Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги

Elektron pochtadan paydlaniwg`a baylanisli ma`sla`ha`tler

• 
  Xatti printerde basip shig`ariw ushin Fayl menyuinde Pechat` komandasin kiritin`.
  
• 
  Xatti o`z-aldina faylg`a jazip qoyiw ushin Fayl menyuinin` Soxranit` kak yamasa Soxranit` komandalarinan paydalanin`.
  
• 
  Kerek bolmag`an xatlardi DEL knopkasi ja`rdeminde o`shiriw za`ru`r.
  
• 
  Xatlardi ta`rtiplew mu`mkin, bunin` ushin Soobshenie ha`m Peremestit` v komandalarinan paydalaniwin`iz mu`mkin. Betler Fayl, Papka, Sozdat` menyuleri ja`rdeminde ashiladi.
  
• 
  Xatti tabiw ushin Pravka menyuinin` Nayti soobshenie komandasinan paydalaniwin`iz mu`mkin.
  
• 
  Korzinadag`i xatlardi bazida o`shiriwdi umitpan`.
  

Elektron pochta programmasi menen knopkalar ja`rdeminde islew

Knopkalar jiyini	Orinlanatug`in a`meller sipatlamasi
CTRL+N	Jan`a xatti jaziw mu`mkin
CTRL+R	Xatqa juwap jiberedi
CTRL+S	Xatti jiberedi
CTRL+M	Xatti avtorg`a jetkeredi
CTRL+D	Xatti o`shiredi
CTRL+P	Xat nusqasin printerge shig`aradi
SHIFT+BACKSPACE	Xatti basqa ma`nzilge jiberedi

(Bunda, CTRL+N - CTRL knopkasin ha`m N knopkasi birgelikte basiladi)
Misal ushin o`zin`izge xat jazip ko`rin`.

• 
  OUTLOOK EXPRESS ti iske tu`sirin`.
  
• 
  Soobshenie, Parametri, Server menyulari ja`rdeminde o`zin`izdin` elektron adresin`izdi aniqlan`.
  
• 
  knopkasin basin`.
  
• 
  Komu maydaninda Kompyuterge 3-MAIL adresin kiritin`.
  
• 
  Tema maydaninda {Test} dep jazin`.
  
• 
  Xat maydaninda qa`legen mag`liwmatti jazin`.
  
• 
  Xatti jiberin`.
  
• 
  Jibergen xatin`izdi tawip alip oqip ko`rin`.
  

ZAMANAGOY PROGRAMMALASTIRIW TILLERI

SANAQ SISTEMALARI.

SANDI BIR SANAQ SISTEMADAN BASQASINA O’TKERIW
Reje:

1. 
   Sanaq sistemaları
   
2. 
   Sandı bir sanaq sistemasınan basqasına o’tkeriw
   

Sanlardın’ EEM yadındag'ı ko’rinisi. Matematikalıq logika elementleri

EEM-bul elektron raqamlı qurılma. Elektron qurılma deliniwine sebep-ha’r qanday mag’lıwmatlardı EEMde elektr signalları arqalı qayta islenedi. Raqamlı deliniwi bolsa EEMde ha’r qanday mag’lıwmat sanlar ja’rdeminde ko’rinislengenligi ushın.

Sanları jazıw usılına sanaq sisteması dep ataladı. Sanlardı jazıw ushın ha’r bir sanaq sistemasında o’zine say tu’rli belgiler toplamınan paydalanıladı. Paydalanılg’an toplamdag’ı belgilerdin’ sanı, sanaq sistemasın harakterlewshi tiykarg’ı u’lkenlik. Sanaq sistemasın harakterlewshi u’lkenlik- belgiler toplamın du’ziwshi elementler.

Berilgen sanaq sistemasında sanlardı jazıwda neshe tu’rli belgilerden paydalang’anlıg’ına qarap, onlıq,ekilik, segizlik, on altılıq ha’m basqa sanaq sistemalardı kiritiw mu’mkin. Sonın’ menen birge sanaq sistemaların pozitsion ha’m pozitsion emes tu’rlerge ajıratıw mu’mkin. Pozitsion sanaq sistemasında belginin’ ma’nisin iyelegen ornına qarap anıqlanadı. Mısal sıpatında, 0,1,2,3,. . . ,9 arab sanlarınan ibarat hammage ma’lim, a’piwayı onlıq sistemanı qaraw mu’mkin. Pozitsion emes sanaq sistemalarında, belginin’ ma’nisin onın’ iyelegen ornına baylanıslı emes. Mısal sıpatında rim sanları sanaq sistemasın keltiriw mu’mkin. Ma’selen XX son’ında X belgisi, qaerde jaylasqanına qaramastan ol onlıq sanaq sistemasıdag’ı 10 ma’nisin an’latadı.

To’mendegi tablitsada onlıq sanaq sistemasında berilgen 1 den 16 g’a shekemgi sanlardın’ ekilik, segizlik ha’m on altılıq sanaq sistemalardag’ı ko’rinisi keltirilgen.

