Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги
Yüklə 1,03 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sannın’ mantissası
- Programmalastırıw tili
- Programmalastırıw tilleri u’sh topardan ibarat
- Translyator, kompilyator ha’m interpretator
- Programmalastırıw sistemaları.
San ishorası 15 15-bit -sannın’ absolyut ma’nisi To’rt baytlıq haqıyqıy sannın’ ko’rinisleniw sxeması:
Sanaq sistemalarına baylanıslı bolmag’an halda, sanlardı fikserlengen ha’m ju’ziwshi vergulli kibi yaki ko’rinislerde an’latıw mu’mkin. Fikserlengen vergulli sanlardan paydalanıwshı mashinalarda, ishora razryadlarınan basqa barlıq registr razryadları yaki yasheykalar sanlardın’ razryadların an’latıw ushın xızmet etedi ha’m registrdin’ ha’r bir razryadına, sannın’ anıq ha’m barqulla bir razryadı sa’ykes keledi. Bul jag’day arifmetikalıq a’meller orınlawı a’piwayılastıradı, lekin mashinada paydalanılatug’ın sanlar diapazonın ju’da sheklep qoyadı. A’dette bul diapazon -1 Bul kemshiliklerden qutılıw ushın zamanago’y EEM lerde sanlardı ju’ziwshi vergulli ko’riniste jazıw mu’mkin. Bul jag’dayda razryadlardın’ bir bo’limi sannın’ ta’rtibi ushın, qalg’an bo’limi bolsa sannın’ mantissası ushın ajıratıladı. Ha’r eki bo’limlerdi birden razryad san ta’rtibinin’ ha’m mantissasının’ ishorası ushın ajıratıladı.
A’dette mashinalarda sanlardın’ ju’ziwshi vergulli normallaspag’an jazıwınan da paydalanıw mu’mkin, lekin bul jag’day maqsetke muwapıq emes, sebebi normallaspag’an sanlar u’stinde bazı bir a’meller natuwrı orınlanıwı yaki ulıwma orınlanbawı mu’mkin. Zamanago’y jeke kompyuterlerde sanlardı jazıw ushın ha’r qıylı uzınlıqtag’ı yasheykalar (so’zler) hamde kodlawdın’ (ishoralı ha’m ishorasız) tu’rli usılları paydalanıladı. Mısal ushın, belgili ha’m qatar o’zgerishilerin kodlaw ushın ASCII tablitsası paydalanıladı. Bul tablitsada 256 belgini ha’r birine [0,255] oralıqtag’ı bir pu’tin san sa’ykes keledi. Logikalıq ma’nisler a’dette bir razryadqa bir yaki noldi jazıw arqalı anıqlanadı. Reje:
Translyator, interpretator ha’m kompilyator. Programmalastırıw sistemalari. 2. Ma’ruzada eritiladigan tiykarg’ı(tayanch) mag’lıwmatlardı:
Programmalastırıw tilleri ha’m ularnin’ jaratılıw ta’riyxı. Programmalastırıw tili darajalari. Translyator, interpretator ha’m kompilyator.
Algoritmlerdin’ programma ko’rinisinde jazılıwı ha’m bul ko’rinistegi basqa jazıwlar menen qanday parq qıladı? Orınlawshı (kompyuter) berilgen buyrıqlardı anıq ha’m tuwrı orınlawı ushın og’an berilerug’ın buyrıqlar jazılıwı anıq ha’m orınlawshı ta’repinen bir qıylı tu’siniliwi lazım. Sol sabepli kompyuter tu’sinetug’ın til programmalastırıw tili, bul tilde jazılg’an algoritm bolsa kompyuter programması delınedi.
Arxeologiyalıq qazılmalarda tabılg’an sopol taxtashada bunnan 3800 jıl aldın (eramızdan 1800-jıllar) Vavilonda protsent (%) penen baylanıslı quramalı a’meller algoritmi keltirilgen. Onda anıq ma’sele islengen bolıp, eger biyday jılda 20% ten asıp barsa, onın’ mug’darı eki ma’rte o’siwi ushın neshe jıl ha’m ay kerek bolıwı algoritmi jazılg’an. Bul ha’m basqa jaratılıwlar, kompyuter tolıq jaratılg’annan keyin, og’an za’ru’r bolg’an til jaratıwdı talap etip qoydı. Du’nya adamları ortasındag’ı mu’nasibette jalg’ız til bolmag’anınday, ha’r tu’rli kompyuterlerdin’ jaratılıwı ha’m olardın’ tu’rli tarawlarda qollanılıwı, jalg’ız programmalastırıw tilin jaratıw mu’mkin emesligin ko’rsetti.
Programmalastırıw tilleri u’sh topardan ibarat:
  
 
Bu’gingi ku’nde ju’zlep programmalastırıw tillerinen paydalanıladı. Ha’r bir programmalastırıw tili ma’lim bir taraw yaki bagıtqa baylanıslı ma’selelerdi sheshiw ushın arnalg’an. Bizge ma’lim, ha’r qanday algoritm – ko’rsetpeler izbe-izligi ha’m bul ko’rsetpeler orınlang’annan son’ ma’lim bir natiyjege erisiledi. Programmalastırıw tili da’rejesi buyrıq ha’m ko’rsetpeler … (detalizatsiya) menen belgilenedi - qanshalı (detalizatsiya) kemrek ha’m a’piwayıraq bolsa, sonsha tildin’ da’rejesi joqarı boladı. To’mengi da’rejedegi programmalastırıw tilleri kompyuter qurılmaları menen tuwrı baylanısta bolıp, buyrıqlar oların’ kodları ja’rdeminde jazıladı. Bul kibi buyrıqlardan ibarat programmalar u’lken ko’lemli bolıp, olardı redaktorlaw birqansha qıyın is edi. Da’slebki kompyuterler (Eniak, MESM ha’m basqalar) usı tilde isler edi. Orta da’rejedegi programmalastırıw tilleri buyrıqlarında tek raqamlar emes, balkim ba’zı insan so’ylewine jaqın so’zler isletile baslandı ha’m olar ko’binese assembler tilleri depte ju’ritiledi. Bul tildin’ jaqsı qa’siyeti sonda, olar ja’rdeminde du’zilgen programma basqa tillerde du’zilgeninen 10-15 ma’rte tezirek isleydi. Onda basqa da’rejedegi tillerda bolmag’an a’meller bar. Bunday tillarge AVTOKOD-BEMSH, MADLEN ha’m basqalar kiredi. Assembler tillerinde buyrıqlar qısqartılg’an so’zler yaki so’zler jıyındısınan ibarat bolıp, olardı mnemokodlar depte ataydı. Orta da’rejedegi programmalastırıw tilleri birqansha rawajlang’an du’ziliske iye bolıp, onda isletiletug’ın xızmetshi so’zler insan so’ylewine ju’da jaqınlastırılg’an. Bul tilde paydalanıwshı a’mellerdi izbe-iz jazıp bara beredi, kompyuter onı kerekli ko’riniske o’tkerip aladı. Bu da’rejedegi tiller kompyuter texnikalıq ta’miynatının’ rawajlanıwı menen baylanıslı ha’m o’z ta’riyxına iye. Da’slepki bul da’rejedegi til Plankalkyul dep atalıp, ol 1946 jılı nemis alımı Konrad TSuze ta’repinen jaratıldı.
