Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

 
14.2.4. Məhsulun formalaşmasında müxtəlif 
yaruslarda olan yarpaqların rolu 
 
 
Payızlıq buğdanın dəni cücərdikdə 3 ədəd rüşeym yarpaqcığı əmələ gəlir. Buğda bitkisi 5-7 
buğumdan ibarət olur. Hər buğumda bir ədəd yarpaq ola bilər. Beləliklə rüşeym yarpaqcıqları ilə 
birlikdə bir buğda bitkisində 8 ədəd yarpaq ola bilər. Yarpaqlar vaxtaşırı hər 5-6 gündən bir, həm 
də ikinci yarpaq birinci yarpağın qoltuğundan, üçüncü yarpaq ikincinin qoltuğundan və i. a. əmələ 
gəlir. Yarpaqların vegetasiyası müxtəlif olur. Aşağı yarusda olan yarpaqların qını balaca, ayası 
uzun və enli olmaqla yuxarı yarusların yarpaqlarına nisbətən tez quruyur. Birinci və sonrakı 
yarpaqlarda qın və ayə normal inkişaf etməklə vegetasiyanın sonuna qədər fotosintez prosesini 
davam etdirir. 
Birinci üç rüşeym yarpağı gövdənin aşağı yarus yarpaqlarını fotosintez məhsulu ilə təmin 
edir. Bitki orqanogen inkişafın dördüncü mərhələsinə keçdikdə rüşeym yarpaqları və 4-cü yarpaq 
məhv olur, 5 və 6-cı yarpaqlar fotosintez fəaliyyətini davam etdirib, gövdənin yuxarı buğumlarının 
böyüməsini və VI – VII mərhələlərin keçməsini təmin edir. 

---

123 
Altıncı-səkkizinci yarpaqların və sünbülün çiçək pulcuqlarının sintez etdiyi maddələr X, XI 
mərhələlərdə formalaşan dənə sərf olunur. 
XII mərhələdə bitkinin bütün yuxarı yarpaqlarından, hətta kök sistemindən belə dənə plastik 
qida maddələri gəlir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, sünbülləmə fazasında bitkinin sonuncu yelkən yarpağında 
fotosintezin məhsuldarlığı aşağıdakı 2-ci və 3-cü yarpaqların məhsuldarlığından 5 dəfə çox olur.
Yelkən yarpaq intensiv olaraq dəni assimilyatlarla təchiz edir, ikincidən yuxarıdakı yarpaqları 
assimilyatları isə sünbül pulcuqlarına və çiçək pulcuqlarına daxil edir.
Maraqlıdır ki, ən yuxarı buğuma və sünbülə daxil olan fotosintez məhsulunun 64%-i yelkən 
yarpaqdan, 12%-i isə ondan altdakı yarpaqdan gəlir.
Ona görə də ən axırıncı yelkən yarpağın zədələnməsi və ya məhv olması məhsula mənfi təsir 
göstərir. Məhsulu yüksəltmək məqsədi ilə vegetasiyanın sonuna yaxın xəstəlik və zərərvericilərə 
qarşı mübarizənin aparılması, kökdən kənar yemləmə gübrəsinin verilməsi, dən suyunun verilməsi 
yelkən yarpağın fəaliyyətini artırır və bütünlüklə məhsuldarlıq yüksəlir.