O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 misol 
(4.3.5-rasm).
 
1.
A
mijoz pulni 
B
mijoziga o‘tkazishmoqchi; 
2.
Tranzaktsiyalar tarmoqqa o‘tkaziladi va bloklarga yig‘iladi, 
har bir blokda oldingi blokning 
raqami 
va 
xeshi
mavjud; 
3.
Bloklar tizimning barcha ishtirokchilariga tekshirish uchun 
yuboriladi; 
4.
Agar xato bo‘lmasa, har bir ishtirokchi o‘z ma’lumotlar 
bazasi blokiga blok yozadi; 
5.
Blok 
blok zanjiriga 
qo‘shiladi, unda avvalgi barcha 
operatsiyalar haqida ma’lumotlar mavjud; 
6.
Pul 
A
mijozidan 
B
mijoziga o‘tkaziladi. 
4.3.5-rasm.
Blokcheynning ishlash sxemasi 
Ushbu tizim qanday ishlashini ko‘rib chiqaylik. Bloklarning 
ushbu ketma-ketligi (1-2-3-4-5-6) zanjirdir, ayanchli doiraemas. 
Bloklarning har birida ma’lum ma’lumotlar to‘plami mavjud. 
Barcha 
bloklar
bir-biri bilan bog‘langan. Yangi ma’lumotlar 

---

270 
to‘plami faqat eski ma’lumotlar to‘plami yopilganidan keyin 
yaratilishi mumkin. 
Bloklarni shakllantirish va yopish 
4.3.6-rasmdan ko‘rinib turibdiki, zanjirning har bir blokida 
ma’lum bir kalit mavjud. Kalit shifrni ochilgunga qadar blok 
yopilmaydi. 
Blok kalitining shifrni ochish
maynerlar
tomonidan amalga 
oshiriladi. Matematik algoritmlarning kompyuter yechimida 
qurilgan kriptovalyutalarni ishlab chiqarish 
mayning
deb ataladi. 
Va bu bilan shug‘ullanadigan shaxslarni 
maynerlar deb
aytishadi. 
4.3.6-rasm
Kriptovalyutalarni 
ahtaradigan 
maynerlar 
ularni 
videokartalar va protsessorlarning quvvatlaridan foydalanib 
amalga oshiradilar. Ular, o‘z navbatida, hisoblash operatsiyalarini 
bajaradilar, ularning asosiy maqsadi blokka kriptografik imzoni 
xesh
shaklida izlashdir. Uni olib topish bilanoq - blok yopiladi. Va 
mayner
buning uchun kriptovalyuta shaklida mukofot oladi. 
Mayning - Bitcoin tarmog‘ida zarur va muhim jarayon 
bo‘lib, natijada quyidagi vazifalar hal qilinadi: 
1.
Blokcheynga 
yangi tranzaksiya blokini
yozish. 
2.
Yangi Bitcoin tangalarini
chiqarish (emissiya). 
3.
Tarmoq ishtirokchilariga (maynerlar) tranzaksiyalarni 
qayta ishlash va yangi blokni shakllantirish uchun mukofot. 

---

271 
4.
"51% hujum" dan himoya qilish, bu pul tarmog‘ini barbod 
qilish va boshqarishga ro‘xsatsiz ochish urinishini iqtisodiy 
jihatdan befoyda bo‘lishini ta’minlaydi. 
5.
Tarmoqdagi blokcheyinning ko‘plab nusxalarini saqlash
. 
Buning sababi shundaki, maynerlar yangi tranzaksiyalarni 
boshqarish uchun blokcheynning to‘liq (so‘nggi) versiyasiga ega 
bo‘lishlari kerak. 
Blokcheynning ishlashi va uning xavfsizligi maynerlar va 
blokcheynning boshqa ishtirokchilari tomonidan ta’minlanadi. 
Zanjirning ishini qo‘llab-quvvatlaydigan barcha ishtirokchilar bir-
biriga tengdir. Server yoki biron bir protsessing markazi yo‘q. Har 
bir blokcheyn foydalanuvchisi xavfsizlik kafolati sifatida ishlaydi. 
Blokcheyn operatsiyalarni to‘sib bo‘lmaydigan qilib qurilgan. 
Tarmoqni markazlashtirmaslik, turli davlatlar va yuris-
diktsiyalarni (sud vakolatlari doirasi) vakolatiga ega bo‘lgan 
subyektlar o‘rtasida ma’lumotlarni o‘zaro kelishuv asosida 
vositachilar yoki tartibga soluvchisiz uzatish imkonini beradi.