Programmalastırıw tilleri da’rejelerin to’mendegi kriteriyalar boyınsha ajıratıw mu’mkin: mashina tili; assemblepler; joqarı da’rejedegi programmalastırıw tilleri; Mashina tili ha’m assemblerler–to’mengi da’rejedegi programmalastırıw tilleri esaplanadı. Bul tiller ja’rdeminde programma du’zilgende mag’lıwmatlardı qayta islew. Joqarı da’rejedegi programmalastırıw tilleri to’mendegi tu’rlerge bo’linedi: Algoritmik (Basic, Pascal, C ha’m b.); logikalıq (Prolog, Lisp i dr.); Ob’ektke bag’ıtlang’an (Object Pascal, C++, Java ha’m t.b.);
Translyatorlar kompilyator ha’m interpretator ko’rinisinde bolıwı mu’mkin. Kompilyator ha’m interpretatorlar programmanı orınlawda parq qıladı. Kompilyator (ingl. compiler — jıynawshı) programmanı tolıq oqıydı ha’m onı awdaradı (mashina tiline awdaradı). Ma’selen: Turbo Basic ha’m Turbo Pascal 7.0 programmalastırıw tilleri – kompilyator esaplanadı. Interpretator (ingl. interpreter — sholıwshı, awızsha awdarma) programmanı awdaradı ha’m qatarma-qatar orınlaydı. Ma’selen: Quick Basic programmalastırıw tilleri – kompilyator esaplanadı. Programma kompilyatsiya qılıng’annan son’ programmalastırıw tilinde jazılg’an programma ha’m kompilyatorg’a za’ru’rlik qalmaydı. Ma’selen, info.bas faylı kompilyatsiya etilgennen son’ info.exe faylına o’zgeredi ha’m bul fayl kompilyatorsız da islewi mu’mkin. Eger info.bas faylın interpretator qayta islegende ha’r bir ma’rte programma jumısın orınlanıwı ushın interpretator iske tu’siwi sha’rt. Usı sebepli kompilyator ha’m interpretatorlardın’ islew printsipi boyınsha birqansha parq qıladı.
Programmalastırıw sistemaları.
Zamanago’y programmalastırıw sistemaları paydalanıwshıg’a programma du’ziw ushın ko’plep qolay imkaniyatlar jaratadı. Bunday qural ha’m imkaniyatlar: kompilyator ha’m interpretator; programma tekstin jaratıw ha’m redaktorlaw qurılmaları; standart programmalar bibliotekası ha’m funktsiyalar; du’zilgen programmag’a o’zgertiw kiritiw ha’m sazlaw qurılmaları paydalanıwshı ushın qolay interfeys; ko’paynalı islew rejimi; grafik imkaniyatlar bibliotekası; bibliotekalar menen islew utilitalar; assembler; ja’rdem faylları; basqa spetsifik imkaniyatlar.
To’mende A=(a1, a2, ..., an) bir o’lshemli massiv elementleri S qosındısın esaplawshı programma Beysik ha’m Paskal tillerinde keltirilgen.
Sawal ha’m tapsırmalar
DA’STU’RLEW TILININ’ TIYKARG’I TU’SINIKLERI HA’M OPERATORLARI Reje:
Paskal tilinde ha’r bir operator berilgenlerdi qayta islew protsesinin’ qandayda logikalıq tamamlang’an, g’a’rezsiz basqıshı. Yag’nıy ma’nisler alıw ushın qag’iydalar an’latpalar ja’rdeminde jazıladı. Ma’nis beriw operatorı jan’a ma’nis esaplaw ushın an’latpanı isletedi ha’m na’tiyjeni usı operatordın’ shep ta’repinde turg’an o’zgeriwshide saqlaydı. Ma’nis beriw operatorı Paskaldın’ tiykarg’ı operatorlarına kiredi ha’m to’mendegishe jazıladı: < ma’nis beriw operatorı > ::= < o’zgeriwshi >:=< an’latpa > . Solay etip, ma’nis beriw operatorının’ orınlanıw na’tiyjeside qaysıdır o’zgeriwshi jan’a ma’nis qabıl etedi, aldıng'ı ma’nisi bolsa jog’alıp ketedi. An’latpa ha’m o’zgeriwshi bir qıylı tu’rge tiyisli bolıwı kerek. An’latpa operandlardan du’ziledi. Operandlar to’mendegishe bolıwı mu’mkin: Turaqlılar – olardın’ ma’nisleri programma orınlanıwınan aldın ma’lim ha’m programma orınlanıwı protsesinde o’zgermeydi; O’zgeriwshiler – olardın’ ma’nisleri programma orınlanıwında anıqlanadı ha’m o’zgeriwi mu’mkin; An’latpalar – olardın’ ma’nisleri esaplawdan aldın ma’lim bolmaydı. Eger ma’nis beriw operatorınin’ shep ta’repinde jazılg’an o’zgeriwshi ha’m on’ ta’repinde jazılg’an an’latpanın’ tu’rleri real yaki integer bolsa, bunday operator arifmetik ma’nis beriw operatorı delinedi. Eger shep ta’repinde turg’an o’zgeriwshi real bolsa, on’ ta’repinde jazılg’an arifmetik an’latpa real yaki integer bolıwı mu’mkin. Egerde shep ta’repinde jazilg’an o’zgeriwshi integer bolsa, onda an’latpa tek integer bolıwı mu’mkin. Arifmetik an’latpanın’ barlıq operandlarının’ tu’rleri real yaki integer bolıwı sha’rt. An’latpanın’ tiykarg’ı operandları sıpatında turaqlı, o’zgeriwshi yaki funktsiya, a’meller sıpatında bolsa multiplikativ topar a’melleri h, div, mod, + ha’m additiv topar a’melleri +,- isletiliwi mu’mkin. Div –pu’tin bo’liwdi an’latadı, bo’linbenin’ pu’tin bo’limi qaldırılıp, qaldıq taslap jiberiledi. Mısal: 7 div 2 =3 5 div 3 =1 -7 div 2 = -3 -7 div -2 =3 0 div 2 =0 Mod- pu’tin sanlar bo’linbesinin’ qaldig’ın anıqlaydı. Mısal: 7 mod 2 =1 -14 mod 3 =1 Multiplikativ topar a’mellerinin’ prioriteti additiv toparının’ a’mellerinen joqarı. Ha’r bir toparda a’mellerdin’ prioriteti bir qıylı ha’m olar an’latpada shepten on’g’a qarap orınlanadı. An’latpanı kerek bolg’an esaplaw tartibin skobka ja’rdeminde jazıw mu’mkin.