Onlıq san	1	2	3	4	5	6	7	8
Ekilik san	1	10	11	100	101	110	111	1000
Segizlik san	1	2	3	4	5	6	7	10
Onaltılıq san	1	2	3	4	5	6	7	8
Onlıq san	9	10	11	12	13	14	15	16
Ekilik san	1001	1010	1011	1100	1101	1110	1111	10000
Segizlik san	11	12	13	14	15	16	17	20
Onaltılıq san	9	A	B	C	D	E	F	10

Sanaq sistemaları orasında en’ a’piwayısı ha’m u’lken qızıg'ıw oyatıwshı ekilik sanaq sisteması. Onda sanlardı jazıw tek eki san-0,1 paydalanıladı. Kompyuterlerde ekilik sanaq sistemasının’ isletiliwine sebep, ondag’ı elektr signalların ekilik sanlar menen belgilew an’sat: 0 - signal joq ha’m 1 - signal bar.

Ha’r qanday san raqamlar izbe-izliginen ibarat. Ma’selen, ekilik sanaq sistemasındag'ı 10 jazıwı onlıq sanaq sistemasındag'ı 2 ge, 100-bolsa onlıq sanaq sistemasındag’ı 4 sanına sa’ykes keledi ha’m t.b. Sannın’ absolyut ma’nisi artıwı menen onı jazıw ushın za’ru’r bolg’an razryadlar (0 ha’m 1) sanı ju’da’ tez ko’beyip ketedi. Bul bolsa ekilik sanaq sistemasının' qulaysız ta’replerinen biri. Basqa ta’repten, isletiletug’ın raqamlardın’ kemligi sebepli ekilik sanaq sisteması ju’da qolay. Sanlardı qosıw ha’m ayırıw ushın to’mendegilerdi biliwdin’ o’zi jeterli:

(+)	0	1		(x)	0	1
0	0	1		0	0	0
1	1	10		1	0	1

Sonın’ ushın ko’beytiw a’meli ko’beyiwshini jıljıtıwg’a ha’m qosıw a’meline keltiriledi.

Ma’selen:

111 (7)

101 (5)

111

111

100011 (35)

Bo’liwde bo’linbenin’ raqamların bo’liwshini qaldıq penen a’piwayı salıstırıw arqalı an’sat tabıw mu’mkin.

Ma’selen :

101101 1001

1001

101

1001

1001

0

Qa’legen sanaq sistemasında berilgen sandı normallasqan ko’riniske keltiriw mu’mkin. Nolden parqlı m sandı ko’rinisinde  jazıwg’a sandı normallastırıw yaki normallasqan ko’riniske keltiriw dep ataladı. Bul jerde r-san ta’rtibi, q-sannın’ mantissası delınedi ha’m onın’ ushın 1/mq <1 qatnas orınlı.

Mısal sıpatıda onlıq sanaq sistemasında bazi bir sanlardın’ normallasqan jazıwın keltiremiz:

Ekilik sanaq sistemasında berilgen sannın’ normallasqan ko’rinisinde mantissanın’ birinshi raqamı 1 bolıwı sha’rt.

Ma’selen:

11101100 q 2h0,1; -11010 q 2h(0,1101)

Berilip atırg’an san X ti r- sanaq sistemasınan q-sanaq sistemasına o’tkeriw ushın, onı da’slep usı ko’riniste jazıp alamız:

San		. . .		,		. . .	
Razryad	R	. . .	1	0	-1	. . .	-s

Bul jerde - q din’ sanaq sistemasındag’ı raqamlar.. Eger 1/q bo’lshekti shekli r-lik bo’lshek ko’rinisinde anıq jazıw mu’mkin bolsa, X tin’ qa’legen j dag’ı ma’nislerin r lik sanaq sistemasında anıq shekli bo’lshek ko’rinisinde jazıw mu’mkin. Keri jag’dayda, bul ma’nis anıq bolmay taqribiy boladı ha’m anıq o’tiw mu’mkin emes. Ma’selen, 0. 25 sanı onlıq sanaq sistemasınan ekilik sanaq sistemasına anıq o‘tkeriledi, 0. q sanı bolsa o’tkerip bolmaydı.

Sanlardı EEM yadında saqlaw ushın ekilik sanaq sistemasınan paydalanıw ju’da’ qolay. Bul sanaq sistemasın qollaw, yaki turaqlı halg’a o’tiw imkanın beredi. Bul halatlardan biri sannın’ razryadı 1 ushın basqası bolsa 0 ushın xızmet qıladı. Bunday elementler du’zilisi jag’ınan ap’wayı ha’m isenimli. A’dette elementtin’ 0 ge sa’ykes keliwshi halatı, ishora registrine + ishorası ushın, birge sa’ykes keliwshi halı bolsa, -ishorası ushın paydalanıladı.

Eki baytlıq ishoralı pu’tin sannın’ EEM yadındag'ı ko’rinisleniwi:

0	1	0	1	0	1	1	0	0	0	1	1	1	1	0	1