R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

lim fadenit boshlanadi. B u n d a b ad an terisining tarq o q yiringli yallig'lanish b o sh ­
langan jo yid an to regionar lim fa tugun i joylashgan yergacha bo'lgan qism i uzun 
bo'lib qizarib turadi. Lim fa tugu n larid a yallig'lanishga x o s reaktiv giperplaziya 
m an zarasi ko'zga tashlanadi. Streptokokk infeksiyasida bosh lan adigan im m un
reaktsiyalar ham o'z holicha revm atizm , glom erulonefrit sin gari sistem a kasal- 
lik lariga sabab bo'la olishin i aytib o'tish kerak.
Yiringli yallig'lanishning oqibati m akroorgan izm n in g holatiga, qo'zg'a- 
tuvchinin g virulentligi va u n in g n ech og'lik tarqalgan iga bog'liqdir. M ik roo rga­
n izm lar nihoyat darajada virulent, organizm nin g him oya kuchlari esa susayib

---

ketgan bo'lsa, infeksiya ju d a tarqalib, sepsis b osh lan ish i m um kin. O xiri xayrli 
holatlarda ab ssess yorilib, yirin gdan tozalanishi v a o r n id a ch and iq to'qim a hosil 
bo'lishi m um kin. X u su san , yuz, bo'yin flegm onasi, bosh m iya abssessi, yiringli 
m eningit, m ediastenit, tarq o q yiringli fibrinoz periton it o rgan izm uchun ayniq­
sa xatarlidir.
51-rasm . Karbunkul. Jun follikulalari atrofida paydo bo'lgan yiringli 
yallig'lanish och oq lari ep iderm isga o'tgan.
C H IR IK Y A LLIG ‘L A N IS H
Chirishli (gangrenoz, ixoroz) yallig'lanish B. perfringen s sin gari chirituvchi 
bakteriyalar (patogen anaeroblar) ishtirokida boshlanadi. O d atd a tash qi m uhit 
bilan tutashib turadigan organlarda kuzatiladi (gan gren oz angin a, pnevm oniya, 
ch irik bronxit). Yallig’lanish ning bu turi ko'pincha u yoki b u xild agi ekssudativ 
yallig'lanishning aso rati tariqasid a boshlanadi v a to'qim alarning chirib, bir talay 
gazlar hosil qilishi bilan birga davom etib borad i (an aerob infeksiya).
G E M O R R A G IK Y A LLIG ‘L A N IS H
T om irlar o'tkazuvchanligi sezilarli darajada k uch aygan ida tom irlar o'zanidan 
eritrotsitlar ham ch iqa boshlaydi. E ritrodiapedez leykodiapedezdan farq qilib, 
p assiv jarayondir. Eritrotsitlarning tom irlar devorid an o'tib ketishi tom irlar ichi- 
d a gid rostatik b o sim ko'tarilishiga bog'liq. Tabiatan seroz, fibrinoz yoki yiringli

---

bo'ladigan ekssu datga aralashib, eritrotsitlar bu ek ssu datga gem orragik ek ssu ­
dat tusin i beradi. B u nday hollarda aralash xildagi yallig'lanish, m asalan , seroz- 
gem orragik , fibrinoz ge m orragik yallig'lanish boshlanadi. S o f sh akldagi gem or­
ragik yallig'lanish bo'lgan m ah allard a u qon quyilishiga o'xshab ketadi. Bunday 
h o d isa toun, kuydirgi, toksik grip p sin gari infeksiyalarda kuzatiladi.
G I S T IO T S IT A R Y A L L IG 'L A N ISH R E A K SIY A SI
Salm on ella typhi tufayli p ayd o bo'ladigan infeksiyalarda organ izm da bir 
tekis tarqalgan m on on uklear fagotsitlar yallig'lanish reaktsiyasiga jalb etiladi 
va gistiotsitlar to'planib qo lgan jo y lar yuzaga keladi. Bunday h o d isa ko'pincha 
m e’da-ich ak yo'lining salm onellyoz infeksiyasi m ah alida kuzatiladi. B unda lim fa 
tugun lari, jigar, talo q h am jaray on ga qo'shilib, bu lard agi m onon uklear fagotsitlar 
gipertrofiya va proliferatsiyaga uchraydi ham da ular to'planib qo lgan ochoqlar 
(m akrofagal, gistiotsitar tugun chalar) h osil bo'ladi. M asalan , ich terlam a kasal- 
lig id a Peyer pilakchalari giperp laziyaga uchrab, h ajm i kattalash adi v a ularni 
qo p lab turgan ingichka ichak sh illiq p ard asi yara bo'lib ketadi.
IN T E R S T IS IA L VA P E R IV A S K U L A R Y A L L IG 'L A N ISH
Y alliglan ish n in g bu turi perivasku lar bo'shliq va organlar interstisiyasida 
lim fotsitlar, m akrofaglar va goho p lazm atik hujayralardan iborat infiltratlar p ay­
d o bo'lishi bilan tariflan ad i (5 2 — 53-rasm lar). Z axm , rikketsiozlar va virusli in ­
feksiyalar m ah alida kuzatiladi. V irusli infeksiyalarda ju d a k am dan -kam hollarda 
p o lim o rf yadroli Leykotsitlar yallig'lan ish reaktsiyasida ishtirok etishi m um kin. 
T abiatan viru slarga alo q ad o r en sefalitda m iya to'qim asida m ononuklearlardan 
iborat p erivasku lar infiltratsiya topiladi. Poliom ielit perivaskular v a interstisial 
infiltratlar paydo bo'lishi bilan tariflan ad i. Virusli m iok ard it interstisial shish 
v a m on on uklear infiltratsiya p ayd o bo'lishi bilan birga davom etib boradi. Rik- 
k etsiyalar tufayli p ayd o bo'lgan kasalliklar paytida tom irlar endoteliysi prolifer- 
atsiy aga uchraydi (m a’lu m ki, rikketsiyalar hujayra ichida yashovchi parazitar). 
T om irlar devori zararlangan ligi m u n o sabati bilan u larda nekrozlar boshlanib, 
to m ir yorilib ketishi m um kin.
Ich terlam a kasalligi paytida Peyer pilakchalaridagi gistiotsitlardagina em as, 
balki m iya glial h u jayralarida h am reaktsiya boshlanib, b u lard a perivaskular in ­
filtratlar paydo b olish i, m ayd a tom irlar zararlanishi m u m k in (tifoz vaskulitlar). 
Z ax m qo'zg'atuvchisi aso san p lazm atik va m ononuklear hujayralardan iborat 
p erivask u lar infiltratlar yuzaga kelishiga sabab bo'ladi.
Y uqorida aytib o'tilgan infeksiyalar m ahalida m onon uklear infiltratsiyalar 
p ay d o bo'lishining m exan izm i to'la-to'kis aniqlangan em as. Buning m exanizm i 
tabiatan im m u n o lo gik jih atg a b o g'liq bo'lishi, yan i im m unitetga jav o b gar hu­
jay ralar — lim fotsitlar, plazm o tsitlar va m akrofaglarn in g jarayon ga qo'shilib ke­
tish iga alo q ad o r bo'lishi ham m um kin.

---

52-rasm . Perivaskulyar yallig'lanish infiltrati.
G R A N U L Y O M A T O Z Y A L L IG 'L A N ISH