Tadqiqotning nazariy darajasi qoida tariqasida, sotsiologiyaning asosiy tushunchalari, toifalari va qonunlarini tahlil qilish amalga oshiriladi. Bu daraja funktsional va konfliktologik, muammo va o’rganish ob’ektiga qarab (tarixiy, tizimli, qiyosiy va boshqalar kabi) umumiy ilmiy usullarni o’z ichiga oladi.
Tadqiqotning empirik darajasi.Empirik daraja o’rganilayotgan ijtimoiy hodisa va jarayonlar haqidagi aniq statistik, hujjatli ma’lumotlarning turli shakllari bilan ifodalanadi.
Ko’pincha ishlatiladigan usullar qarama-qarshi ko’rinadi. Shunday qilib, funktsional nazariya va ziddiyat nazariyasi aniq farq qiladi. Shuning uchun tadqiqotchiga qat’iy taxminlar to’plami kerak, ya’ni. Taʼrifiga koʻra, boshqa fanlar kabi sotsiologiyaga ham xos boʻlgan umumiy nazariya. Bunday nazariya haqiqatni tartibga solish, tanlash imkonini beradi foydali tushunchalar, kuzatishlar sxemasini ishlab chiqish, gipotezani shakllantirish va tushuntirishni ilgari surish. Bir tomondan, nazariya hodisalarning mohiyatini va ularning aloqalarini aks ettiradi, nafaqat tushuntirish, balki hali ma’lum bo’lmagan hodisalar va jarayonlarni o’rganish, shu jumladan empirik tadqiqotlarni izlashning eng umumiy yo’nalishini ko’rsatadigan vosita bo’lib xizmat qiladi. Boshqa tomondan, empirik tadqiqotlar nazariyaga ko’p narsa beradi - aniq faktlarga asoslanganligi sababli uni boshqaradi, chuqurlashtiradi, ko’pincha qayta yo’naltiradi va aniqlaydi.[www.ziyonet.uz]
Ilmiy tadqiqotlar, ko’zlangan maqsadi, tabiat yoki ishlab chiqarish bilan bog’liqlik darajasi, ilmiy ishning xarakteri va chuqurligiga (qamroviga) qarab fundamental, amaliy va ishlanmalarga bo’linadi.
Fundamental tadqiqotlar prinsipial yangi bilimlarni (yaratish) barpo etish va oldinda mavjud bilimlar sistemasini rivojlantirishga qaratiladi va undan maqsad tabiatning yangi qonunlarini yaratish (kashf etish) voqeliklar orasidagi bog’liqliklarni ochib berish va yangi nazoratlar yaratishdir. (Masalan, elektromagnit maydon nazariyasi agroinjeneriyada resurslar tejamkorligi ilmiy - metodologiyasini yaratish, energiyani muhitda harakatlanishi qonunini va h.k.lar).
