Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги

ТЕМА: КOMPYUTER TARMAQLARI

Reje:

1. 
   Lokal kompyuter tarmag’ı
   
2. 
   Regional kompyuter tarmag’ı
   
3. 
   Global kompyuter tarmag’ı
   

Basqarıwdı aqılg’a muwapıq a’melge asırıwdı sheshiw ushın informatsiya almasıw tezligi ha’m qolaylıg’ı, ha’m sondayaq aminstratsiyanın’ u’zliksiz baylanısta bolıw imkaniyatları a’hmiyetli ha’m aktual bolıp qaladı.

1970-1980 jıllarda usı ma’selelerdi sheshiwde informatsiyanı ‘‘oraylastırılg’an’ qayta islew sistemalarınan paydalanıw ken’ tu’s alg’an edi. U’lken g’a’rejetler talap etiwshi elektron esaplaw mashinalardan oraylasqan usılda paydalanıw da’slep onın’ esaplaw quwatınan oimsiz paydalanıwına da kompyuter resurslarınan paydalanıw imkaniyatlarını' shekleniwine alıp keldi. Qolaberse oraylıq EEM nin’ qandayda bir bo’liminin’ qisqa waqıtta bolsada isten shıg’ıwı putin sistema ushın awır aqıbetlerdi keltirdi. Bul bolsa informatsion sistema paydalanıwshılarının’ barlıqının’ jumısın toqtatıwg’a alıp keldi.

Kishi EEM, mikro EEMler de jeke kompyuterler, serverlerdin’ du’nyag’a keliwi , hamde tarmaq texnologiyalarının’ rawajlanıwı informatsiyalardı jıynaw ha’m qayta islewdin’ jan’a - ”tarmaqlang’an qayta islew’’ texnologiyasın jaratıwg’a tiykar boldı.

Informatsiyalardıi qayta islew tarmaqlang’an sisteması informatsion sistemanın’ sonday bir tu’ri, onda informatsiyalardı qayta islew g’a’rezsiz ra’wishte o’z aldına, lekin o’zara informatsion baylanıs kanalları menen baylanıslı bolg’an kompyuterlerde a’melge asırıladı.

Ko’p mashinalı esaplaw majmuaları- parallel jaylastırılg’an esaplaw mashinaları toparı bolıp, olar arnawlı baylanıs qurılmaları ja’rdeminde birlestirilgen ha’m birgelikte jalg’ız informatsiya –esaplaw protsesin orınlaydı.

Kompyuter (esaplaw) tarmag’ı- baylanıs kanalları ja’rdeminde mag’lıwmatlardı tarmaqlang’an qayta islewdin’ jalg’ız sistemasına jalg’ang’an kompyuterler ha’m terminallar toplamı bolıp, ol ko’p mashinalı birlespenin’ en’ joqarı orması.

Kompyuter tarmag’ı ’’tarmaq abonenti’’, ’’stantsiya’’ ha’m ’’ fizikalıq uzatıw ortalıg’ı‘ kibi ta’rkibiy bo’limlerden du’zilgen.

Tarmaq abonentleri-tarmaqta informatsiyanı ju’zege keltirivshi yaki onı paydalanıwshı ob’ekt. Jeke EEMler, EEM majmuaları, terminallar, sanaat robotları, programmalı boshqaruvlı u’skeneler ha’m sol kabiler tarmaq abonentleri bolıwları mu’mkin. Tarmaqttın’ ha’r bir abonenti stantsiyag’a jalg’anadı.

Stantsiya-informatsiya uzatıw ha’m qabıletiw menen baylanıslı wazıypalardı orınlawshı ob’ekt.

Abonent ha’m stantsiya birgelikte ’’abonent sisteması’’ dep ataladı. Abonentlerin’ o’zara baylanısın sho’lkemlestiriw ushın fizikalıq uzatıw ortalıg’ı bar bolıwı kerek.

Fizikalıq uzatıw ortalıg’ı—elektr, radio yaki basqa signallar ja’rdeminde a’melge asırılatug’ın baylanıs kanalı ha’m mag’lıwmatlardı uzatıw, qabıl qılıw qurılması.

Fizikalıq uzatıw ortalıg’ı negizinde abonent sistemaları ortasında informatsiya uzatıwı ta’miynlewshi kommunikatsion tarmaq sho’lkemlestiiledi. Bunday jaqılasıw har qanday kompyuter tarmag’ın abonent sistemaları ha’m kommunikatsion tarmaq jıyındısı sıpatında ko’riw imkanın beredi.

