O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti
Yüklə 3,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
orqali topadi. Kredit tovar pul munosabatlari mavjud sharoitdagi takror ishlab chiqarish jarayonining ajralmas bir qismi bo`lib, tovar ishlab chiqarish kredit munosabatlari vujudga kelishining tabiiy asosi hisoblanadi. Kreditning vujudga kelishini nafaqat ichki iste`mol uchun tovar ishlab chiqarish doirasidan emas, balki asosan yuridik jihatdan mustaqil, birbiriga mulkdor sifatida qaramaqarshi turuvchi va iqtisodiy munosabatlarga kirishishga tayyor tovar egalari faoliyat ko`rsatayotgan muomala doirasidan qidirish kerak. 174 9.2. Sudxo`rlik kreditining yuzaga kelishi. Tijorat krediti va bank kreditining paydo bo`lishi. Kreditning o`ziga xos shakli. Xorijda bu tarixan keng tarqalgan kredit bo`lib xisoblanadi. Amalda sudxurlik krediti Markaziy bank tomonidan tegishli litsenziyaga ega bo`lmagan jismoniy shaxslar, shuningdek xo`jalik yurituvchi sub`ektlar tomonidan mablag’larni vaqtincha foydalanishga berish yo`li bilan amalga oshiriladi. Kreditning rolini kreditni intensifikatsiyalash dastagi va rag’batlantiruvchisi, ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda bajaradigan funktsiyalarining natijasi sifatida aniklashtirish mumkin. Kredit takror ishlab chiqarish jarayonini tezlashtiradi va ijtimoiy ishlab chiqarishning uzluksizligini ta`minlaydi. Korxonalarga beriladigan kredit ularni vaktinchalik moliyaviy resurslarga bulgan extiyojini kondiradi va takror ishlab chiqarish jarayonini uzluksiz davom etishini ta`minlaydi. Pul mablag’lariga extiyoj ishlab chiqarishnining nafakat mavsumiy, shuningdek boshka sabablariga xam bog’lik. Barcha xollarda kreditni jalb etish asosiy va aylanma fondlarining uzluksiz doiraviy aylanishini, ishlab chiqarish jarayoni va tovarlar muomalasini tezlashtirishni ta`minlaydi. Boshka iktisodiy kategoriyalar singari kredit maxsulot ishlab chiqarish va muomala soxasini ragbatlantiradi. SHuningdek kredit ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlarni amalga oshirishga, iqtisodiy vazifalarni bajarishiga muxim ta`sir ko`rsatadi. Kredit shunday ishlab chiqarish vositalari sotib olish va kiritishga ishlatilishi kerakki, bunda bu vositalar asosida mexnat unumdorligini va mexnatni fond bilan qurollanish darajalari oshsin. Kreditning muxim roli sof daromadni ishlatish sharoitlarini to`lashligini ta`minlashdan iborat. Sof daromadni kengaytirilgan takror ishlab chiqarish maqsadlarida ishlatish uchun avval uni ishlab chiqarishni kengaytirish talab qiladigan darajada pul ko`rinishida jamg’arish kerak. Kredit davlatning iqtisodiy dastaglaridan biri sifatida butun iktisodiyotning rivojlanishiga va aloxida korxona faoliyatiga rag’batlantiruvchi ta`sir ko`rsatadi. Kredit ishlab chiqarishga ijtimoiy xarajatlarni iktisod kilish yuli bilan ta`sir etadi. 175 Ammo, kredit tovar-moddiy boyliklardagi jonli yoki buyumlashgan mexnatni bevosita iktisod kila olmaydi, chunki uning uzi ishlab chiqarish jarayonida bevosita ishtirok etmaydi. Iktisodiyotda kredit munosabatlarining vujudga kelishining birinchi shakllaridan bo`lib, veksel’ muomalasini vujudga keltirgan va nakd pulsiz xisob kitoblarining rivojlanishiga yordam bergan. Tijorat kreditining sub’ektlari sifatida turli shaxslar: mol etkazib beruvchi va mol sotib oluvchi korxonalar, kryoditning ob`ekta sifatida sotilayotgan tovar ishtirok kiladi. Tijorat krediti uzining amaliy kurinishini xuquqiy shaxslar o`rtasida tovar va xizmatlarning to`lov muddatini cho`zish orkali sotish shaklidagi moliya xo`jalik munosabatlarida topadi. Bu kredit shaklining asosiy maksadi tovarlarni sotishni tezlashtirish va shu orkali foyda olishdan iborat. Tijorat kreditning an`nanaviy vositasi bo`lib, qarz oluvchining qarz beruvchiga nisbatan moliyaviy majburiyatlarini aks ettiruvchi veksel’ xisoblanadi. Veksel bu qarz majburiyati bo`lib, qarz oluvchi o`z zimmasiga qarzni ko`rsatilgan summada, ko`rsatilgan joyda, belgilangan muddatda to`lash majburiyatini oladi. Amaliyotda vekselning ikki turi kullaniladi. Yüklə 3,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|