Microsoft Word A7fac794. tmp doc

SÜRÜŞMƏLƏR. Sürüşmələri öyrənərkən geofiziki 
üsullar aşağıdakı məsələləri həll etməlidir: 
a) qrunt sularının səviyyəsini təyin etməklə sürüşmə 
yamaclarının quruluşunu, sürüşmə güzgüsünü və köklü 
süxurların səthini xarakterizə etmək; 
b) sürüşmə çöküntülərinin zaman ərzində vəziyyətinin və 
fiziki xüsusiyyətinin dəyişməsini qiymətləndirmək; 
v) sürüşmənin dinamikasını öyrənmək və sürüşmə 
prosesini proqnozlaşdırmaq; 
q) sürüşməyə qarşı görülmüş  tədbirlərin xüsusiyyətini 
aşkar etmək. 
Sürüşmələrin öyrənilməsi zamanı geofiziki üsulların  

---

 
 50
tətbiqi yamaclarda yatan ana süxurların və sürüşmə yığımlarının 
fiziki xüsusiyyətlərini araşdırmaqdan ibarətdir.  
Hər  şeydən  əvvəl, bu onların elektrik və seysmik 
xüsusiyyətlərinə aiddir (cəd. 4). 
Sürüşmə yamacının  ən sadə fiziki – geoloji modeli iki 
laylıdır: sürüşmə yağımları – ana süxurlar. Bu model, xüsusi-lə 
yağmurlu mövsümdə sürüşmə kütləsində  əlavə  sərhəd-lərin 
əmələ gəlməsi hesabına mürəkkəbləşir. Bu da süzülmə axımının 
səthi və sürüşmə zonasını  təşkil edən ana süxur-ların üst 
hissəsinin öz xüsusiyyətinə görə dəyişməsi ilə əla-qədardır. 
Sürüşmə  yığımlarının xəritəsini elektrik və seysmik 
profilləmə üsulları ilə  tərtib edirlər (EP, TP, SDÜ). Sürüşmə 
yamacı  kəsilişinin dəqiq öyrənilməsini zondlama üsulları ilə 
(ŞEZ,  ŞEZ – LP, CDÜ), əlverişli  şəraitdə isə penetrasion 
karotajın köməyi ilə aparırlar. Sürüşmələrin sualtı davamını 
(dənizdə,  şirin sulu hövzələrdə) fasiləsiz seysmik profilləmə 
(FSP), ox elektrik zondlaması (FDOZ), həmçinin, adətən 
birlikdə aparılan rezistivimetriya, təbii elektrik (TP) və istilik 
planalmalarının köməyi ilə öyrənirlər. 
Sürüşmələrin subasma şəraitinin öyrənilməsi onların 
davamlılığının proqnozlaşdırılmasında həlledici əhəmiyyət kəsb 
edir. Qrunt sularının səviyyəsinin, sürüşmə kütləsinin nəmlik 
dərəcəsinin təyini zamanı effektiv üsullar: SDÜ, ŞEZ, LP, TP  
və  sairdir. Müqavimətlər, TP potensialları  və istilik xəritələri 
axımın qiymətləndirilməsinə, sürüşmə deformasiyası gözlənilən 
yerdə qrunt sularının boşalma sahələrının ayrılmasına imkan 
verir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
Sürüşmə  yığımının vəziyyətinin və fiziki xüsusiyyətinin 
zaman  ərzində  dəyişməsini öyrənmək üçün yer səthində 
geofiziki rejim müşahidələrinin (SDÜ, ŞEZ, ŞEZ – LP, TP) və 
quyularda nüvə üsullarının nəticələrindən  istifadə edirlər. Bu 
üsullar sürüşmə yamacının davamlığını  təyin edən sürüşmə 
kütləsinin gərginlik vəziyyətinin və  nəmliyinin dəyişməsi 
haqqında informasıya verir. 
Qravimetrik və maqnit müşahidələri geofiziki ölçülərlə 
əlaqədə  fəal sürüşmə deformasiyası zonalarını  aşkar etməyə 
imkan verir. 
 
 
 
 
Şəkil 11. Drenləşən massivdə yüksək çatlı zona üzərində 
profilləmə zamanı müqavimət qrafikləri: 1 – kiçik addımlar zamanı 
(tədqiqatın kiçik dərinliklərində); 2 – böyük addımlar zamanı 
(tədqiqatın böyük dərinliklərində); 3 – yeraltı su səviyyəsi 

---

 
 52
 
Cədvəl 4