Tiykarınan, berilgenlerdi kiritiw ushın terminal klaviaturası yaki disklerden (iyiliwshen’, qattı, lazerli) ha’m basqalardan paydalanıladı. Mag’lıwmatlardı shıg’arıw ushın displey ekranınan, printerden ha’m basqa qurılmalardan paydalanıladı. Ma’selen, operatsion sistema input standart tekstli fayldı terminal klaviaturası menen baylanıstırdı. Ulıwma jag’dayda kiritiw standart protseduralarına mu’rajat etiw to’mendegishe jazıladı: read(x1,x2,. . . ,xn); readln(x1,x2,. . . ,xn); bul jerde xi – kiritip atırg’an dizimdegi element. Kiritilip atırg’an dizimdegi element sıpatında tek o’zgeriwshi isletiw mu’mkin. Kiritilip atırg’an ma’nisler sıpatında char, real, integer tu’rdegi ma’nisler isletiw mu’mkin. Paskalda berilgenlerdi kiritiwde to’mendegishe kelisilgen: a) kiritilip atırg’an ma’nistin’ tu’ri read protsedurasının’ faktik parametr sıpatında isletilgen o’zgeriwshinin’ turi menen sa’ykes keliwi kerek; b) eger bir read kiritiw protsedurada parametrler sıpatında bir neshe o’zgeriwshi jazılsa, onda bir qansha qıyınshılıqlar payda boladı. Bul qıyınshılıqlar kiritilip atırg’an ma’nisler bir-birinen qandaydur ajıratıwshılar ja’rdeminde ajıratılıwı kerek bolg’anı menen baylanıslı. Bul ajıratıwshılar sıpatında isletilip atırg’an belgilerdin’ ko’rinisi operatsion sistema ha’m algoritmlik tildin’ konkret a’melge asırıwına baylanıslı. Tiykarınan, sanlı ma’nislerdi kiritiwde, olardı bir birinen ajıratıw ushın "probel" isletiledi. Read kiritiw protsedurasındag’i o’zgeriwshilerdin’ tu’ri biri sanlı (real yaki integer), basqası belgi bolsa, onda tu’sinbewshilik tuwıladı. Bul jag’dayda EEM "probel"-di ajıratıwshi yaki belgi sıpatında tu’siniwi mu’mkin. Ko’rsetilgen qıyınshılıqtı ha’r qıylı a’melge asırıwlarda ha’r qıylı sheshilgen; c) input standart fayldan tek char, integer, real tu’rdegi ma’nislerdi kiritiw mu’mkin. Basqa tu’rdegi ma’nislerdi (boolean ha’m) programma du’ziw jolı menen kiritiledi. Output standart tekstli faylına shıg’arıw write, writeln shıg’arıw protseduralar ja’rdeminde orınlanadı. write(x1,x2,. . . ,xn) ko’rinisindegi operator to’mendegi operatorlar izbe-izligine ekvivalent write(x1),write(x2),. . . ,write(xn); bul jerde ha’r bir operatorda tek bir element shıg’arılıp atır. Sonın’ ushın, biz tek write(x) ko’rinisindegi operatordı ko’remiz. Shıg’arılıp atırg’an element to’mendegi u’sh ko’rinisten biri bolıwı mu’mkin: e e:m
e:m:n bul jerde e - an’latpa (char,real,integer eki boolean turdagi), qatarlı turaqlı yaki qatarlı o’zgeriwshi, m ha’m n bolsa on’ pu’tin ma’nis qabıl etetug’ın an’latpalar. Mag’lıwmatlardı qatarlar boyınsha jaylastırıw ushın writeln (jan’a qatarg’a o’tiw) yaki writeln (x1,x2,...,xn) (shıg’arıw ha’n jan’a qatarg’a o’tiw) protseduralardan paydalanamız.