Abonent sistemalarının’ regional jaylasıwına qarap kompyuter tarmaqların u’sh tiykarg’ı bo’limge ajıratıw mu’mkin.

Lokal tarmaqlar (LAN-Local Area Network) .

Regional tarmaqlar (MAN–Metropolitan Area Network);

Global tarmaqlar (UAN-Uide Area Network);

Lokal kompyuter tarmag’ı onsha u’lken bolmag’an aymaq shegarasında jaylasqan abonentlerdi birlestiredi. Ma’selen , karxanalar, sho’lkemler, firmalar, banklar, ofisler da’rejesindegi kompyuterlerdi o’zara birlestirwshi tarmaqlar lokal kompyuter tarmag’ı quramına kiredi. Ha’zirgi waqıtta lokal esaplaw tarmaqları abonentlerinin’ aymaqlıq jaylasıwı boyınsha qatan’ sheklewler joq. A’dette bunday tarmaqlardin’ shen’beride 2-2,5 km menen sheklenedi.

Regional kompyuter tarmag’ı bir –birinen birqansha uzaq aralıqta jaylasqan kompyuterlerdi ha’m lokal kompyuter tarmaqların o’zara baylanıstıadı. Ol u’lken qala, ekonomikalıq region ha’m mamleket shen’berindegi abonentlerdi o’z ishine alıwı mu’mkin. A’dette, regional esaplaw tarmag’ı abonentleri ortasında aralıq onlap, ju’zlep kilometrdi quraydı.

Global kompyuter tarmaqları tu’rli mamleketler yaki materiklerde jaylasqan abonentlerdi birlestiredi. Bul tarmaq abonentleri ortasındag’ı baylanıs telefon, radiobaylanıs ha’m kosmoslıq baylanıs sisteması negizinde a’melge asırıladı.

Global, regional ha’m lokal kompyuter tarmaqlarının’ birlesiwi ko’ptarmaqlı ierarxiyanı payda etip, du’nyaju’zlik informatsiya resursların birleshtiriw ha’m olardan kollektiv ra’wishte paydalanıw imkaniyatların jaratadı.

TEMA: INTERNET TEXNOLOGIYASI
INTERNETTIN’ WWW XIZMETI.

Joba:

1. 
   Kompyuter tramag’ı. Internet.
   
2. 
   Web-betlik jratıwda programmalıq ta’miynleniwge qoyılatug’ın talaplar.
   
3. 
   Web-betlikti jaratıw etapları.
   

Tayanısh tu’sinikler: WWW, server, klient, Web-betlik, HTTP, Gipertekst,
WWW, 3W yaki Web degenimiz ne? World Wide Web – Vsemirnaya pautina, bizin’ tilde «dunya ju’zlik tor» degendi an’latadı.

WWW – bul gipertekst tiykarındag’ı multimedialıq bo’listirilgen informatsiyalıq sistema. Bul tu’siniklerge anıqlıq kiriteyik.

Bo’listirilgen mag’lıwmatlar sisteması: mag’lıwmat ju’dа ko’p WWW-serverlerde (servers) saqlanadı. Server – bul arnawlı programmalar jazılg’an ha’m Internet tarmag’ına jalg’ang’an kompyuter. Tarmaq paydalanıwshıları bul mag’lıwmatlardı WWW-dokumentlerdi ko’riw mu’mkinshiligin beretug’ın klient dep atalıwshı arnawlı programmalar ja’rdeminde aladı. Onın’ ushın bul programma tarmaq arqalı serverge zapros (talapnama) jiberedi. Bul talapqa juwap retinde server sol mag’lıwmat saqlanıp turg’an fayldı jiberedi yaki bul talaptı orınlay alalmag’anlıg’ın bildiredi. Klient ha’m serverdin’ birge islesiwi protokol dep atalıwshı belgili bir qag’ıydalar arqalı a’melge asırıladı. WWW da qabıllang’an protokol HyperText Transfer Protocol (gipertekst jiberiw protokolı), qısqasha http dep ataladı.
Multimedia: mag’lıwmat tek g’ana tekst emes, ba’lki eki-u’sh o’lshemli grafika, video, sesten ibarat boladı.

