Özel gereksiNİMLİ yetiŞKİn bireylerin hayat boyu öĞrenme etkiNLİkleriNİn değerlendiRİlmesi: Özel eğİTİM ÖĞretmen adaylarinin göRÜŞleri Abdulkadir kocaoğLu arş. Gör, Trabzon Üniversitesi, Özel Eğitim, e-posta

Kurs türü	Erkek Kursiyer	Kadın Kursiyer	Toplam Kursiyer
Oran (%)
Genel	3.094	1.883	4.977	43,16 %
Mesleki ve Teknik	3,397	3.158	6.555	56,84 %
Toplam	6,491	5,041	11,532	56,84 %
Oran (%)	56, 29 %	5.041	11.532

Kaynak: MEB (2021)
Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin mesleki, teknik, sosyal ve kültürel alanda bilgi ve beceri sahibi yapmak, onları hayata kazandırmak, üretken bireyler hâline getirmek amacıyla kurslar açılmaktadır. 22 yaşını doldurmamış özel eğitim ihtiyacı olan bireyler için özel sınıf ve gruplar oluşturabileceği gibi kaynaştırma yolu ile diğer kurslardan da faydalanabilmektedir. Özel eğitim ihtiyacı olan bireyler için düzenlenecek kurslarda müracaat eden kursiyer sayısı dikkate alınmadan kurs açılmaktadır (MEB, 2018).
1.1. Kuramsal Çerçeve
Yaşam boyu öğrenme, özel gereksinimi olan bireylerin benlik saygısı, kişisel tatmin, gelişmiş problem çözme yeteneği, kendi kararlarını verme yeteneği; kendini savunmak ve yasaların hak ve sorumluluklarını anlama, geliştirilmiş ve topluma daha fazla katkıda bulunma becerilerini kazanmasına olanak sağlamaktadır. Bu nedenle engelli öğrencilerin diğer öğrenciler gibi eğitim ve öğretime katılarak potansiyellerini gerçekleştirmelerine olanak sağlanması büyük önem taşımaktadır (Wallace, 2018). Özel gereksinimli bireylerin arasında gittikçe artan sayıda yetişkinlerin olması beraberinde yeni soru ve düşünceler getirmiş; farklı ihtiyaçlar ortaya çıkartmıştır (Buzzelli, Berarducci ve Leonori, 2009). Gelişimsel olarak yeteneklerinin desteklenmesinde ve yeteneklerinin gelişimlerini biçimlendirmesinde, özel gereksinimli bireyler desteğe ihtiyaç duymaktadır (Varış ve Hekim, 2017). Yetişkin özel gereksinimi olan bireylere yönelik hizmetlerin sınırlı olması ailelerinin de çaresiz hissetmesine neden olabilmektedir (Gillan ve Coughlan, 2010). Bu bireylerin yararlanabileceği hizmetlerin sınırlı olması yalnızca yetişkin özel gereksinimli bireyleri etkilememekte tüm aile fertlerini olumsuz yönde etkilemektedir (Davies, & Beamish, 2009). Özel gereksinimli bireylerin okul yaşamından yetişkin yaşamına geçiş sürecinde sosyal izolasyonla karşılaşabilmektedirler (Kvalsund ve Bele, 2010).
Özel gereksinimi olan yetişkinlerin ihtiyaçların tespit edilmesine yönelik alanyazın incelendiğinde özel gereksinimi olan bireylerin yaşam boyu öğrenme sürecine ilişkin sınırlı sayıda araştırmaya ulaşılmıştır. Uluslararası alanyazında da zihinsel engelli çocuğa sahip ebeveynlerin yaşam boyu öğrenmeleri (Dobińska ve Okólska, 2021); ortopedik engelli bireylerin yaşam boyu öğrenme aracı olarak sosyal ağları kullanımı (Ersoy ve Güneyli, 2016); Malezya’da engelli bireylerin hayat boyu öğrenme deneyimleri (Wong, 2014) yetişkin özel gereksinimli bireylerin aktif öğrenmelerine (Díez-Palomar, vd. 2021) vb. sınırlı konularda araştırmaya rastlanmıştır. Díez-Palomar, vd. (2021) yetişkin özel gereksinimli bireylerin interaktif eğitimlerinin okuma yazma, sosyal becerilerinde olumlu yönde etkilediği ve toplumla bütünleşmelerine katkı sağladığına dikkat çekmektedir. Türkiye’de yürütülen araştırmaların özel gereksinimli çocuğu olan ailelerinin yaşam boyu öğrenme gereksinimleri (Hajızada, 2022) özel yetenekli öğrencilerin problem çözme ve yaşam boyu öğrenme becerileri arasındaki ilişki (Dervişoğulları, 2019) konularına yönelik olduğu görülmüştür. Türkiye’de araştırma konusuna yönelik benzer araştırmaya rastlanmamıştır.