SHA’RT HA’M VARIANT OPERATORLARI. O’TIW OPERATORI, QURAMALI OPERATOR Reje:
Tarmaqlanıwshı esaplaw protsesslerinde ayırım basqıshları (operatorları) barqulla bir qıylı tartipte orınlanbaydı, olar qandaydur tekserilip atırg’an sha’rtlerge baylanıslı boladı. Bunday protsesslerdi tan’law operatorlar ja’rdeminde jazıw mu’mkin. Tan’law operatorlar hosilaviy operatorlar klassına kiredi ha’m sha’rtli ha’m variant operatorlarınan ibarat. Paskal tilinde sha’rtli operatordın’ eki tu’ri bar: tolıq sha’rtli operator ha’m qisqartılg'an sha’rtli operator: Bunda if,then,else - xızmetshi so’zler. Solay etip, tolıq sha’rtli operator du’zilisi to’mendegishe - if B then S1 else S2;, bul jerde B - logikalıq an’latpa, S1 ha’m S2 - operatorlar. Bunday sha’rtli operator to’mendegishe orınlanadı: eger B logikalıq an’latpa true ma’nis qabıl etse, onda S1 operator orınlanadı, keri jag’dayda S2 operator orınlanadı. Sha’rtli operatorg’a mısal:
Solay etip, qısqartılg’an sha’rtli operator - if B then S; ko’rinisinde bolıp to’mendegishe isleydi: eger B logikalıq an’latpa ras ma’nis qabıl etse, onda S operator orınlanadı, keri jag’dayda keyingi operatorg’a o’tiledi. Sha’rtli operatorda then ha’m else so’zlerin keyin tek bir operator turıwı kerek, eger algoritmde usı orınlarda bir neshe operatorlar jazılıwı kerek bolsa, onda olardan quramalı operator jaratıladı. Qisqartılg’an sha’rtli operator isletiliwinde dıqqatlı bolıw kerek. Ma’selen, to’mendegi operatordı If B1 then if B2 then S1 else S2
yaki
if B1 then begin if B2 then S1 else S2 end Paskal tilinin’ qag’iydası boyınsha ekinshi operatordın’ ma’nisi durıs, yag’nıy ha’r qaysı xızmetshi so’z else o’zine en’ jaqın bolg’an xızmetshi so’z true sa’ykes keledi. Variant operatorının’ sintaksis anıqlaması to’mendegishe: of Variant tan’law operatorı orınlanıw payıtında aldın selektordın’ ma’nisi esaplanadı, son’ selektordın’ ma’nisine sa’ykes metka menen berilgen operator orınlanadı ha’m usının’ menen birge variant tan’law operatorı o’z isin juwmaqlaydı. Mısal:
0: m:=0; 1: m:=-1; 2: m:=1;
O’tiw operatorı Paskal tilinın’ tiykarg’ı operatorları klassına kiredi ha’m programma operatorlarının’ normal izbe-izligin o’zgertiw ushın isletiledi. Ol o’zi qaysı operatorg’a o’tiwin anıqlaydı. Programmanın’ qa’legen operatorına tek bir nıshan qoyıw mu’mkin. Ol operatordan aldın jazıladı ha’m onnan ":" ja’rdeminde ajıratıladı. < nıshanlang’an operator> ::= Programmadabarlıq isletilgen nıshanlar ha’r qıylı bolıwı sha’rt. O’tiw operatorda ko’rsetilgen nıshan qaysidur operatorda bolıwı sha’rt. O’tiw operatorı to’mendegishe jazıladı: < o’tiw operatorı > ::= goto < nıshan > Ma’selen, goto 3; Programmada isletilgen nıshanlar nıshanlar bo’liminde bir ma’rte da’gaza etiliwi sha’rt, qaysı tartipte dag’aza etiliwinin’ ahmiyeti joq. O’tiw operatorı ja’rdeminde hosilaviy operatordın’ ishine, yaki tanlaw operatorınin’ bir tarmag’ınan ekinshi tarmag’ına o’tiw mu’mkin emes. Quramalı operator hosilaviy operatorlar klassına tiyisli bolıp, ol programmada operatorlar izbe-izligin bir operator sıpatında isletiw za’ru’r bolg’an halda isletiledi. Quramalı operator begin ha’m end gilt so’zleri ishine alıng’an operatorlar izbe-izliginen ibarat boladı: < quramalı operator> ::= begin Ma’selen, begin i: =0; r:=r+1 end; Sawal ha’m tapsırmalar
TA’KIRARLAW OPERATORLARI. ARIFMETIK TA’KIRARLAW OPERATORI. Reje:
Bul operator basqasha parametrli ta’kirarlaw operator delinedi. Onı isletiw ushın ta’kirarlaw protsessi to’mendegi qag’iydalarg’a iye bolıwı kerek: protsestin’ takirarlanıw sanı onın’ orınlanıwınan aldın ma’lim bolıwı kerek; ta’kirarlaw protsessin skalyar tu’rdegi o’zgeriwshi basqaradı. Bul o’zgeriwshi berilgen bashlang’ısh ma’nisten berilgen aqırg’ı ma’niske shekem izbe-iz ma’nislerdi qabıl etedi. Ko’binese to’mendegi ta’kirarlaw operatorı isletiledi: for V:=E1 to E2 do S; bul jerde for (ushın), to (o’sip baradi) ha’m do (orınlaw) - xızmatshi so’zler, V - skalyar tu’rdegi o’zgeriwshi (haqıyqıydan tısqarı) - ta’kirarlaw parametr, E1 ha’m E2 - V tu’rdegi an’latpalar, S-operator - ta’kirarlaw denesi. Bul operatordın’ islew printsipin tu’sindiremiz: V ta’kirarlaw parametrine E1 baslang’ısh ma’nisinen baslap, E2 aqırg’ı ma’nisine shekem izbe-iz ma’nisler beriledi ha’m ha’r biri ushın S operatorı orınlanadı. E1 ha’m E2 ma’nisleri ta’kirarlaw protsessi baslanıwınan aldın tek bir ma’rte esaplanadı, S operatorı V ma’nisin o’zgertiwi mu’mkin emes. Eger E2 Solay etip, arifmetik ta’kirarlaw operatorın to’mendegi operatorlar izbe-izligi ja’rdeminde jazıw mu’mkin (vn ha’m vk - V tu’rdegi jardemshi o’zgeriwshiler):
vk: =E2;
begin
end;
y:=0; for i:=1 to n do y:=y+i;
Ba’zıda ta’kirarlaw parametrin kemeyip barıw ta’rtibinde o’zgeriwi kerek boladı. Bunday jag’dayda Paskalda ta’kirarlaw operatorının’ to’mendegi forması bar: for V:=E1 downto E2 do S;
if vn>=vk then begin
V:=vn; S; V:=pred(V); S; V:=pred(V); S;. . . ;V:=vk; S y:=0; for i:=n downto 1 do y:=y+i; Mısal: Program summ; Var S:real; I,n:integer; Begin Read(n);
S:=0; For i:=1 to n do S:=S+1/i; Writeln(S); End.
ALGORITM TU’SINIGI. BLOK SXEMALAR Reje:
EEMge tapsırma tayarlap atırg’anda esaplaw protsessin yaki EEMde orılanatug’ın qa’legen basqa a’meller izbe-izligin anıq ha’m tolıq su’wretlew za’ru’riyatı payda boladı. A’ne usı su’wretlew sheshiw algoritmi menen beriledi. Ma’seleni sheshiw algoritmin izlew, islep shıg’ıw ha’m su’wretlew algoritmlestiriw deliedi. Algoritm so’zi ha’m tu’sinigi IX a’sirde jasap do’retiwshilik etken ullı oyshıl Muhammad al-Xorazmiy atı menen baylanıslı. Algoritm so’zi Al-Xorazmiy atın Evropa alımları ta’repinen buzıp aytılıwınan ju’zege kelgen. Al-Xorazmiy birinshi bolıp onlıq sanaq sistemasın’ın' printsiplerin ha’m ondag’ı to’rt a’mellerdi orınlaw qag’ıydaların tiykarlap bergen. Algoritm degende qandayda bir maqsetke erisiwgwe eki berilgen tu’rdegi qa’legen ma’selenin’ sheshiliwin tamiynleytug’ın ko’rsetpelerdin’ (buyruqlardın’) anıq, tu’sinerli, shekli ha’mde tolıq sisteması tu’siniledi. Algoritm tu’sinigi
«Algoritm orınlawshısı».
