M aykelson va
M orli tajribalari oydinlik kiritdi, aniq-
rog‘i efir nazariyasi asossiz ekanligini ko‘rsatdi. M a’lumki, havo tinch
turganda tovush tezligi ham ma yo‘nalishlarda bir xil bo‘ladi. Agar
shamol esayotgan bo‘lsa, shamol yo‘nalishida tovush tezligi unga qarshi
yo'nalishdagidan katta bo‘ladi, shu bilan birga har ikkala yo'nalishdagi
tezliklar ko‘ndalang yo‘nalishdagidan farq qiladi. Bunday hulosa har
qanday to ‘lqin uchun o'rinlidir, faqat
yorug‘lik uchun emas. Bizn-
ing dadilligimiz ju d a k atta aniqlikda bajarilgan Maykelson va Mor-
lining o‘ta nozik tajribalariga (1880 yilda boshlangan va 1887 yilda
e‘lon qilingan1) asoslangan. Tajribalarda harakatdagi sanoq sistema
sifatida Yer olingan. (Lokal tajrib alar uchun Yer am alda jud a yuqori
aniqlikda inersial sanoq sistema b o ia oladi.) Yer o‘z orbitasi bo'ylab
Quyosh atrofida 30
k m /s tezlik bilan harakat qiladi. Maykelson va
Morli Yerning harakat yo‘nalishida ham da unga ko‘ndalang yo'nalish-
larda yorug'lik tezligini uning berk traektoriyada bosib o‘tgan yo‘li
orqali taqqoslashgan. Bu tajrib alar yilning turli davrlarida qayta -
qayta o‘tkazilgan. Tajribalarda yorug'lik tezligining o‘zaro perpendikul-
yar yo'nalishlardagi nisbatiga Yerning harakati ta ’sir qilmasligi aniqlan
gan. Tajribalar yorug'lik tezligini o‘zaro perpendikular yocnalishlardagi
farqi 5
k m /s aniqlikda o‘lchash imkonini bergan. Bu ta jrib a yanada
takomillashtirilganda, aniqlik Yer tezligining 3% ni tashkil qilgan, bu
0,9
k m /s ga to ‘g‘ri keladi. Bu tajribalaridan kelib chiqadigan asosiy
hulosa:
Yorug‘lik tezligi in ersia l sanoq sistem a la rin in g harakat y o ‘- nalishiga va tezligiga bog'liq em as. A.Eynshteyn “Harakatdagi jisrnlar elektrodinarnikasiga doir”2 ma-
qolasida Maksvell elektrodinamikasini harakatdagi jism larga tatb iq qi
lish bu hodisalarga xos bo‘lmagan asimmetriyaga olib kelishi va “yorug‘-
lik tashuvchi” m uhitga nisbatan Yerning harakatini aniqlash yo‘lidagi
urinishlarning zoye ketishi kabi holatlarni tahlil qilib,
