O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II.bob. Maktabgacha yoshdagi bolalar psixik rivojlanishi va gender
|
25 1.3. Ijtimoiy munosabatlarda gender muammolarining psixologik taxlili. Gender farqlar ijtimoiy muhit, tarbiya, tashqi ta’sirlar mahsulidir. Shuning uchun go‘dak avvalo sotsiogenez ta’sirida o‘zining jins ekanligini anglaydi. Lekin bu filogenez va ontogenez ta’sirini rad etmaydi; sotsiogenez jinsiy tasavvurlarning shakllanishini tezlashtirishi yoki sekinlashtirishi mumkin. Vaqt o‘tishi bilan tabiat o‘z kuchini ko‘rsatadi, ya’ni filogenez va ontogenezda jins o‘zining belgilarini namoyon eta boshlaydi. Shuning uchun sotsiogenez ta’sirini mutlaqlashtirish mumkin emas. Gender falsafasi, yuqoridagi omillardan tashqari psixogenez natijalari va xulosalariga ham tayanishi kerak. XX asrgacha ayolga bolajon, pazanda, o‘choq qo‘riqlovchisi, badiiy-estetik timsol sifatida qarash mavjud edi. Feministik harakatlar ayolni ijtimoiy-siyosiy hayotning teng huquqli sub’ektlariga aylantirdi. Bu borada Yevropa ayoli namuna bo‘ldi. Afrika, Osiyo, Lotin Amerikasi qit’alaridagi ayollar ham feministik harakatlarni qo‘llab-quvvatlay boshladilar. To‘g‘ri, islom qadriyatlari hukmron davlatlarda hali patriarxal munosabatlar ayollarning teng huquqli yashashiga xalaqit berayapti.Ammo bugungi ayol XX asrgacha yashagan ayol emas . Ayollar ijtimoiy munosabatlarni emas, gender munosabatlarni o‘zgartirish tarafdorlaridir. Ular ijtimoiy munosabatlarning xususiyati bilan qiziqmaydilar; gender tenglik ular uchun erkak egallagan amallarni egallab, erkak bilgan narsalarni bilib, oilasini ta’minlab yashashdir. Feministlar hech qachon jamiyat taraqqiyotini belgilab beruvchi, strategik ahamiyatga ega ijtimoiy-siyosiy konsepsiyalarni ilgari surmagan. Ular ijtimoiy munosabatlarni o‘zgartirmay gender tenglikni ta’minlab bo‘lmasligini xayoliga keltirmagan. Gender tenglik ayol va erkak munosabatlarida teng huquqlilikni ta’minlashgina emas, u butun ijtimoiy munosabatlarni o‘zgartirishga qodir voqelikdir. Gender tenglikni eski ijtimoiy munosabatlar ustiga qurib bo‘lmaydi, u insoniyatni yangi ijtimoiy munosabatlar tizimini yaratishga undaydi. Birinchi Xalqaro xotin-qizlar jamiyati 1867 yili Londonda tashkil etilgan. Hayratli tomoni shundaki, uning prezidenti etib erkak –taniqli sotsiolog D.S.Mill saylangan. Uning ayollar masalasini qanday o‘rgangani va hal etgani ma’lum
26 emas. Agar meni erkak intutsiyasi aldamasa, u ayollar muammosiga aralashganiga pushaymonlar qilgan bo‘lsa kerak. Ha, mehnat taqsimoti gender munosabatlarini keltirib chiqargan bosh omillardan biridir. Vazifalarning differensiallashuvi gender munosabatlarini yanada chuqurlashtirgan. Biroq gender notenglikning yuzaga kelishi faqat mehnat taqsimoti natijasi emas.Antik davrda intellektual mehnat bilan aslzodalar, jismoniy mehnat bilan quyi tabaqa shug‘ullangan.Lekin aslzodalar o‘z ayollariga nisbatan yuqori, ijobiy fikrda bo‘lavermaganlar. Masalan, antik davr faylasuflari /Platon Aristotel ) ayollar borasida diskriminatsion fikrlarni bildirganlar. Demak, gender munosabatlari boshqa omillar –psixologik, madaniy, siyosiy, ijtimoiy – iqtisodiy munosabatlar ta’sirida ildiz otgan. Shuning uchun ham XX asrdagi siyosiy –huquqiy vositalar ayollar diskriminatsiyasini bartaraf etolmadi. Ular yetarli emas. Gender ta’lim-tarbiya ayol va erkak o‘rtasidagi farqlarni izlashdan emas, balki ayol va erkakni inson ekanini ochib berishdan boshlanishi darkor. Gender munosabatlari avvalo inson munosabatlaridir. Gender ta’lim-tarbiya ushbu munosabatlar negizidagi maqsad va vazifalardan kelib chiqib ularga muvofiq usul va vositalarini tanlashi kerak.Gender maqsad va vazifalarning o‘ziga xosligi inkor etilmaydi. Ammo ular “o‘zi o‘zi uchun” mavjud bo‘lolmaydi. Insonning yaxlitliligi va butunligiga raxna soluvchi, shubha uyg‘otuvchi nazar, g‘oya, tarbiya insonga xizmat qilmaydi. Gender ta’lim –tarbiya ayol va erkakdagi insonga xos sifatlarni, fazilatlarni yanada ko‘paytirishga xizmat qilganidagina o‘zining gumanistik vazifasini bajaradi. Oila, ijtimoiy muhit, jamiyat gender dimorfizmini yoqlab, hatto qo‘llab – quvvatlab keladi. Diskriminatsiyaga qarshi keskin kurash olib borgan, birorta davr, birorta jamiyat, birorta oila bo‘lgani tarixga ma’lum emas. Nahotki, insoniyat diskriminatsiyasiz rivojlana olmasa, jinslararo ekspulatatsiya taraqqiyot sharti bo‘lsa? Hattoki, diskriminatsiyaga qarshi qonunlar qabul qilingan, ko‘pgina jamoat tashkilotlari kurash olib borayotgan davlatlarda ham diskriminatsiya to‘la bartaraf etilmagan. Demak, ijtimoiy va kishilararo munosabatlar hali insoniylashmadi.
27 Bozor munosabatlari, raqobat, boylik to‘plashga intilish, egoistik sa’y-harakatlar munosabatlarning insoniylashishiga olib kelishi qiyin. Ijtimoiy va kishilararo munosabatlar yangi bir andozalarga, ideallarga qurilishi zarur. Ularni Shri Aurobindo “mental munosabatlar” deb atagan. Balki umumiy ma’naviy yaqinlikni shakllantirmay diskriminatsiyani bartaraf etish mushkuldir. Hokimiyat va gender masalalarini tadqiq etish gender falsafasining eng qiziqarli yo‘nalishidir. Umuman ayol va hokimiyat, erkak va hokimiyat muammolarini o‘rganish tor mavzular doirasida amalga oshirilmoqda, ammo ularning yuqori pog‘onadagi ko‘rinishlari hali e’tiborga tushmadi. Yuqori hokimiyatga takabburlik, zo‘rovonlik, nafs va fahshga moyil erkaklar da’vogar bo‘lib kelayotgani g‘oyat hayratlidir. Ulardagi qattiqo‘llik, fitnalar va soxta fidoyilikni uyushtira olish, o‘zini haqiqatparvar, elparvar ko‘rsata turib, xususiy niyatlariga yetish makri ayollarda deyarli uchramaydi. Toj–taxt uchun o‘z yaqinlarini, hatto onasi va otasini o‘ldirish hollari erkaklarga xosdir. Ayol yuqori pog‘onaga ko‘tarilganida ham ayollik rollarini bajarishni kanda qilmaydi. Erkakdagi bosqinchilik ayolga yotdir. Gender ta’lim-tarbiya ayol va erkak o‘rtasidagi farqlarni izlashdan emas, balki ayol va erkakni inson ekanini ochib berishdan boshlanishi darkor. Gender munosabatlari avvalo inson munosabatlaridir. Gender ta’lim-tarbiya ushbu munosabatlar negizidagi maqsad va vazifalardan kelib chiqib ularga muvofiq usul va vositalarini tanlashi kerak.Gender maqsad va vazifalarning o‘ziga xosligi inkor etilmaydi. Ammo ular “o‘zi o‘zi uchun” mavjud bo‘lolmaydi. Insonning yaxlitliligi va butunligiga raxna soluvchi, shubha uyg‘otuvchi nazar, g‘oya, tarbiya insonga xizmat qilmaydi. Gender ta’lim –tarbiya ayol va erkakdagi insonga xos sifatlarni, fazilatlarni yanada ko‘paytirishga xizmat qilganidagina o‘zining gumanistik vazifasini bajaradi. Oila, ijtimoiy muhit, jamiyat gender dimorfizmini yoqlab, hatto qo‘llab – quvvatlab keladi. Diskriminatsiyaga qarshi keskin kurash olib borgan, birorta davr, birorta jamiyat, birorta oila bo‘lgani tarixga ma’lum emas. Nahotki, insoniyat diskriminatsiyasiz rivojlana olmasa, jinslararo ekspulatatsiya taraqqiyot sharti
28 bo‘lsa? Hattoki, diskriminatsiyaga qarshi qonunlar qabul qilingan, ko‘pgina jamoat tashkilotlari kurash olib borayotgan davlatlarda ham diskriminatsiya to‘la bartaraf etilmagan. Demak, ijtimoiy va kishilararo munosabatlar hali insoniylashmadi. Bozor munosabatlari, raqobat, boylik to‘plashga intilish, egoistik sa’y-harakatlar munosabatlarning insoniylashishiga olib kelishi qiyin. Ijtimoiy va kishilararo munosabatlar yangi bir andozalarga, ideallarga qurilishi zarur. Ularni Shri Aurobindo “mental munosabatlar” deb atagan. Balki umumiy ma’naviy yaqinlikni shakllantirmay diskriminatsiyani bartaraf etish mushkuldir. Hokimiyat va gender masalalarini tadqiq etish gender falsafasining eng qiziqarli yo‘nalishidir. Umuman ayol va hokimiyat, erkak va hokimiyat muammolarini o‘rganish tor mavzular doirasida amalga oshirilmoqda, ammo ularning yuqori pog‘onadagi ko‘rinishlari hali e’tiborga tushmadi. Yuqori hokimiyatga takabburlik, zo‘rovonlik, nafs va fahshga moyil erkaklar da’vogar bo‘lib kelayotgani g‘oyat hayratlidir. Ulardagi qattiqo‘llik, fitnalar va soxta fidoyilikni uyushtira olish, o‘zini haqiqatparvar, elparvar ko‘rsata turib, xususiy niyatlariga yetish makri ayollarda deyarli uchramaydi. Toj–taxt uchun o‘z yaqinlarini, hatto onasi va otasini o‘ldirish hollari erkaklarga xosdir. Ayol yuqori pog‘onaga ko‘tarilganida ham ayollik rollarini bajarishni kanda qilmaydi. Erkakdagi bosqinchilik ayolga yotdir.
29 II.bob. Maktabgacha yoshdagi bolalar psixik rivojlanishi va gender Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|