Algoritmnin’ bes tiykarg’ı qa’siyeti bar. 1. Diskretlilik. Bul qa’siyet algoritmlerdi barlıq waqıtta shekli adımlardan ibarat etip bo’leklew imkaniyatı barlıg’ında, yag’niy onı shekli sandag’ı a’piwayı ko’rsetpeler izbe-izligi formasında an’latıwda. 2. Tu’sierlilik. Algoritm onı orınlawshısına (adam yaki mashinag’a) tu’sinerli mazmunda bolıwı sha’rt, bolmasa orınlawshı a’piwayı g’ana a’meldi de orınlay almawı mu’mkin. A’dette ha’r bir orınlawshının’ (durısırag’ı olardın’ tu’rlerinin’) orınlay alıwı mu’mkin bolg’an ko’rsetpeler yaki buyrıqlar ortalıg’ı bar, ol orınlawshının’ ko’rsetpeler sisteması delıledi. Demek, orınlawshı ushın berilip atırg’an ha’r bir ko’rsetpe orınlawshının’ ko’rsetpeler sistemasına tiyisli bolıwı kerek. 3. Anıqlılıq. Orınlawshıga berilip atırg’an ko’rsetpeler anıq mazmunda bolıwı za’ru’r. Sebebi ko’rsetpedegi anıqsızlıq mo’lsherdegi maqsetke erisiwge alıp kelmeydi. 4. Ommaviylik. Usı qa’siyeti berilgen algoritmnin’ baslang’ish mag’lıwmatlarınin’ ruxsat etilgen iqtıyarıy ma’nislerine an’latadı. Basqasha aytqanda, algoritm qandayda bir klassqa tiyisli ma’selelerdi sheshiwge arnalg’an bolıwı ha’m baslang’ish mag’lıwmatlardın’ o’zgertiw arqalı usı klassqa tiyisli turli ma’seleleridi sheshe alıwi kerek. 5. Natiyjelik. Ha’r bir algoritm shekli sandag’ı adımlardan son’ a’lbette natiyje beriwi sha’rt. Eger ko’rilip atırg’an protsess sheksiz dawam etip natiyje bermese, onı algoritm dep atay almaymız. Algoritmnin’ beriliw usılları ha’r tu’rli, biz solardan en’ ko’p ushıraytug’ınları menen tanısamız. 1. Algoritmnin’ so’zler arqalı an’latılıwı. Bunda orınlawshı ushın beriletug’ın ha’r bir ko’rsetpe tabiiy til arqalı buyrıq mazmunıda beriledi. 2. Algoritmnin’ formulalar arqalı beriliwi. Algoritm matematik (esaplaw) formulalar sisteması arqalı beriliwi mu’mkin. A’dette bul usıldan matematika, fizika, ximiya kibi anıq pa’nlerdi u’yreniwde ko’plep paydalanamız. 3. Algoritmin’ tablitsa ko’riniste beriliwi. Ma’selen, mektepte qollanıp kelinetug’ın to’rt qanalı matematikalıq tablitsalar yaki tu’rli lotareyalardın’ utıslar tablitsaları. 4. Algoritmnin’ programma fomasında an’latılıwı. Algoritmnin’ programma fomasında an’latılıwı menen lektsiyamızdın’ keyingi bo’lilerinde tolıq tanısamız. 5. Algoritmnin’ arnawlı tilde ko’rinisleniwi. Bunday tilleri algoritmlik tiller delinedi ha’m onda algoritmdi bir qıylı ko’riniste ha’m anıq an’latılıwı, orınlaw ushın qollanatug’ın belgilew ha’m qag’ıydalar tiykarında jazıw mu’mkin. 6. Algoritmlerdi grafik fomasında ko’rinisleniwi. Algoritmnin’ bul forması bizge a’welden tanıs, sebebi matematika kursıda sızılg’an grafiklerdin’ ko’pshiligi algoritmnin’ grafik usılda beriliwine misal boladı. Amelde qollanatug’ın algoritmlik tillerdin’ ko’pshiligi algoritmlerdi jazıwdın’ formula-so’z usılına ju’da jaqın. Bunda bir bo’lim ko’rsetpeler matematik formulalar ja’rdeminde basqa bo’limi a’piwayı so’zler ja’rdeminde beriledi. Ma’selen, to’mende berilgen eki natural m ha’m n sanlardın’ en’ u’lken ulıwma bo’liwshisin(EKUB) tabıwdın’ algoritmi adımları keltirilgen: Eki sandı kiritin’; Egerde bul sanlar ten’ bolsa, onda olardan birin juwap sıpatında alın’ ha’m jumıstı toqtatın', keri jag’dayda bolsa dawam etin’; Eki san ishinde u’lkenin anıqlan’; U’lken ha’m kishi sanlardın’ ayırmasın u’lken san t menen almastırın’; Algoritmdi 2-adımnan baslap qaytarın’. Keltirilgen algoritmdi ha’r qanday natural sanlardın’ EKUB in tabıw ushın isletiw mu’mkin. 1. A=n, B=m. 2. Eger A=B bolsa, onda 5 aımg’a o’tilsin. 3. Eger A>B bolsa, onda A=A-B, keri jag’dayda B=B-A dep alınsın. 4. 2- adımg’a o’tilsin. 5. EKUB=A ha’m esaplaw toqtatılsın. Algoritmlerdi jazıwda blok-sxema dep atalıwshı grafik ko’rinisten paydalanıw mu’mkin. Blok-sxemada algoritmnin’ ha’r bir adımı arnawlı geometrik formalar menen belgilenedi ha’m onın’ ishine a’piwayı a’meller jazıladı. Algoritmnin’ orınlanıw jo’nelisin bag’ıtlawshı sızıqlar ja’rdeminde belgilenedi. To’mende biz blok-sxemalardın’ tiykarg’ı elementleri menen tanısamız.
 
joq” (sha’rt oınlanbag’anda) hareket bag’ıtların beredi. 
