Birlik hajm dagi dipol m omenti - qutblanish vektori P (r ,
t) ni faqat
shu nuqtadagi va shu vaqt m omentidagi elektr m aydon
E ga b o g ‘liq
deb olamiz:
Pa{r,t) = Fa(E(r,t)).
Boshqacha
qilib gapirsak, to'lqinning tarqalish tezligi chekli bo'lishi bi
lan b o g ‘liq b o ‘lgan kechikish vaqtini hisobga olmayrniz. Qutblanish vek-
torini tashqi
elektr m aydon kuchlanganligi E ning darajalari bo'yicha
qatorga yoyib bir necha hadlar bilan chegaralanamiz:
Bu yerda
a. = {x ,
y, z}.
K o ‘pgina dielektrik muhitlar uchun birinchi had nolga teng b o ‘ladi.
Segnetoelektriklar bundan mustasno, chunki ularda tashqi maydon b o ‘l-
m aganda ham faza o'tishlar hisobiga spontan holda (o'z - o ‘zidan) dipol
mom enti paydo bo'ladi.
Bundan keyin bizni vaqt va fazoda sodir b o ‘luvchi
nochiziqli ho-
disalar qiziqtiradi. Ular, masalan lazer (katta intensivlikdagi yorug'lik
m anbayi) m aydoni ta ’sirida yuzaga kclishi mumkin. Q ator (14.1) dagi
ikkinchi, uchinchi va keyingi hadlar fazo va vaqtda o'zgaruvchi may-
donlarning ta ’sirini aniqlaydi. Bu qatorni quyidagi ko‘rinishda yozib
olamiz:
Pa(r,t) = ^ 0)+ Е
х
$ В* + 5 Е
х
2М№ +
0
■
Pn
(!4 .2 )
13,1,6
B u yerda
Хар-у uchinchi va Xafi-yS to'rtinchi rangli tenzorlar b o ‘lib, mos
ravishda ikkinchi va uchinchi tartibli kirituvchanlik (dielektrik kirituv
chanlik) yoki qutblanish koeffitsienti deb ataladi.
Xap
esa ikkinchi
rangli tehzor b o ‘lib, dielektriklarning chiziqli (odd iy)
nazariyada kiri-
tuvchanlikni (qutblanish koeffitsienti) beradi. Izotrop muhitlarda (gaz,
282
