa ga teng, shuningdek, kolloid eritmalar osmotik bosimining ma‘lum bir 
ulushi elektrolitlar aralashmasi bosimiga toʻgʻri keladi. Chin eritmalardagi kabi 

---

61 
kolloid eritmalarga ham gaz qonunlarini tatbiq qilish mumkin. Kolloid eritmalar 
uchun Klaypeyron-Mendeleyev tenglamasi quyidagicha yoziladi: 
N
RT
V
P
yoki
RT
N
PV






bu yerda, 
V

- kolloid zarrachalarning konsentratsiyasi, ya‘ni hajm birligida boʻlgan 
kolloid zarrachalarning soni, N- Avogadro soni, ν – zarrachalar soni, P – osmotik 
bosim.
Kolloid eritmalarning osmotik bosimining aniq qiymatiga ega boʻlgach, 
mitsellalarning molekulyar massasi quyidagi formuladan foydalanib topiladi. 
MV
gRT
P

Donnanning membrana muvozanati. 
Odatda, chin eritmalarning osmotik 
bosimini oʻlchashda devorlari yarim oʻtkazuvchi pardadan iborat boʻlgan idishga 
eritma solinib, idish toza erituvchiga masalan, suvga solinadi. Erituvchini 
oʻtkazadigan va lekin, eritmani oʻtkazmaydigan parda 
yarim oʻtkazgich parda 
yoki 
membrana 
deyiladi. Agar jismni membrana bilan teng ikkiga boʻlsak va bir 
tomoniga erituvchi va ikkinchi tomoniga eritma quysak, erituvchi membrana orqali 
eritmaga oʻta boshlaydi. Erituvchining yarim oʻtkazgich membrana orqali eritmaga 
bir yoqlama oʻtish hodisasiga 
osmos 
deyiladi. Ma‘lum bir vaqt va balandlikdan 
soʻng, muvozanat qaror topadi. Ya‘ni, erituvchining va eritmaning membrana 
orqali oʻtish tezliklari tenglashadi. Umuman olganda, erituvchini eritmaga 
oʻtkazmaslikni ta‘minlovchi, aniqrogi eritma va erituvchi orasidagi muvozanatni 
saqlash uchun eritmaga berilishi kerak boʻlgan, bosim 
- 
osmotik bosim
deyiladi 
(33-rasm). 

---

62