Sawal ha’m tapsırmalar
§22. SIZIQLI, TARMAQLANIWSHI HA’M TA’KIRARLANIWSHI ALGORITMLER Reje:
Algoritm sızıqlı delinedi, egerde ol shekli sandag’ı (N) adımnan ibarat bolıp, bastan aqırına ha’r bir adım izbe-iz orınlansa. Sızıqlı algoritmnin’ blok - sxeması to’mendegi su’wrette keltirilgen: 
Аlgоritm baslаnıwı Adımlаr izbe-izliginin’ orınlanıwı Аlgоritm tamamlanıwı Biraq turmısta ushıraytug’ın ju’da ko’p protsessler sha’rtler tiykarında basqarıladı, olar tarmaqlanıwshı ha’m ta’kirarlanıwshı qa’siyetke iye. Sha’rt - bul logikalıq an’latpa bolıp, ol eki ma’nis qabıl etedi: «awa» (ras) - egerde sha’rt orınlansa, ha’m «joq»(jalg’an) - egerde sha’rt orınlanbasa. Ha’r qanday sha’rt u’sh bo’limnen ibarat boladı: sha’rttin’ shep bo’limi, salıstırıw a’meli, sha’rtnin’ on’ bo’limi. Sha’rt sıpatında keliwshi logikalıq an’latpalarg’a mısallar: A>0, X< A+B, Z=5. T 
A
Eger sha’rt ras bolsa, onda ma’seleni sheshiw ushın «awa» shaxabsha isletiledi, keri jag’dayda «joq» shaxabsha isletiledi. Algoritm takirarlanıwshı (tsiklli) delınedi, egerde onın’ ma’lim adımlar izbe-izligi aldınnan berilgen ma’niske baylanıslı ra’wishte bir neshe ret ta’kirarlansa. Bul ma’niske ta’kirarlanıw parametri delınedi. Ha’r qanday ta’kirarlanıwshı algoritm shekli adımnan keyin tamamlanıwı ta’kirarlaw parametrinin’ ma’nisleri menen anıqlanadı. Ulıwma aytqanda, ta’kirarlanıw parametri logikalıq an’latpa bolıp, onın’ ras yaki jalg’anlıg’ı ta’kirarlanıwshı protsess orınlanıw yaki orınlanbawın anıqlaydı. Parametrdin’ ma’nisin yaki tsikldin’ bosında yaki onın’ son’ında tekseriledi. Ta’kirarlanıwshı algoritmnin’ blok-sxeması to’mendegi su’wrette keltirilgen   
Endi tarmaqlanıwshı ha’m ta’kirarlanıwshı algoritmlerge baylanıslı mısallar ko’rip shıg’ayıq. 1- mısal. Berilgen eki a ha’m b sannın’ qaysı biri u’lkenligin anıqlap beriwshi algoritmdi du’zin’. Bul ma’seleni sheshiw algoritmin to’mendegi blok-sxemada keltiremiz: 2-mısal. Eki n ha’m m natural sannın’ en’ u’lken ulıwma bo’liwshisin (EKUB) tabıw algoritmi (Evklid algoritmi). Bul ma’seleni sheshiwdin’ blok-sxeması to’mendegi su’wrette keltirilgen: Bir-birinin’ ishine jaylasqan ta’kirarlanıwshı algoritmler ishpe-ish jaylasqan ta’kirarlanıwshı algoritmler dep ataladı. Mısal sıpatıda to’mendegi ma’seleni ko’rip o’temiz. 4-ma’sele. 10 qatar ha’m 20 bag’anadan ibarat A(10,20) matritsa berilgen. Matritsanın’ ha’r bir qatarı elementlerinin’ qosındısı esaplansın ha’m basıp shıg’arılsın. Algoritm. 1. A(10,20) sanlardı kiritiw. 2. i=1 esaplansın. 3. S=0 esaplansın. 4. j=1 esaplansın. 5. s=s+A(i,j) esaplansın. 6. Eger j=20 bolsa,9 g’a o’tilsin. 7. J=j+1 esaplansın. 8. 5 ga o’tilsin. 9. S basıp shıg’arılsın. 10. Eger i=10 bolsa,1= g’a o’tilsin. 11. i=i+1 esaplansın 12 3 g’a o’tilsin. 13. Shıg’ıw. A’dette ma’sele sheshimine izbe-iz juwıqlasıw protsessleri iteratsiya tsikllar ja’rdeminde a’melge asırıladı. Ma’selen, sheksiz qatarlardın’ qosındısın esaplawdın’ gezektegi ag’zası jeterli kishi bolg’ang’a shekem dawam ettiriletug’ın protsessler iteratsiya tsiklı ja’rdeminde a’melge asırıladı. 1-ma’selede paydalanılg’an tsikl ham iteratsiya tsiklı. 4-ma’selenin’ tsikli bolsa - strukturalı tsikl. Qandayda bir ma’nisti esaplaw paytında algoritm o’zine-o’zi murajat qılsa, bunday algoritmler rekursiv algoritmler delınedi. Rekursiv algoritmlerdin’ orınlanıwı tuwrı ha’m keri jollar ko’rinisinde boladı ha’m a’dette rekursiv algoritmler protsedura yaki funktsiya ko’rinisinde a’melge asırıladı. Bunı mısalda ko’rsetemiz: 5-ma’sele. M=7! faktorial esaplansın. (bul ma’seleni rekursiyasız da orınlaw mu’mkin) n!=(n-1)! n ha’m 0!=1 ekanligin esletip o’temiz. Na’tiyjede 7! dı esaplaw ushın ,6! dı biliw za’ru’r. 6! tabıw ushın 5! dı biliw kerek ha’m t.b. Bul tuwrı jol. Solay etip tuwrı ju’ristin’ oqırında 0! yag’nıy 1 di tabamız. Endi o’siwshi sızıq boyınsha keri ju’ris baslanadı. 1! di esaplaw ushın 0! dan paydalanamız. 2! dı esaplaw ushın 1! dan paydalanıladı ha’m t.b. Solay etip keri ju’ristin’ oqırında za’ru’r natiyje payda boladı.
