Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

Məhsulun yığılması.
Küncütün məhsulu hissə-hissə yığılır. Yetişən zaman toxumlar tökülür. 
Aşağıdakı qutular (karobkalar) qonurlaşanda otbiçən maşınlarla biçilir və xırmanda qurudulur. 
Bitkilər və toxum qutuları quruduqca kombaynla döyülür. Döyülmüş toxumlar çeşidlənib təmizlənir 
və qurudulur. Saxlanan toxumların nəmliyi 9-10% olmalıdır. 
 
 
21.1.3. Yer fındığı (araxis)
 
Əhəmiyyəti. 
Yerfındığı qiymətli yağlı bitkidir. Onun toxumlarında 48-65%-ə qədər 
qurumayan ərzaq yağı və 23-38%-ə qədər zülal vardır. Araxis yağı konserv sənayesi, marqarin 
alınmasında, sabunbişirmə sənayesində və tibbidə istifadə olunur. Yağın emalından sonra jımığın 
tərkibində 45% zülal və 8% yağ qalır ki, ondan halva hazırlanmasında istifadə edilir.
Tərkibində 11-19% zülal olan küncütün qurumuş gövdəsi və yarpağı heyvandarlıqda yem 
kimi istifadə edilir. Paxlaların kütləsinin 30-35%-i qabığın payına düşür ki, yağın emalından sonra 
qalan cecəsindən izolyasiya materialı və yanacaq kimi istifadə olunur.
Araxisin vətəni cənubi Amerika olub oradan Filippin adalarına, Yaponiya, Çin və Hindistana 
yayılmışdır. Avropaya XVI-cı əsrdə Çindən gətirilmişdir. Ona görə də uzun müddət onu Çin qozu 
adlandırmışlar. Dünya əkinçiliyi sistemində əkin sahəsi 21-22 milyon hektara yaxındır. Ən çox əkin 

---

250 
sahələri İndoneziya, Çin və Hindistandadır. Rusiyaya XIX əsrdə gətirilib. Ukrayna Zaqafqaziya və 
Orta Asiya ölkələrində geniş becərilir. Məhsuldarlığı hektardan 15-18 sentnerə, suvarma şəraitində 
isə 40-60 sentnerə çatır.
Botaniki təsviri və bioloji xüsusiyyətləri. 
Araxis birillik otvari bitkidir. Paxlalılar – 
Fabaceae ailəsinin 
15 növü müəyyən edilmişdir. Yalnız 
Arachis hypogeae  
adlanan növü becərilir. 
Becərilən bu forma kolşəkilli və yerə səriləndir. Azərbaycanda kolşəkilli forma yayılmışdır. Onun 
hündürlüyü 50-60 sm-ə çatır. Kökü torpağın 180-200 sm dərinliyinə, ətrafa isə 140 sm-ə qədər 
yayılır.
Yarpağı cütlələkşəkillidir. Yarpaqlarının səthi mum təbəqəsi ilə örtülü olduğu üçün parıldayır. 
Gövdəsi, budaqları, yarpaq saplağı və yarpaqaltlıqları alt tərəfdən tüklü olur. 
Çiçəkləri 
gövdənin aşağı hissəsindəki 
yarpaq qoltuqlarında 2-2, 3-3 əmələ gəlir. Çiçəyi 
qısa saplaqlıdır. Cücərtilərdən 30 gün sonra 1-ci 
çiçək görünür. Torpağa daxil olan yeraltı çiçəklər 
(kleystoqamiya) öz-özünü tozlayır. Yerüstü 
çiçəklərdə çarpaz tozlanma mümkündür. Əsasən 
öz-özünü tozlayandır. Vegetasiya müddətində 1 
bitkidə 2000-ə qədər çiçək əmələ gəlir. 
Mayalandıqdan sonra çiçəyin saplağı – kinofor 
uzanmağa başlayır, 6-cı gün aşağıya doğru sərt 
dönüş edərək öz ucunda mayalanmış yumurtalığı 
aşağı aparır. Kinofor torpağa çatdıqda torpağa 
daxil olur və yumurtalığın sonrakı inkişafı orada 
gedir və paxla əmələ gəlir.
Araxisin meyvəsi çatlamayan paxladır. Paxla 
silindrik və ya barama formasında olur. Səthi torlu 
və uzununa damarlı olur. Paxlada 1-2 ədəd bəzən 
çox toxum olur. Toxumları yuvarlaq, zəif oval 
formalı, uzunluğu 1,0-1,8 sm, eni 0,8-1,0 sm, 
qalınlığı 0,5-1,0 sm olur. Mütləq kütləsi 200-400 
və 300-800 qram arasında dəyişir. 
Araxis istilik, işıq və nəmlik sevən bitkidir. 
Toxumlar 12 
0
C temperaturda cücərməyə başlayır. 
Cücərtilər –1 
0
C şaxtalarda məhv olur. Bitkinin 
inkişafı üçün optimal temperatur 25-28 
0
C-dir. 12 
0
C-dən aşağı temperaturda meyvə əmələ gəlmir. 
Suya ən çox çiçəkləmə fazasının başlanğıcından 
paxlaların əmələ gəlməsinə qədər tələbkardır. Bu dövrdə nəmliyin çatışmaması çiçəkləməni 
dayandırır, meyvə əmələ gəlməsi azalır və məhsuldarlıq aşağı düşür.
Araxis şoran və bataqlı torpaqları sevmir. Vegetasiya müddəti 120-160 gündür.