Gipertekst: WWW tegi mag’lıwmat saqlawshı ha’r bir xujjet gipertekstli xujjet dep ataladı. Bunday xujjet ishinde sol xujjettegi bir obektke yaki sırtqı (sol yaki basqa serverde jaylasqan) faylg’a silteme beriledi. Bunday siltemeler gipersilteme yaki giperbaylanıs dep ataladı.

Web bette olar ayrıqsha ren’de jazılg’an yaki astı sızılg’an tekst, grafika ko’riniste boladı. Gipersiltemeler arqalı web betlerdi ko’rip otırg’an paydalanıwshı tezde xujjettin’ bir bo’liminen basqa bo’limine yaki bir xujjetten basqa bir xujjetke o’tiwi mu’mkin.

Web katalog - bul Web betliklerdi ha’r qıylı temaları boyınsha toparlarg’a ajıratıwshı Web uzel. Webbetlikler - bul tarmaqta ko’riw ushın arnawlı tu’rdegi formatlang’an tekstli fayllar, al Web uzel - bul betliklerdi o’z-ara baylanıstırıwshı jıynaq. Web uzelge jalg’ang’anda birinshi ko’rinetug’ın betlik HomePage (domashnyaya stranitsa) dep ataladı. Betlikler o’z-ara giperbag’ıtlar (gipersiltemeler) arqalı baylanısqan. Giperbag’ıt - bul bir so’zdi yaki obektti basıw arqalı ekinshi bir betliklerge o’tiw. Demek, Web uzel jaratıw waqtında giper bag’ıtlardı ayqın ko’rinetug’ın ha’m tu’sinikli etip jaylastırıw bir qansha a’hmiyetli.

Web-betlikti jaratıwdı baslawda en’ da’slep Web-betlik qanday tiptegi mag’lıwmatlar menen toltırılatug’ınlıg’ın anıqlaw kerek. Web betliklerde to’mendegi komponentler qatnasıwı mumkin:

• 
  Tekst
  
• 
  Suwretler
  
• 
  Animatsiyalık grafika
  
• 
  Audiofayllar
  
• 
  Videofayllar
  

Bul komponentlerdin’ barlıg’ın qollanaberiw Web betlikti bir qansha quramalastıradı. Ko’pshilik betlikler tekstler ha’m suwretleniwlerden ibarat.

Web - master jan’a proekt jaratıwda programmalıq ta’miynleniwge qoyılatug’ın talaplar to’mendegishe:

• 
  HTML kodların qayta islewshi tekstli redaktorlar
  

(Bloknot, WordPad, GoldenPen );

• 
  Arnawlı programmalar (HomeSite, Macromedia Dreamweaver h.t.b.);
  
• 
  Vektorlı ha’m rastrlı grafikalıq redaktorlar
  

(Sorel Draw, Adobe Photoshop);

• 
  Brouzer (Internet Explorer, Netscape Navigator);
  
• 
  Redaktor GIF animatsii (Ulead Gif Animator);
  

Web-betliklerdin’ grafikalıq komponentlerin tiykarg’ı 3 kategoriyag’a ajıratıw mu’mkin.

• 
  Qosımsha tekst ha’m fotografiyalarg’a iye illyustrativ grafika
  
• 
  Tu’sindiriw ushın qollanılatug’ın sızılma, sxema, su’wret ha’m basqarıw elementleri;
  
• 
  Dekorativ grafika Web_betti bezew ushın qollanılatug’ın elementler (fonlıq su’wretler, bo’leklerge ajıratıwshı sızıqlar, fayldın’ grafikalıq baslamaları h.t.b.)
  

Web betlikler jaratıw 2 etaptan ibarat. Materiallardı tayarlaw ha’m usı materiallarg’a ashıq dostuplar (bul web betliklerdi ko’riwge ruxsat) jaratıw. Materiallar tayarlaw – bul HTML tilinde jazılg’an Web-betliktegi mag’lıwmatlardı jazıw. Al ashıq dostup ta’miyinlew degende WWW tarmag’ında server xızmetin atqarıw tu’siniledi.

Web-hu’jjette mag’lıwmatlar gipertekst (obektler, giperbag’ıtlar, illyustratsiya h.t.b.) ko’rinisinde boladı.