BIR HA’M KO’P O’LSHEMLI MASSIVLER Massiv – bul elementler nomeri (indeks) arqali qollanilatug’in mug’darlar tu’ri massivtin’ ha’mme elementleri bul tu’rde boladi. Massiv to’mendegishe ta’riplenedi: Type
Massiv ati = array [diapason] of elementler tu’ri Bunda array, of so’zleri giltli so’zler, diapason massivtin’ joqari ha’m to’mengi shegarasin aniqlaydi, element tu’ri massivlerdin’ ha’r bir elementin qaysi tu’rge jatatug’inin aniqlaydi. Misali: Type My Array=array[1..100] of integer; Var {My Array} A:MyArray; n:integer; begin
n:=50; a[1]:=100; a[n]:=a[n+1]*2; a[n+12]:=n div4; end. Bunday massivler bir o’lshemli massivler dep ataladi. Ko’p o’lshemli massivlerde keminde eki ko’pliktin’ du’zilgen massivler izbe-izligi berildei. Jan’a tu’r jaratpastan massivti Var bo’liminde ta’riplep ketiwge boladi. Var A:array [1..100] of integer; Massiv birneshe o’lshemge iye bola aladi. Var
A:array[1..5,1..10] of integer; B:array[1..5,1..100,-2..0] of byte; Dinamikaliq massivler Massivtin’ o’lshemi o’zgermeydi onin’ o’lshemi Var bo’liminde yaki type bo’liminde beriledi. Bunday massivler statikaliq massivler delinedi. Paskal statikaliq massivlerden o’zgeshe o’lshemli aldinan aniq bolmag’an dinamikaliq massivtin’ paydalaniw mu’mkinshiligin beredi. Dinamikaliq massivlerdin’ o’lshemi programma jumis islep atirg’an waqitta o’zgeriwge boladi. Misal ushin: Type Da:array of integer; Var A:da;
Begin SetLength(a,1); A[0]:=2; End.
En’ da’slep dinamikaliq massivte hesh qanday element bolmaydi onin’ o’lshemin Setlength protsedurasi arqali beriledi bul protseduranin’ 1-parametri massiv ati 2-onin’ o’lshemi. Misal: Type T3da=array of integer; Var
D:t3da; Begin
Setlength(d,2); Setlength(d[0],3); Setlength(d[1],3); d[0,0]:=11; d[0,1]:=12; d[0,2]:=13; d[1,0]:=21; d[1,1]:=21; d[1,2]:=23; End.
DELPHI TILINDE PROTSEDURA HA’M FUNKTSIYA Bazi bir programmalarg’a birneshe operatorlardin’ izbe-izligi qayta –qayta jaziwg’a tuwra keledi. Biraq Paskal tilinde bunday etip qaytalawsiz jaziw mu’mknshiligi bar. Onin’ ushin operatorlardin’ izbe-izligin biriktirip quramali operator qilip og’an at beriw kerek. At berilgen operatorlar protsedura dep ataladi. Programmada protseduralardin’ ta’riplewi boliwi menen operatorlar arasinda jaylasadi. To’rtmu’yeshliktin’ maydanin esaplawshi programma jazayiq: Program R1; Var
Ab, bc. cd. Da. Ac. S1,s,a,b,c,p:real; Procedure St1; Begin P:=(a+b+c)/2; S:=Sqrt(p*(p-a)*(p-b)*(p-c)); End;
Begin Read(ab,bc,cd,da,dc); A:=ab; b:=bc; c:=ac; Str1; s1:=s; A:=da; b:=ac; c:=cd; Str1; S1:=s1+s; Write(s1); End.
Programmada st1 protsedurasi 2 ret shaqirilg’an ha’r bir shaqiriliwdan aldin a,b,c o’zberiwshi ma’nisler beriledi. Protsedua shaqirilg’anda ol orillanadi ha’m S o’zgeriwshinin’ ma’nisi sa’ykes U’shmu’eshlik maydanina ten’ boladi. Funktsiyalar Delphi tilinde jazilg’an Function- ati menen ta’riplenedi. Misal ushin; Unit Bmodul; Interface Function dar(a,n:integer):longint;
Оbektke bag’darlang’an is ju’ritiw ushin to’mendegi u’sh na’rse kerek boladi.
Delphi ortalig’i programistin’ joqari effektligine jumisin ta’miyinlew mexanizmine baylanisli. Vezual, ol ekranda bir waqitta ashilg’an birneshe aynalar menen vezual iske asiriladi. Aynani bir-birine toliq yamasa bir bo’limin u’sti-u’stine qoyiw ha’m ekran boyinsha ko’shiriw mu’mkin. Bas ayna- jaratilip atirg’an programmada proektti basqariwdin’ tiykarg’i funktsiyalarin barliq waqitta bar boladi. Bas aynada Delphi din’ bas menyusi, piktografiyaliq komandali knopkalar toplami ha’m kompanentler politrasi jaylasadi. Forma aynasi – Bolajaq programmanin’ WINDOWS ayna proektin o’zinde sa’wllendiredi. Da’slep bul ayna bos boladi. Ol WINDOWS ushin standart interfeys elementlerine iye sistemali menyudi shaqiriw knopkasi, Maksimalizatsiya, Minimunlastiriw aynani jabiw knopkalari baslang’an palasasinan turadi. Aynanin’ barliq jumis oblasti a’dette formada jaylasqan kompannenlerdi ta’rtiplestiriww ushin xizmet etetug’in koordinataliq torlar toshkasi menen toltirilg’an boladi. Programist waqtinin’ a’dewir bo’limin LEGO konstruktori detallari jaylasiwi menen islew jumisina artadi. Ol kompanentler folitralarda kerek kompanentti aladi ha’m a’ste aqirin formani interfeys elementi menen toltirip baradi.
