O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Kredit va qog’oz pullarning farqlari: 
1) birinchidan, ular nafaqat kredit belgilari, balki kredit 
belgilari ham bo`lgan kredit xususiyatiga ega. Qog’oz pullarning 
kredit xarakteri shundaki, bank operatsiyalari kredit pullari asosida 
vujudga keladi, bu banklarning majburiyatlari bo`lib hisoblanadi; 
2) ikkinchidan, ular emitent tomonidan qog’ozlardan farq 
qiladi. Qog’oz pullarni chiqaruvchisi G’aznachilik (Moliya vazirligi) 
bo`lgan, kredit pullari esa banklar tomonidan chiqarilgan; 
3) uchinchidan, ular xavfsizlik jihatidan farq qiladi. Qog’oz 
pullar hech narsa bilan ta’minlanmaydi, kredit pullar esa emitent 
banklarning aktivlari bilan ta’minlanadi; 
4) to`rtinchidan, qog’oz va kredit pullarning muomalasi bir xil 
emas. Agar qog’oz pullar o`z-o`zidan beqaror bo`lsa, unda kredit 
pullar barqaror bo`lishi yoki eskirishi mumkin. 
Kredit pullari to`rtta kanal orqali beriladi: 
1. fermer xo`jaligiga qarz berish; 
2. davlatga qarz berish; 
3. qimmatli qog’ozlarni sotib olish; 
4. chet el valyutasini sotib olish. 
Kredit pullariga naqd pullar (banknotalar) va naqd pulsiz 
(naqdsiz pullar), shuningdek talab bo`yicha bank depozitlaridagi 
mablag’lar (depozit pullari) kiradi. Ba’zi manbalarda to`lov 
aylanmasidagi naqd pulni almashtiradigan veksellar, cheklar va bank 
kartalari pul degan noto`g’ri tushunchalar mavjud. Biroq, ushbu to`lov 
vositalari pulning umumiy muomalasi va yuqori likvidlik kabi 
xususiyatlariga ega emas, shuning uchun ular pulga tegishli emas. 

---

35 
Bank kartalari (kredit va debet) - elektron to`lov vositasi bo`lib 
hisoblanadi va elektron pul deb ataladigan turga kiradi.
Elektron pul - bu elektron shakldagi pul, uni tasarruf etish 
maxsus elektron moslama yordamida amalga oshiriladi, ammo bu 
qurilma hamma joyda mavjud emas, bu ularni universal muomala 
xususiyatlaridan mahrum qiladi. Ushbu holatlar bilan bog’liq holda, 
veksellar, cheklar, bank kartalari muomalaning kredit vositalari deb 
nomlanadi.
Muomaladagi kredit vositalariga pulning barcha 
xususiyatlariga ega bo`lmagan qiymatning kredit belgilari sifatida 
ta’rif berish mumkin. Pul bo`lmasdan, kredit vositalari osonlikcha 
yo`qotish xavfi bo`lmagan pulga aylanishi mumkin. Shuning uchun 
ular pul surrogatlari yoki yarim pullar deb nomlanadi. Kvaziy pullarga 
shuningdek muddatli va jamg’arma depozitlari, chet el valyutasidagi 
depozitlar, depozit sertifikatlari va ba’zan qisqa muddatli davlat 
qimmatli qog’ozlari kiradi. Jadval 1.1da Pul va kvaziy pullar shakllari 
va turlari berilgan. 
1.1-jadval - Pul va kvaziy pul shakllari, turlari hamda ularga 
tavsif 
Pul shakli va 
kvaziy pul 
Pul va kvaziy pul turlari 
Haqiqiy pul 
Metall pul. 
Oltin va kumushdan yasalgan qutilar. 
Oltin va kumush tangalar. 
Qog’oz va kredit 
pullar 
Qog’oz pullar (