Sorawlar:

1. 
   Kompyuter tarmaqları qanday boladı.
   
2. 
   WWW degenimiz ne?
   
3. 
   Gipertekst soznin’ ma’nisi ne?
   
4. 
   Web- betlik degenimiz ne?
   
5. 
   Web-betti jaratıwda qanday programmalıq ta’miynleniwlerge iye bolıw kerek?
   
6. 
   Web-betti jaratıw neshe etaptan turadı?
   

Internettin’ klientleri ha’m serverleri

Web-betler htm yaki html ken’eytpeli tekstli fayllarda saqlanatug’ının aytıp o’tken edik. Grafikalıq ko’rinisler, audio- ha’m videorolikler h.t.b. obektler bo’lek fayllarda tiyisli formatlarda saqlanadı. Brouzer Web-betti ju’klew protsesinde bul grafikalıq, sesli, video fayllardı da ju’kleydi ha’m sonın’ menen Web bettin’ tolıq ko’rinisin ekrang’a shıg’aradı.

Bul betler bizin’ kompyuterimizge qalay tu’sedi? Onı tu’sinip alıw ushın biz klient ha’m server tu’siniklerin ko’rip shıg’ıwmız kerek.

Internettegi barlıq programmalar eki u’lken toparg’a bo’linedi: klientler ha’m serverler. Server programmalar kerekli resurslardı klient programmalarg’a jiberedi. Klientke bir fayl yaki mag’lıwmatlar kerek bolsa, ol serverge arnawlı talapnama jiberedi. Server bul talapnamanı qayta islep serverge soralıp atırg’an mag’lıwmatlardan ibarat bolg’an yaki bul mag’lıwmatlardı jiberiw mu’mkin emesligi tuwralı juwap jiberedi.

Esaplaw sistemalarının’ yaki tarmaqtın’ bunday du’zilisi "klient-server" arxitekturası dep ataladı. WWW de klient bolıp brouzer programmaları, al server bolıp brouzerlerdin’ talapnamaların orınlaytug’ın Web serverler xızmet etedi.

Demek, "Web-server" – bul joqarı tezliktegi kanallar arqalı Internetke jalg’ang’an ha’m o’zinin’ qattı disklerinde Web betlerdin’ faylların saqlawshı kompyuter de tu’siniledi, sonın’ menen birge klient programmalardın’ talapların orınlaytug’ın programma da "Web-server" dep ataladı. En’ ken’ tarqalg’an web server bolıp ha’zirgi ku’nde Apache ha’m Microsoft ta’repinen islep shıg’ılg’an Microsoft Internet Information Server, Sambar tabıladı. En’ ken’ tarqalg’an brouzerler – bul Microsoft Internet Explorer, Netscape Navigator, Opera, Mozilla.

Internettin’ millionlap paydalanıwshıları bar, olar bir-birin tu’sinip islesiwi ushın tarmaqtag’ı kompyuterler o’z-ara «so’ylesiw tili» xaqqında bir kelisimge kelgen, ol protokol dep ataladı. Protokol — bul mag’lıwmatlar almasıw qag’ıydaları. Web-server ha’m Web-obozrevatel (brouzer) bir-biri menen mag’lıwmat almasıw ushın HTTP (HyperText Transfer Protocol –gipertekst almasıw protokolı) qabıllang’an. Bul protokoldın’ da’rejesi TCP/IP (Transfer Control Protocol/Internet Protocol — Almasıwdı basqarıw/Internet protokolı).da’rejesinen joqarı bolıp tabıladı.

INTERNET EXPLORER menen islew

INTERNET EXPLORER programmasi belgisinde mish` knopkasin eki ma`rte basin`.

Na`tiyjede ekranda programmanin` to`mendegi aynasi payda boladi.

Ayna basinda menyu qatari jaylasadi. Programma menyui Fayl, Pravka, Vid, Perexod, Izbrannoe ha`m Spravka komandalarinan turadi. Keyingi qatarda Instrumentler panelinin` knopkalari jaylasqan. Internet penen islegende ko`binese Instrumentler panelindegi knopkalardan paydalaniladi. Sonin` ushin to`mendegi instrumentler panelindegi knopkalar menen tanisamiz.

Aldin`g`i aynadag`i mag`liwmatti ekrang`a qaytaradi.

Keyingi aynadag`i mag`liwmatti ekrang`a shig`aradi.

Jumisti toqtatadi.

Mag`liwmatti izlew xizmetin iske tu`siredi

Kanallardi ekrang`a shig`aradi.