WEB DIYZAYN TIYKARLARI Web texnologiyalar pa’ninin’ tiykarg’ı maqseti – bul Web sayt jaratıw, onı Internette ja’riyalaw ha’m basqarıw jolların u’yretiw. Bul tu’siniklerge anıqlıq kiriteyik. Kompyuterlerdegi mag’lıwmatlardan, programmalar, texnikalıq qurılmalardan birgelikte paydalanıw ushın kompyuterler tarmaqlarg’a birlestiriledi. Kompyuter tarmaqları 3 tu’rde boladı: lokal, regionlıq ha’m global tarmaqlar. Lokal tarmaq jaqın aralıqta jaylasqan (500 metr aralıg’ında, bir xana yaki binadag’ı kompyuterler), regionlıq tarmaq - bir oblast ishindegi qalalar, rayonlarda jaylasqan kompyuterlerdi, al global tarmaq dunya ju’zinin’ ha’r qıylı ma’mleketlerinde, kontinentlerinde jaylasqan kompyuterlerdi bir-biri menen baylanıstıradı. Internet – bul birden-bir standart formada xızmet ko’rsetiwshi jer ju’zlik global kompyuter tarmag’ı bolıp esaplanadı. Onın’ atı «tarmaqlararalıq» degen ma’nisti an’latadı. Internet tarmag’ının’ tiykarg’ı yacheykaları – bul jeke kompyuterler ha’m olardı o’z-ara baylanıstırıwshı lokal tarmaqlar. Internet xızmetleri internet provayderleri ja’rdeminde baylanıs kanalları sıpatında telefon tarmag’ı, kabelli kanallar, radio ha’m kosmoslıq baylanıs sistemalarınan paydalanıw mu’mkin. Internet arqalı ha’r qıylı informatsiya, kerekli mag’lıwmatlar alıw mu’mkin, jan’alıqlar menen tanısıw, elektron pochta xızmetinen paydalanıw, reklama jaylastırıw arqalı sawda-satıq menen shug’ıllanıw, virtual kitapxanalardan paydalanıw, tanısıw, forum, videokonferentsiyalarda qatnasıw mu’mkin. Internet xızmetlerinin’ ishinde en’ ken’ tarqalg’anı – bul WWW xızmeti. Web betlerdi jaratiw Joba:
Tayanısh tu’sinikler: WWW, server, klient, Web-betlik, HTTP, Gipertekst, WWW, 3W yaki Web degenimiz ne? World Wide Web – Vsemirnaya pautina, bizin’ tilde «dunya ju’zlik tor» degendi an’latadı. WWW – bul gipertekst tiykarındag’ı multimedialıq bo’listirilgen informatsiyalıq sistema. Bul tu’siniklerge anıqlıq kiriteyik. Bo’listirilgen mag’lıwmatlar sisteması: mag’lıwmat ju’dа ko’p WWW-serverlerde (servers) saqlanadı. Server – bul arnawlı programmalar jazılg’an ha’m Internet tarmag’ına jalg’ang’an kompyuter. Tarmaq paydalanıwshıları bul mag’lıwmatlardı WWW-dokumentlerdi ko’riw mu’mkinshiligin beretug’ın klient dep atalıwshı arnawlı programmalar ja’rdeminde aladı. Onın’ ushın bul programma tarmaq arqalı serverge zapros (talapnama) jiberedi. Bul talapqa juwap retinde server sol mag’lıwmat saqlanıp turg’an fayldı jiberedi yaki bul talaptı orınlay alalmag’anlıg’ın bildiredi. Klient ha’m serverdin’ birge islesiwi protokol dep atalıwshı belgili bir qag’ıydalar arqalı a’melge asırıladı. WWW da qabıllang’an protokol HyperText Transfer Protocol (gipertekst jiberiw protokolı), qısqasha http dep ataladı. Multimedia: mag’lıwmat tek g’ana tekst emes, ba’lki eki-u’sh o’lshemli grafika, video, sesten ibarat boladı. Gipertekst: WWW tegi mag’lıwmat saqlawshı ha’r bir xujjet gipertekstli xujjet dep ataladı. Bunday xujjet ishinde sol xujjettegi bir obektke yaki sırtqı (sol yaki basqa serverde jaylasqan) faylg’a silteme beriledi. Bunday siltemeler gipersilteme yaki giperbaylanıs dep ataladı. Web bette olar ayrıqsha ren’de jazılg’an yaki astı sızılg’an tekst, grafika ko’riniste boladı. Gipersiltemeler arqalı web betlerdi ko’rip otırg’an paydalanıwshı tezde xujjettin’ bir bo’liminen basqa bo’limine yaki bir xujjetten basqa bir xujjetke o’tiwi mu’mkin. Web katalog - bul Web betliklerdi ha’r qıylı temaları boyınsha toparlarg’a ajıratıwshı Web uzel. Webbetlikler - bul tarmaqta ko’riw ushın arnawlı tu’rdegi formatlang’an tekstli fayllar, al Web uzel - bul betliklerdi o’z-ara baylanıstırıwshı jıynaq. Web uzelge jalg’ang’anda birinshi ko’rinetug’ın betlik HomePage (domashnyaya stranitsa) dep ataladı. Betlikler o’z-ara giperbag’ıtlar (gipersiltemeler) arqalı baylanısqan. Giperbag’ıt - bul bir so’zdi yaki obektti basıw arqalı ekinshi bir betliklerge o’tiw. Demek, Web uzel jaratıw waqtında giper bag’ıtlardı ayqın ko’rinetug’ın ha’m tu’sinikli etip jaylastırıw bir qansha a’hmiyetli. Web-betlikti jaratıwdı baslawda en’ da’slep Web-betlik qanday tiptegi mag’lıwmatlar menen toltırılatug’ınlıg’ın anıqlaw kerek. Web betliklerde to’mendegi komponentler qatnasıwı mumkin:
Bul komponentlerdin’ barlıg’ın qollanaberiw Web betlikti bir qansha quramalastıradı. Ko’pshilik betlikler tekstler ha’m suwretleniwlerden ibarat. Web - master jan’a proekt jaratıwda programmalıq ta’miynleniwge qoyılatug’ın talaplar to’mendegishe:
(Bloknot, WordPad, GoldenPen );
(Sorel Draw, Adobe Photoshop);
Web-betliklerdin’ grafikalıq komponentlerin tiykarg’ı 3 kategoriyag’a ajıratıw mu’mkin.
Web betlikler jaratıw 2 etaptan ibarat. Materiallardı tayarlaw ha’m usı materiallarg’a ashıq dostuplar (bul web betliklerdi ko’riwge ruxsat) jaratıw. Materiallar tayarlaw – bul HTML tilinde jazılg’an Web-betliktegi mag’lıwmatlardı jazıw. Al ashıq dostup ta’miyinlew degende WWW tarmag’ında server xızmetin atqarıw tu’siniledi. Web-hu’jjette mag’lıwmatlar gipertekst (obektler, giperbag’ıtlar, illyustratsiya h.t.b.) ko’rinisinde boladı. Sorawlar:
Yüklə 1,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
qosındını esaplaw ushın programma du’zin’.
lgoritmnin’ baslanıwı yaki tamamlanıwın belgileydi
omb, sha’rtti tekseriwdi belgileydi, onın’ bagıtlawshıları bolıp, tarmaqlar boyınsha b
iri “awa” (sha’rt orınlag’anda), ekinshisi “
armaqlanıwshı algoritmnin’ ulıwma ko’rinisi to’mendegi su’wrette keltirilgen:
