R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

og'ir xillari tafovut qilinadi. H am m ad an ko‘p uchraydigan yengil x ilid a tan a ha- 
rorati o'rtacha ko'tarilib, intoksikasiya alom atlari su st ifodalan gan bo'ladi. Faqat 
kataral angin a boshlanadi. Toshm a b o lm aslig i m u m kin. Ichki o rgan lard a q a n ­
day bo'lm asin funktsional yoki struktura o'zgarishtari bo'lm aydi.
O 'rtacha og'ir xilid a kasallikning h am m a alom atlari yaqqol bilin ib tu ­
radi. Tana harorati 3 9° gach a ko'tariladi. B o d om ch a bezlarinin g laku n alarida 
ko'pincha nekrotik o'zgarishtar topiladi. A soratlar yengil x ilid ag iga q aragan d a 
ko'proq uchraydi.
Skarlatinaning o g'ir xillariga ju d a kam uchraydigan gipertoksik va toksik 
skarlatin a kiradi. Bular ju d a sezilarli intoksikatsiya belgilari (yu qori harorat, 
qayta-qayta qusish talvasaga tushish, hushidan ketish, o'tkir tom ir yetishm ovchi-

---

ligi) bilan o'tadi. Skarlatin an in g gipertoksik xili kam dan -kam uchraydi va k asal­
likn in g xavfli turi bo'lib hisoblan adi. K eskin ifodalangan u m um iy intoksikatsiya 
bilan ta’riflanadi. Skarlatin an in g bu x ilid a m ahalliy o'zgarishlar arzim as darajada 
bo'ladi, chunki ular avjiga ch iqm ay turib od am 2 — 3 kun dan keyin o'lib qoladi. 
T o m o q d a o'tkir k atar v a en digin a bosh lan ib kelayotgan nekroz h odisalari top ila­
di, xolos. Lim fa tugun lari ham bir qad ar kattalashgan bo'ladi. Ichki organlarda 
u larn in g q o n ga to'lib ketgani va distrofiyaga uchragan i ko'zga tashlanadi.
Toksik skarlatin a gipertok sik skarlatin adan ko'proq uchraydi va birm uncha 
u zo q ro q d av om etadi. N ekrotik-yarali angina, faringit, bo'yin lim fadeniti, talo q 
giperp laziyasi interstisial gepatit, nefrit v a bosh qalar boshlanadi. Toksik skarla- 
tin ad a yo u m u m iy intoksikatsiya, yoki har xil yiringli jarayon lardan iborat aso- 
ratlar, yo bo'lm asa, septik opiem iya o'lim ga sabab bo'lishi m um kin. C hunonchi, 
tok sik skarlatin ada ch akk a su yagi osteom ieliti bilan birga yiringli otitlar b o sh ­
lan ish i m u m kin . O tit zo'rayganida yallig'lanish jarayon i ko'ndalang sin usga o'tib, 
trom boflebit va yiringli m en in gitga sabab bo'la oladi.
H alq u m d a yaralar p ayd o b o'lgan id a halqum orti abssesslari yuzaga kelishi 
m u m kin . E n g dah shatli aso ratlariga q o n ketishi ham kiradi yarali-nekrotik j a ­
rayon arteriya devorin i(ich ki uyqu, tanglay arteriyasi, halqu m n in g yuqoriga 
ko'tariluvchi arteriyasi devorin i) iritib yuborgan ida ana shunday qon ketish 
h o d isalari bosh lan ish i m um kin. B u nday h o disalar ko'pincha o'lim ga olib bora- 
digan bo'ladi.
T o m o q d agi nekrotik-yarali jarayon va bo'yindagi nekrotik lim fadenit 
bo'yinda flegm on a b osh lan ish iga sabab bo'lishi m um kin, bu nd ay flegm ona 
ba’zan qattiq flegm on a tu siga kirib bo'yinning h am m a to'qim alari diffuz seroz- 
yiringli infiltratsiyaga uchrashi tufayli xu dd i yog'ochdek qattiq bo'lib qoladi. 
B u n d ay flegm on ad a o d atd a to q im alar n ekrozga uchraydi. Q attiq flegm ona 
ko'pincha o'lim ga olib keladi. Septikopiem iyada yiringli perikardit, peritonit, 
plevra em piem asi, bo'g'im larn ing yiringli yallig'lanishi boshlanadi.
K asallikning ikkinchi davri. Skarlatinaning h ar qanday xili ham , agar u 15 
k un dan o rtiq ro q davom etad igan bo'lsa, birinchi davridagi o'zgarishlar barham
top ish tom o n iga o tib , ahvol yaxsh ilangan dek bo'lib boradi. Biroq, aksari k asal­
likn in g 18— 20 kuni angin a qayta qo'zib qoladi-yu, lekin tosh m a bo'lm aydi. Sk ar­
latin an ing an a shu ikkinchi davri yoki ikkinchi skarlatin a, yangi asoratlar paydo 
bo'lishi, ju m lad an buyrak, yurak va bo'g'im lar qon tom irlarining o'ziga xos tarzda 
zararlan ish i bilan h am tariflan ad i. Buyrakda o'tkir proliferativ glom erulonefrit 
boshlanib, Shum lyanskiy — B o u m en k apsulasi bo'shlig'ida gem orragik ekssu dat 
p ayd o bo'ladi (g em o rragik yoki fibrinoz-gem orragik glom erulonefrit). b azan
k ap su la epiteliysida ham b arvaqt proliferatsiya boshlanib, tom ir tashqi p ard a ­
sid a granulyatsiyalar o'sadida, xarakterli yarim oylar paydo bo'ladi. Keyinchalik 
an evrizm a yuzaga kelib, tom irlar trom bozi boshlanadi. A ortada m ezaortit b o sh ­
lanish i m u m kin. Sog'ayish jarayon ida tom irlar sklerotik o'zgarishlarga uchraydi.
E n do kard va m io k ard d a revm atik granulyom alarga o'xshab ketadigan tu ­
g u n lar paydo bo'ladi. G ran u lyom alarning shakllanishi aso sid a tom irlar endo-

---

teliysi va ostid agi to q im a gistiotsitlarin in g proliferatsiyasi yotadi. Skarlatinaning 
ikkinchi davri ju d a k am dan -kam hollarda yurak qo pq o q larin in g so galli endo- 
karditiga ham olib kelishi m um kin.
K asallik ikkinchi davrining asoratlari tariqasid a se ro z artritlar paydo bo'lishi 
tasviriangan. Shu dav rda buyraklar, tomirlar, m io k ard d a va bo'g'im larda paydo 
bo'ladigan patologik jarayon lar allergik o'zgarishlarga x o s belgilarga ega bo'ladi 
va giperergik reaktsiya ifo dasi bo'lib hisoblanadi. Skarlatinan in g birinch i dav ri­
da organizm u m um iy qon aylanish d oirasiga qayta-qayta o'taveradigan zahar- 
li m ah sulotlar bilan sensibillanadi deb taxm in qilinadi. Sen sibillan ish avjiga 
ch iqqan m ah alda allergiyaga sabab bo'luvchi an a sh un day m o d d alarn in g takror 
qon ga o'tib turishi «ikkilam ch i skarlatina» m an zarasin i beradigan giperergik 
sim ptom okom pleksga sabab bo'lishi m um kin. Skarlatin ad a b em o r zaharlanish> 
y an i intoksikatsiya n atijasida o‘ladi. Toksik skarlatin a tom irlar kollapsi hodi- 
salari bilan o'tadigan kuchli intoksikatsiya bilan birgadavo m etib b orad i, ana 
shunday intoksikatsiya va kollaps bem orn i o'lim ga olib b orad i. K asalliknin g se p ­
tik xilid a septikopiem iya, qon ketib turishi, urem iya, pnevm on iya o'lim ga sabab 
bo'lishi m um kin.
Q O R IN T IF I