Zfwt vol 4, No. (2022) 45‐52 // doi

ZfWT
 Vol 14, No.1 (2022) 45‐52 //  
DOI: 10.46291/ZfWT/140104
51 
olarak, çok anlamlılık ve daha sonra eşseslilik taşıması, bu olayın çok eski bir 
tarihsel döneme ait olduğu anlamına gelmesini kanıtlamaktadır. Bu olay –
la//-le eki yardımıyla isim köklerinden fiil türetim kuralının oluşumundan çok 
öncelere dayanmaktadır.” (Cәfәrov,1963:108). Bir fiilden fiil türeten ve 
onlarda süreklilik anlamını oluşturan -la //-le eki, daha önce çekim eki 
doğasını yansıtan bir ek olmuştur. İsim köklerinden fiiller türeten –la//-le 
isim ve fiil köklerinin sözlüksel ilişkileri sonucunda oluşmuştur: Örneğin, 
başla. Fiil köklerinden bir eylem türeten -la //-le iki fiilin dilbilgisel 
bağlantılarının bir sonucu olarak oluşmuştur. Bildiğimiz gibi, Türk dillerinde 
sözcük türeten eklerin çekim eklerine geçişi, Türk dillerinin iç gelişim 
yasalarına aykırıdır. Türk dillerinde çekim eklerinin türetim eklerine geçiş 
olguları çok sayda vardır. Örneğin, 
Açar-fiil kazmak-mastar yanacak-fiil 
Açar-isim kazmak-isim yanacak-isim 
E.V. Sevortyan, kitapta Azerbaycan dilinde kullanılmayan pek çok 
örnek vermiştir. Örneğin: garşılamak-garışla ölçmek; gatıglamak – gatı 
tökmek; daşlamak- daş düzmek; yeddilemek - yeddi kez tekrarlamak; 
barmaklamak –barmakla göstermek; herbelemek –herbe-zorba gelmek; 
burğulamak –burug kazmak; ortaklamak – ikiye bölmek; yumarlamak – lüle 
gibi bükmek vb.
E.V.Sevortyan -lan // - len; -laş // - leş; -lat // - let, -landır // - lendir; -
laşdır // leşdir- işteş, oldurgan, ettirgen çatı fiil eklerinden oluştuğu fikrine 
karşı çıkar. Ancak bu eklerin -la + çatı eklerinden oluştuğu fikri Türkoloji’de 
genel kabul görmüş bir gerçektir. S.Ceferov -laş, -lan, -lat, -landır, -laşdır – 
ek biçimbirimlerini geçiş durumunda olan ekler olarak görür. S.Ceferov 
şöyle yazıyor: “ -laş, -lan, -lat eklerinin oluşturduğu fiiller, ilk 
konumlarından ne kadar uzakta olursa olsunlar, her halükarda onlarda çatı 
anlamlarının izleri, işteş (zayıf) ), ettirgende (nispeten güçlü) korunmaktadır 
(Cәfәrov,196:109). Kitapta E.V. Sevortyan, N.A. Baskakov'un -a- ekinin -la- 
ekinden türediği görüşüne itiraz etmiş ve şöyle sonuca varmış -la- çok 
kullanılan, -a- ise az kullanılan olduğu için bu görüşün kabul edilemezmiş. 
Ancak S. Ceferov bu fikrin yanlış olduğunu söylüyor. Azerbaycan dilinde 
verimli söneklerden verimsiz söneklerin türenişi ilgili çok sayda örnekler 
bulunmaktadır. Örneğin, sıx-ac - qaç // - kәc ekinden türetilmiştir. Veya 
verimsiz türetim eki olan -acaq // -ecek gelecek zaman ekinden türemiştir.
Sonuç: 
Sonuç olarak onu deye bileriz ki, Türk dillerinde kelime oluşum süreci 
farklı şekillerde ilerlemektedir. Bunlardan en verimli olanı morfolojik 
metotla kelime türetimidir. Bu nedenle Türkoloji’de en çok çalışılan ve 
araştırılan alan biçimbilgisel sözcük oluşumu ve ek biçimbirimleridir. 
Bildiğimiz gibi, morfoloji metotla sözcük türetiminde, özel bir rol oynar. 
Dolayısıyla Türk dillerinde eklerin yani sözcük türeten eklerin, ayrıca analiz 
edilmesi gerekiyor.

---

 
 
Gatibe MAHMUDOVA 
Çağdaş Türk Dillerinde Türemiş Sözcüklerin İncelenmesi
Analysis of Derived Words in Contemporary Turkic Languages
52