O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Tranzaksiya turlari 
Tranzaktsiya – pulni o‘tkazish, oldi-sotdi bitimini tuzish 
bo‘yicha operatsiya. Tranzaksiya natijasi har doim mijozning 
bank yoki karta hisobvarag‘idagi holatining o‘zgarishi 
hisoblanadi. 
Bu yerda quyidagi operatsiyalar turlarini ajratish mumkin: 

Bank
– bir joriy hisobvaraqdan boshqasiga pul o‘tka-
zilganda. 

Bankomatli 
– plastik kartadan naqd pulni bankomat orqali 
yoki har qanday xizmatni to‘lash orqali tamalga oshiriladi. 

Ma’lumotlar bazalarida tranzaksiyalar
. Ma’lumotlar 
bazasini alohida xotirada saqlanadigan ma’lumotlarga ega jadval 
sifatida tasavvur qilish mumkin. Ushbu jadvalga yangi 
ma’lumotlar qo‘shishingiz yoki eskilarini o‘zgartirishingiz 
mumkin. Aslida, bu o‘zgarishlar faqat ikkita holatga ega bo‘lishi 
mumkin bo‘lgan operatsiyalar deb ataladi – 
muvaffaqiyatli
yoki 
yo‘q
. Agar tizim tranzaksiyani qabul qilmasa, u holda ma’lumotlar 
bazasi dastlabki (oldingi) holatga qaytadi. 

Bitkoin va boshqa kriptografik valyuta tranzaksiyasi
. 
Kriptovalyuta pul o‘tkazmalari shunga o‘xshash bank operat-

---

262 
siyalariga o‘xshaydi, chunki pul bilan operatsiyalar mavjud: 
birinchi holatda ham 
raqamli pullar
bilan, ikkinchisida 
an’anaviylar bilan, ya’ni sumlar, dollarlar, yevro va boshqalar 
bilan. 
Tranzaktsiyalar ikki usulda amalga oshiriladi: 

online tranzaktsiyalar
– barcha to‘lovlar (debetatsiya, 
kredit berish, mablag ‘berish) real vaqt rejimida amalga oshiriladi, 
masalan bankomatlar yoki bitta bankda o‘tkazilgan bank 
operatsiyalari; 

offline tranzaktsiyalar
– bu holda, jarayon ishtirokchilari 
o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa yo‘q va hisob-kitoblar biroz 
vaqtdan keyin amalga oshiriladi. Shunday qilib, masalan, ish haqi 
bankka o‘tkaziladi - tashkilotning hisobvarag‘idan ularning 
umumiy miqdori chiqariladi va tegishli qismlar xodimlarning 
karta - hisobvaraqlariga o‘tkaziladi. 