Öğretmen adayları, lisans programında teorik bilginin yanında uygulamaya da ihtiyaç duymaktadır. Ergül, Baydık ve Demir (2013)’in araştırmasına katılan özel eğitim öğretmen adaylarından %68’i “derslerin uygulama ile desteklenmesi” gerektiği belirtmişlerdir. Meslekteki deneyimler, öğretmenlere çalıştıkları grubun özelliklerini tanıma, kendi yeterlilik arttırma fırsatı sunmaktadır (Ergül vd., 2013). Öğretmen adaylarının eğitimleri sürecindeki deneyimleri bu bireylerin eğitim uygulamasını etkilemektedir. (Ergenekon ve Batu, 2008). Lisans dönemindeki derslerin yanı sıra yanı sıra uygulama fırsatları olup olmaması öğretmenlerin mezuniyet sonrası meslek yaşamlarındaki kararlarını da şekillendirmektedir (Melekoğlu ve Balıkçı, 2020).
Örgün eğitimden mezun yetişkin özel gereksinimli bireylerin sosyal hayata katılımlarını arttırmak amacıyla Trabzon Üniversitesi Eğitim Fakültesi ile Ortahisar İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü arasında "Özel gereksinimli Yetişkin Bireylerin Hayat Boyu Öğrenme Etkinlikleri" protokolü imzalanmıştır. Bu protokolün amacı Trabzon ili içerisinde yetişkin özel gereksinimli bireylerin sosyal hayata katılımlarının arttırıp, onlara akranlarıyla birlikte çeşitli öğrenmeler gerçekleştirebileceği bir fırsat sunmaktır. 573 sayılı Kanun Hükmündeki Kararname ve 5378 sayılı “Engelliler Hakkında Kanun” ile özel gereksinimli bireylerin, özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak, yaşadıkları çevrede bütünleştirilmiş ortamlarda, eşitlik temelinde, hayat boyu eğitim imkânından ayrımcılık yapılmaksızın yararlandırılması, genel eğitim sistemi içinde engellilerin her seviyede eğitim almasını sağlayacak bütünleştirici planlamalara yer verilmesi teminat altına alınmıştır (MEB, 1997). Bu doğrultuda haftanın iki günü özel eğitim öğretmen adayları ve yetişkin özel gereksinimli bireyler Trabzon Üniversitesi bünyesinde açılan resim, müzik ve beden eğitimi etkinliklerini içeren faaliyetlere katılmışlardır.
Yetişkin özel gereksinimli bireylerin desteklenmesi için yapılan etkinliklerin amaçlarından biri, farklı bakış açılarına sahip kişilerin (ebeveynler, uygulayıcılar ve çocuklarla veya yetişkinlerle çalışanlar) birbirlerinden öğrenmeleri ve yetişkin özel gereksinimli bir kişi hakkında, o kişinin ihtiyaçlarını bir arada düşünerek daha bütünsel bir fikir edinmeleridir (Guldberg, 2008). Bu kapsam doğrultusunda özel eğitim öğretmen adaylarının faaliyet boyunca edindikleri deneyimlerin belirlenmesi ve faaliyet hakkındaki görüşlerinin ortaya çıkartılıp incelenmesi önemli görülmektedir. Bu çalışmanın temel amacı, "Özel gereksinimli Yetişkin Bireylerin Hayat Boyu Öğrenme Etkinlikleri" protokolü kapsamında üniversiteye gelen yetişkin özel gereksinimli bireylerle birlikte çeşitli öğrenme fırsatlarını deneyim eden özel eğitim öğretmen adaylarının bu faaliyetlere ilişkin görüşlerinin belirlenmesidir. Bu genel amaç doğrultusunda özel eğitim öğretmen adaylarının yetişkin özel gereksinimli bireylerle bakış açıları ve çalışma deneyimlerinin ortaya çıkarılması hedeflenmektedir.