Keyin adres qatari jaylasqan. Ha`m keyin tiykarg`i ayna mag`liwmatlar aynasi jaylasqan.

Internette qandayda bir mag`liwmatti oqiw ushin Adres qatarina tanispaqshi bolg`an saytin`izdin` adresin kiritesiz. Ma`selen, adresler qatarina YAHOO adresin kiritip ko`rin`.

Na`tiyjede usi sayt izlenedi. To`mengi halatlar qatarinda {Adres tabildi. Juwapti ku`tin`} degen mag`liwmatlar payda boladi. Ekranda bar neshe minuttan son` sayt payda boladi. Kerekli mag`liwmatlarin`izdi tan`lap oqiwin`iz mu`mkin. Gipertekst asti sizilg`an boladi. Gipertekstti oqiw ushin onda mish` knopkasin bir ma`rte basin`. Kerekli mag`liwmatti mish` ja`rdeminde tan`lap oqiwin`iz mu`mkin.

Eger keyinge qaytpaqshi bolsan`iz knopkasin shertin`. Aldig`a o`tiw ushin knop-kasin basin`. Internette islew sonday an`sat ha`m zawiqli, Siz qanday etip Internet saytlarinan saytlarina o`tkenin`izdi ha`m waqittin` o`tkenin sezbeysiz. Internet sizdi basqa bir a`lemge baslaydi. Bul bizge belgili Pu`tkil Du`n`ya Informatsiyalar A`lemi. Du`n`yanin` qa`legen tochkasindag`i mag`liwmat ekranin`izda payda boladi.

Qandayda bir mag`liwmat za`ru`r bolsa, oni ko`shirip aliwin`iz mu`mkin. Bunin` ushin Fayl, Kopirovanie menyularinan paydalaniwin`iz kerek. Mag`liwmat ko`shirilip atirg`anda faylda mag`liwmat ko`shirilip atirg`anlig`i haqqinda ayna payda boladi.

Sayttan ba`rhulla paydalansan`iz oni betke kiritip qoyiwin`iz mu`mkin. Bunin` ushin arnawli knopkalardi basiw kerek.

INTERNET EXPLORER programmasinan shig`iw. Programmanin` jumisin toqtatiw ushin programma aynasindag`i Zakrit` knopkasin basiw jeterli.

Internette informatsiyani izlew. Ha`zirgi waqitta Internet millionlap Kompyuter ha`m ko`z aldin`a keltirip bolmaytug`in esap sansiz informatsiyani o`z ishine alg`an, sonin` menen birge ha`r saatta Kompyuterler ha`m informatsiyalar sani ko`beymekte. Ta`biyiy bul ten`izde adaspaw kerek. Bunin` ushin INTERNET te arnawli izlewler menen shug`illanatug`in serverler bar. Olar ko`p emes, biraq ha`mmege xizmet etedi. Olar u`lken yad ha`m tezlikke iye. Sonin` ushin bir waqittin` o`zinde bir neshe sorawlarg`a juwap bere aladi. Ko`p jag`daylarda bir server bir neshe Kompyuterlerden (onlag`an) du`ziledi. Ha`r bir izlew serveri tarmaq saytlari betleri boyinsha mag`liwmatlar baasini payda etedi. Bazada informatsiyanin` turg`an orni, qisqasha sipatlama, annotatsiya ha`m basqalar jaylasadi. Baza millionlap saytlar tuwrali mag`liwmatqa iye ha`m ol haqiyqattanda u`lken. Izlew serverlerinin` bazalari paydalaniwshilar haqqindag`i mag`liwmat penen de toltirilip turadi. Bul paydalaniwshi adresi, ashilg`an saytlar ati, paydalanilg`an izlew sistemalari atlari.

Xosh Sizge qandayda bir mag`liwmat za`ru`r. Oni qanday etip tabiw mu`mkin Mag`liwmat jaylasqan sayt ma`nzilin bilsen`iz, bul mashqalan`iz bir waqittin` o`zinde sheshiledi. Sayttin` toliq ma`nzilin {Adres} maydaninda kiritsen`iz, izlenip atirg`an mag`liwmat ekranda payda boladi. Bul maydan instrumentler panelinen to`mende jaylasqan boladi. Ma`nzildi kiritip ENTER klavishasin basiw za`ru`r. Bir neshe minuttan son` soralg`an mag`liwmat ekranda payda boladi.

Ma`selen, 222.CNN.COM saytin ashiw kerek. Ol jag`dayda Adres maydaninda usi atti jazasiz ha`m ENTER di basasiz. Na`tiyjede ekranda sayt payda boladi.

Ayrim jag`daylarda mag`liwmattin` tabilmag`anlig`inin` sebepleri keltiriledi. Ma`selen, adres tabilmag`anlig`i yamasa ha`zirshe og`an baylanisiw mu`mkin emesligi haqqinda mag`liwmat shig`adi.

Sayt ati belgisiz bolsa she Lekin Siz qanday mag`liwmat za`ru`rligin - onin` temasin bilesiz. Ol jag`dayda Internettin` arnawli izlew sistemasinan paydalaniw mu`mkin. 222 de bir neshe izlew sistemalari bar. Instrumentler panelindegi Poisk knopkasin basin`. Ekranda arnawli izlew sistemasi payda boladi.

Ol sizge mag`liwmatti tabiw ushin tema atin arnawli maydanda kiritiwin`izdi soraydi ha`m temani server bazasinda izlenedi. Izlew na`tiyjesi ekranda payda boladi. Dizimnen kereklisin tan`lawin`iz mu`mkin.

Ma`selen, eger informatikag`a tiyisli mag`liwmatlar za`ru`r bolsa, {informatika} so`zin izlew maydanina jazasiz. Na`tiyje payda boladi. Tema aniq bolsa, juwap tez ha`m aniq boladi.

Ma`selen, informatika boyinsha konferentsiya materiallari, ol jag`dayda juwap tezirek tabiladi.

Ja`ne bul usil bul adresler maydaninda kerekli temani kiritiw mu`mkin.

Ja`ne bir usil SIMPLE 17346 sorawi. SIMPLE 17346 so`zlerden ha`m atamalardan du`zilgen. Bunda temani tabiw ushin so`zdi izlew jeterli. So`zden aldin {+} belgisi bolsa, bul izlenip atirg`an so`z usi hu`jjette bar ekenligin, {-} belgisi usi so`zdin` joq ekenligin bildiredi. Tabiliwi kerek bolg`an aytim tirnaqsha ishine alinadi. Eger soraw kishi ha`ripte berilse, na`tiyje kishi ha`m bas ha`ripli so`zlerdi u`z ishine aladi. Yag`niy abc sorawi na`tiyjesi abc, Abc, ABC, biraq ABC sorawi abc ni tawip bermeydi. Ma`selen, to`mendegi soraw

abc+ ABCD-mm+{bet}

abc, Abc, ABC (sog`an uqsas) ha`m ABCD so`zleri bolg`an, mm, MM (ha`m sog`an uqsas) so`zleri bolmag`an, ha`mme {bet} aytimi bolg`an barliq saytlardi tabin`.

Yamasa izlew sistemalarinan paydalaniwin`iz mu`mkin. Ma`selen ju`da` qolay ha`m taniqli YAHOO sistemasinan paydalaniwin`iz mu`mkin. Bunin` ushin adresler maydaninda 222.YAHOO.COM ma`nzilin kiritip, ENTER di basiw kerek. Na`tiyjede ekranda dialog ayna payda boladi.

Soraw na`tiyjeleri dizim ko`rinisinde ha`m olardin` kishirek sipatlamasi boladi. Onda mag`liwmatlar bo`limlerge, bo`limler bolsa bo`limshelerge bo`lingen boladi.

Ma`selen, jan`a kitaplar menen tanispaqshi bolsan`iz kerekli qatarda mish` knopkasin basiwin`iz jeterli. Ekranda kitaplar dizimi, qisqasha sipatlamasi menen keltiriledi.

Sayttin` ortasinda bos jol jaylasqan bul SEARCH knopkasi maydani. Onda temanin` atin kiritip ha`m izlew na`tiyjelerin aliw mu`mkin. To`meninde usi informatsiyaliq baza bo`limlerinin` atlari keltiriledi.

Ma`selen, ARTS ARCHITECTUER ha`m PHOTOGRAPHY bo`linbelerde izlew beti tematik izlew sistemasi YAHOO tu`sindirmelerinde sport, hawa-rayi ha`m tag`i basqalar bar.

To`mende O`zbekstandag`i izlew sistemalarin keltiremiz.

O`zbekstan izlew sistemalari

ASSALOM INTERNET

Ma`nzili 222. ASSALOM.UZ

O`zbekstandag`i birinshi izlew sistemasi. Resurslarin ko`beytiw imkaniyatlari bar.

WELCOME TO UZBEKISTAN

Ma`nzili 222. GOW.UZ

O`zbekstan Respublikasi hu`kimeti Sayti. Ra`smiy informatsiya, Oliy majlis qararlari haqqinda xabar beredi.

UZBEKISTAN REFERENCE

B99K.222.UZ

O`zbekstan Respublikasi haqqindag`i xabarlardi o`z ishine aladi.

Elektron pochtadan paydalaniw
Internet elektron pochta xizmetine iye. Elektron pochta degen ne Elektron pochta arnawli programma bolip, onin` ja`rdeminde du`n`yanin` qa`legen tochkasindag`i elektron adreske tu`rli xat, hu`jjet, ha`m uliwma qa`legen fayldi jiberiwin`iz ha`m aliwin`iz mu`mkin. En` tiykarg`isi mag`liwmat bir neshe minutta jetip baradi. Lekin onnan paydalaniwin`iz ushin arnawli pochta tarmag`i yamasa Internet tarmag`ina baylanisqan boliwin`iz za`ru`r ha`m elektron adreske iye boliwin`iz kerek. Elektron adresti provayder ashadi. Yamasa Internette biypul elektron pochta xizmetleri bar. Olardan paydalanip, o`zin`izge elektron adres ashiwin`iz mu`mkin.

Bul 222.HOTMAIL.COM, 222.USA.NET, 222.YAHOO. COM bul betlerge kirip anketa sorawlarina juwap berip, adres ashiwin`iz mu`mkin.

Elektron adres a`dette 3-MAIL dep ko`rsetiledi. Elektron pochta jibergende tap xatti jibergendey, onin` kimge, qay jerge ha`m o`zin`izdin` elektron adresin`izdi jazip jiberesiz. Siz xatti bir neshe adreslerge jiberiwin`iz mu`mkin. Elektron xatti jibergenin`izden son` ol elektron pochta qutisina jetkeredi ha`m onnan xat iyesi xatti aladi. Yag`niy ha`r bir paydalaniwshi o`zinin` pochta qutisina iye. Uliwma pochta qutisinan xat jeke qutishalarg`a ha`mme waqit jiberiledi.

3-MAIL adres formati.

Elektron adres to`mendegishe formatqa iye:

Ma`selen, malikaFmrc.freenet.Uz

Demek, MALiKA - ati, MrC - birlespe, FREENET - provayder, UZ - ma`mleket.

Xatti jiberiw ushin ma`nzilin, temani ha`m o`z ma`nzilin`izdi ko`rsetiwin`iz za`ru`r. Elektron pochta arqali tekst, grafik, audio, video, su`wretli hu`jjetler ha`m fayllardi jiberiw mu`mkin.

Elektron pochta programmalari menen islew
OUTLOOK EXPRESS programmasi menen tanisamiz. Bul programma menen islew ju`da` an`sat ha`m qolay. Programmani iske tu`siriw ushin programma belgisinde mish` knopkasin 2 ma`rte basamiz ha`m ekranda to`mendegishe ayna payda boladi (su`wret 28).

Aynanin` joqarg`i bo`liminde menyu komandalari keltiriledi. Keyingi qatarda instrumentler paneli knopkalari jaylasqan. Elektron pochta menen islewde instrumentler paneli knopkalarinan paydalaniw ju`da` qolay. Sonin` ushin to`mendegi tiykarg`i knopkalar waziypasin keltirip o`temiz.

Xatti jazip jiberedi.

Xat avtorina juwap jazip jiberedi.

Xatti basqa ma`nzilge jiberedi.

Xatti ko`rsetilgen ma`nzilge jetkeredi.

Xatti o`shiredi.

Ayna to`mengi bo`legi bir neshe aynashalardan tu`radi. Shepki aynada to`mendegi betler dizimi bar. Bul betler tu`sindirmesi to`mendegishe.

Bul bette Sizge kelgen xatlar jaylasadi.

Bul bette Siz jazg`an xatlar jaylasadi.

Bul bette jiberilgen xatlar dizimi keltiriledi.

O`shirilgen fayllar saqlanatug`in korzina.

Betge sa`ykes xatlar dizimi on` ta`reptegi aynada beriledi. To`mendegi aynada ku`ndelikli xat mazmuni ko`rsetiledi.

Xat jaziw ha`m jiberiw ta`rtibi.

Ka`siples yamasa doslarin`izg`a xat jaziw ushin knopkasinda mish` knopkasin basin`. Na`tiyjede ekranda to`mendegi ayna payda boladi.

Komu maydanina dostin`izdin` elektron adresi jaziladi. Ma`selen, alisher50@rambler.47

Kopiya maydaninda xat nusqalari jiberilgen doslardin` adresleri keltiriledi.

Tema maydaninda xattin` temasi ko`rsetiledi. Ma`selen, {Mira`tnama}.

To`mengi aynada xat jaziladi. Ma`selen,

{Hu`rmetli ustazimiz Alisher ag`a, Sizdi 1 iyul` saat 10:00 de o`tkeriletug`in institutimizdin` Pitiriwshileri ushin arnalg`an kontsert da`stu`rimizge mira`t etemiz. Ma`nzil, Matematika-informatika fakul`teti, NMPI. Hu`rmet penen 4-kurs studentleri.}
Xattin` duris jazilg`anlig`in to`mendegi su`wret ja`rdeminde tekserip ko`rin`.

Endi xatti iyesine jiberiw ushin to`mendegilerdi orinlan`.

• 
  Otpravit` knopkasin mish` ja`rdeminde shertin`.
  
• 
  Xattin` Isxodyashie betine tu`skenligin tekserin`.
  
• 
  Dostavit` pochtu knopkasin basin`.
  
• 
  Xattin` Isxodyashie betinen Otpravlennie betine tu`skenligin tekserin`.
  

Xatlardi oqiw

Sizge kelgen xatlardi ko`riw ha`m oqiw ushin to`mendegilerdi orinlan`.

• 
  Dostavit` pochtu knopkasin basin`.
  

• 
  Vxodyashie betini ashin`.
  
• 
  Oqilmag`an xatlar dizimi qoyiw qara ren`de ko`rsetiledi.
  
• 
  Xatti tan`lap mish` knopkasin bassan`iz xat mazmuni aynada payda boladi.
  
• 
  Eger xat jaziwshig`a juwap jibermekshi bolsan`iz, Otvetit` avtoru knopkasin basiw kerek.
  
• 
  Ekranda xat jaziwshi ma`nzili ko`rsetilgen ayna payda boladi.
  
• 
  Juwapti jazin` ha`m xatti a`dettegidey jiberin`.
  

Hu`jjetlerdi jiberiw ta`rtibi

Qandayda bir hu`jjetti yamasa grafik, audio ha`m videoli fayldi xatqa qosip jiberiwge boladi. A`dette esabatlar, tu`rli hu`jjetler, su`wret yamasa sog`an uqsas mag`liwmatlar tu`sindirme retinde qosip jiberiledi. Hu`jjetlerdi tayarlang`an programma formatinda jibergen maqul. Ma`selen, WORD yamasa EXCEL de islengen.

Su`wret, mul`timedia, audio yamasa videoni da o`z formatinda jiberiw kerek. Biraq bul fayllardin` ko`leminin` u`lkenligin esapqa alip olardi jiberiwden aldin arxivator programmalari ja`rdeminde kishireytiw kerek.

Bunin` ushin to`mendegnilerdi orinlan`.

• 
  Xatta tu`sindirmege sipatlama keltiriwin`iz mu`mkin.
  
• 
  Son` knopkasin basin`.
  
• 
  Ekrandag`i aynadan hu`jjet jaylasqan fayl atin tan`lan` ha`m Vlojit` knopkasin basin`
  
• 
  Xatti a`dettegidey jiberin`.
  
• 
  Otpravlennie betini ashsan`iz, jibergen xatin`iz qasinda tu`sindirme belgisin ko`resiz.
  

Tu`sindirmeli xatti oqiw

Bunday xatti oqiw ta`rtibi to`mendegishe

• 
  Xatti a`dettegidey ashin`.
  
• 
  Xattin` on` joqari bo`liminde tu`sindirme belgisin mish` knopkasi ja`rdeminde shertin`.
  
• 
  Na`tiyjede tu`sindirme qiling`an fayl ekranda payda boladi.