O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

3.2. Suv sathini kuzatish natijalarini maxsus qayta ishlash

I. Berilgan Ugom daryosi Xo‘jakent posti bo‘yicha kuzatilgan yillik suv sathlari jadvali (yilnomadan ko‘chirma).

II. Quyidagilar bajarilsin

1. Ugom daryosi Xo‘jakent posti bo‘yicha suv sathining takrorlanish va ta’minlanish jadvali tuzilsin

2. Shu jadval ma’lumotlari bo‘yicha suv sathining takrorlanish va davom etish (ta’minlanish) egri chizig‘i chizilsin.

Ishni bajarish tartibi

3.2-jadval

Ugom daryosi (Xo‘jakent posti) ning suv sathi jadvali

«0» grafik balandligi 742.00 mB.S.

t/r	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII
1	145	144	150	184	237	235	209	182	168	159	157	164
2	145	144	152	185	240	236	211	182	166	159	156	172
3	145	142	162	186	240	231	212	182	166	159	156	170
4	145	142	180	190	238	230	212	182	166	159	156	168
5	145	143	172	198	232	233	212	181	166	154	156	167
6	145	142	168	198	230	230	212	180	166	159	156	166
7	145	142	167	190	230	232	213	180	164	158	155	166
8	145	142	166	189	229	232	210	178	164	158	155	164
9	145	142	168	192	228	231	208	178	164	158	157	164
10	145	142	176	196	222	234	207	178	164	158	156	164
11	145	142	186	197	222	231	206	176	164	158	156	163
12	144	142	185	198	226	226	205	176	164	158	155	163
13	144	142	184	198	228	219	205	175	163	158	156	163
14	144	142	184	198	225	213	206	174	163	157	155	162
15	144	145	219	194	224	213	200	174	163	157	162	163
16	144	143	217	194	224	216	198	174	163	157	164	166
17	144	144	206	208	226	220	198	172	163	157	160	172
18	144	144	196	210	228	222	196	172	162	157	165	168
19	145	144	196	210	231	223	196	172	162	157	177	164
20	144	144	188	128	234	221	196	172	161	157	180	163
21	144	144	186	232	233	220	196	170	161	157	180	162
22	144	145	186	264	237	214	194	170	161	157	175	162
23	144	146	186	233	232	218	194	170	161	157	165	161
24	144	146	188	230	232	217	194	170	161	156	166	161
25	144	147	186	246	236	217	194	169	161	157	164	160
26	144	147	187	270	232	219	192	168	161	157	163	160
27	144	146	188	258	230	216	190	168	160	158	162	160
28	144	147	187	241	232	212	189	168	160	163	162	160
29	144	148	184	238	236	210	188	168	160	158	161	160
30	144		184	234	236	210	186	168	160	158	170	160
31	143		188		232		184	168		158		158

1. Ugom daryosi Xo‘jakent posti bo‘yicha takrorlanish va ta’minlanish jadvali tuziladi (3.3.-jadval).

2. Jadval ma’lumotlaridan foydalanib, suv sathining takrorlanish va ta’minlanish grafigi chiziladi (2.1.-rasm).

3.3-jadval

Takrorlanish va ta’minlanishni hisoblash jadvali

t/r	Interval
1	270-260
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13

3.1-rasm. Suv sathining takrorlanish va ta’minlanish grafigi

Xulosa

Daryoda suvning oz yoki ko‘p bo‘lishiga bog‘liq holda va boshqa sabablar ta’sirida suv sathi o‘zgarib turadi. Uni kuzatish ishlari maxsus suv o‘lchash joylari postlarda amalga oshiriladi (9.1­rasm). Bu ish suv yuzasi sathining "nol" tekislik deb qabul qilinadigan doimiy gorizontal faraziy tekislikka nisbatan balandligini aniqlashdan iborat. Bunday faraziy tekislik uchun, odatda, suvning tarixiy eng past yuzasi balandligidan 0,5-1,0 m pastroqda joylashgan tekislik qabul qilinadi. Shu tekislikning mutlaq yoki nisbiy balandligi "nol" grafigi deb ataladi. Suv sathi shu "nol" grafikka nisbatan suv o‘lchash taxtacha (reyka)lari yordamida 1 sm aniqlikda o‘lchanadi. Suv o‘lchash taxtachalari ikki turda ­ doimiy va ko‘chma bo‘ladi. Doimiy suv o‘lchash taxtachalari ko‘priklar ustuniga yoki maxsus qoziqlarga o‘rnatiladi. Katta qiyalikdagi qirg‘oqlarda yoki suv sathi tebranishi katta amplitudaga ega bo‘lgan hollarda, kuzatishlar ko‘chma suv o‘lchash taxtachalari yordamida olib boriladi. Buning uchun daryo o‘zani va qayirida oqimga ko‘ndalang yo‘nalishda qator qoziqlar qoqiladi. Ular har birining balandligi suv o‘lchash posti reperiga nisbatan nivelir yordamida aniqlanadi. Reper ­ daryoning suv bosmaydigan qirg‘og‘iga mustahkam o‘rnatilib, mutlaq yoki nisbiy balandligi aniqlangan qoziqdir. Qoziqning ustki qismidagi tekis yuzaga ko‘chma reykani tik holda qo‘yib, suv sathi kuzatiladi (o‘lchanadi). Har bir qoziqning balandligini bilgan holda barcha o‘lchangan suv sathlari "nol" grafikka nisbatan aniqlanadi. Suv o‘lchash postlarida kuzatishlar, odatda, bir kunda ikki marta - soat 800 va 2000 larda o‘tkaziladi. Suv sathi toshqinlar tufayli tez o‘zgarib turadigan mavsumlarda kun davomida qo‘shimcha har bir soatda, har ikki soatda, har uch soatda yoki har olti soatda kuzatishlar olib boriladi. Suv sathi o‘zgarishini kun davomida uzluksiz hisobga olib boruvchi o‘zi yozar suv o‘lchash postlari ham bor. Ularda "Valday" tipidagi qurilmalar o‘rnatiladi. Keyingi yillarda suv sathi kuzatishlarini avtomatik tizimga o‘tkazish ishlariga katta e’tibor berilmoqda. Bu esa kelajakda gidrologik axborotlarni jamlashni tezlashtirib, ularning samaradorligini oshiradi. Barcha o‘lchashlar ma’lumotlaridan har bir kun uchun o‘rtacha suv sathi hisoblanadi va kundalik suv sathining yillik jadvali tuziladi. Ushbu jadvalda bulardan tashqari, o‘rtacha o‘n kun(dekada)lik, o‘rtacha oylik va yillik suv sathlari, har bir oy uchun, yil uchun suv sathlarining eng kichik va eng katta qiymatlari beriladi. O‘rtacha, eng katta va eng kichik sathlar xarakterli suv sathlari deb ataladi. Suv sathini kuzatish ma’lumotlari maxsus gidrologik yilnomalarda chop etiladi. Suv sathini kundalik kuzatishlar natijasida to‘plangan ma’lumotlar asosida uning yil ichida o‘zgarish grafigi chiziladi (9.2­rasm, a). Unda suv sathining ayni yildagi o‘zgarishi aniq ko‘rinib turadi.