R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Sarkoidoz (etiologiyasi nom a’lum bo'lgan B en e— B ek— Shaum an kasalligi)d a 
granulyom alar lim fa tugu n larid a yuzaga keladi v a biroz m iqd or lim fotsitlar a ra ­
lash epitelioid h am d a k o p yadroli ulkan hu jayralardan tuzilgan bo'ladi. Tugun- 
cha m arkazida n ekroz b o lm asligi va gialin ozga m oyilligi borligi bilan sarkoid 
granulyom alar sil gran ulyom alaridan farq qiladi.
Z axm  m ahalida uchraydigan o'ziga xos granulyom alar kattaligi 1 sm dan 3 sm
gach a boradigan gum m alardir. Bunday gran ulyom alar m ark azida yelim sim on

---

n ekrotik m assa bo'ladi, un in g atrofida lim foid, plazm atik epitelioid h u jayra­
lardan tarkib topgan ko'tarm a ko'zga tashlanadi. Epitelioid hujayralar orasid a 
ba’zan P irogov-Lan gxan s hujayralari uchraydi.
Berilliozdagi gran ulyom alar gistiotsitlar, epitelial hujayralar, biroz m iqd or 
lim fo id hujayralardan iborat bo'ladi, Pirogov-Langxansning ulkan hujayralari va 
yot ta n a h ujayralari ham uchraydi. K lassik hollarda n ekroz m arkazida p olim orf 
yadroli leykositlar topiladi. N ekroz h o d isasi ju d a k am dan -kam ko'riladi.
Y A L L IG 'L A N IS H N IN G A V J O L IB B O R IS H ID A LIM F A S IS T E M A S I, 
L I M F O ID VA M O N O SIT A R -M A K R O F A G A L S IS T E M A L A R N IN G R O L I
Yallig'lanish jarayon ining avj olib borish id a lim fa sistem asi ayniqsa aham i- 
yatlidir. T om irlar sistem asin in g bir qism i bo'lib hisoblan adigan bu sistem a: lim fa 
hosil qilish yo'li bilan suyuqlikni ch iqarib turadi; to'siq, ya’ni baryerlik funktsiya- 
sini; lim fotsitopo etik va im m u n funktsiyalarni ad o etib boradi.
L im fa tutash endoteliy bilan qo p lan g an y u p q a devorli naychalardan iborat 
bo'lm ish lim fa kapillarlarida hosil bo'ladi. Q on n in g ultrafiltrlanish yo'li bilan 
h osil bo'ladigan to q im a suyuqligi lim fa yuzaga kelganidan keyin lim fa kapil- 
larlarid an oq ib boradi. Lim fa tark ibidagi oqsil m iqd ori k am ro q bo'lishi bilan 
q o n zardobid an farq qiladi, un in g yop ish qo qligi kam roq, kolloid -osm otik bo- 
sim i p a stro q bo'lishiga sabab shu. L im fa tarkibidagi hujayralar h ar xil bo'ladi. 
C h un on ch i, p eriferik lim fad a u ch rayd igan leykotsitlarn in g a so siy q ism in i 
lim fo tsitla r tash kil etad i (90% ). M arkaziy lim fa (ko'krak yo'lidagi lim fa) d a lim- 
fotsitlardan tash q ari katta m on on uklearlar (5% atrofida), p o lim o rf yadroli ney- 
trofillar (1% dan ortiq), eozinofillar (3% atrofida) bo'ladi. L im fada fibrinogen va 
p ro tro m b in , elektrolitlar va bir qan ch a ferm entlar (am ilaza, fosfataza, proteaza, 
lip aza v a b osh qalar) bor.
L im fan in g bosh qa jihatlari ham bor, u: 1) interstisial suyuqlikning tarkibi 
b ilan h ajm in i d oim o b ir m aro m d a saq lab b orad i, 2) barch a organ va to'qimalar 
in terstisial suyuqligi, lim foid apparat va qon o'rtasidagi gu m oral bog'lanishni 
ta’m in laydi; 3) plazm atik qatorga m an su b hujayralar, m akrofaglar, im m u n lim ­
fotsitlar antitelolarni lim foid organ lardan tashib borib, organizm nin g im m u- 
n o lo gik reaktsiyalarida ishtirok etadi; 4) organizm nin g stress reaktsiyalarida 
ish tirok etadi. T o siq, ya’ni baryerlik funktsiyasini lim fa bilan birga oqib keluvchi 
yot zarralar, m ikroblar, o'sm a hujayralarini ushlab qoladigan , fagotsitlarni yutib 
olad igan lim fa tugunlari ado etib b orad i. B undan tashqari, oq sil tabiatli har xil 
m etab o litlar autoantigenlik va toksiklik jihatidan lim fa tugun larid a tekshiriladi 
va zaru r bo'lsa, shu yerda zararsizlantirilib, keyin qonga o'tkaziladi.
Yallig'lanish m ah alid a lim fad agi o q sil m iqd ori va leykositlar so n i ko'payishi 
b ilan periferik lim fa o q im i tezlashadi, chunki lim fa kapillarlari interstisial 
su yu q lik n igin a em as, balki yallig'lanish ekssudatin i ham o'tkazib turadi. Biroq,

---

yallig'lanish ekssu datin ing yurishib borishi qo'zgatu vch in in g tarqalib ketishiga 
va lim fangit (55-rasm ), lim fa tugun in in g spetsifik va n osp etsifik yallig'lanish iga 
(seroz, gem orragik, fibrinoz, yirin gli yallig'lanishiga) sab ab bo'lishi m um kin.
55-rasm . Infeksiyaning lim fa tom irlari bo'ylab tarqalib, lim fangit boshlanish i.
M a’lum ki, regionar lim fa tugun lari organizm h im oya kuchlarining ikkinchi 
chizig'i bo'lib, infeksiya tarqalib ketishiga yo'l qo'ym aydi. Lekin infektsion om il 
m ana shu to'siqni yengib o'tadigan bo'lsa, u holda infeksiya tarqalish uchun kat- 
tagina im koniyatlarga ega bo'ladi va lim fa sistem asin in g o'zi bilan gin a C hetlanib 
qolm asd an , balki qon tom irlar o'zaniga ham o'taveradi. Infeksiya tarqalib b o ri­
shi n atijasida organizm nin g m ononuklear-fagotsitar sistem asi, x u su san jigard ag i 
K upfer hujayralari, organ izm n in g aso siy him oya kuchlari bo'lm ish talo q m ak- 
rofaglari jarayon ga tortiladi. Infeksiyaning tarqalib borish i lim foadenopatiya, 
gepatom egaliya va splen om egaliya boshlanishi bilan birga davom etadi. Shu m u ­
n osabat bilan harorati ko'tarilib turgan k asallarda p alp atsiya qilib ko'rilganida 
lim fa tugunlari, jig ar va talo qn in g kattalashib qolgan i aniqlan adigan bo'lsa, bu
n arsa infeksiya tarqalib ketgan idan d arak beradi.
0 ‘T K I R VA S U R U N K A L I Y A L L IG ‘L A N IS H L A R N IN G K L IN IK
S IM P T O M L A R I
Yallig’lanish term in ologiyasi, odatda, yallig'lanish jarayon iga u chragan o r­
gan ning n om iga aso slan adi va sh u organning lotin yoki yun on tilidagi n om iga 
«it» qo'shim chasi qo'shib aytiladi. M asalan , chuvalchangsim on o sim ta, ya’ni ap- 
p en diksning yallig'lanishi appenditsit, plevra yallig'lanishi — plevrit, buyrakdagi 
tom ir koptokchalarining yallig'lanishi — glom erulonefrit, jig a r yallig'lanishi —

---

gepatit deb yuritiladi va hokazo. Lekin ba’zi organlardagi yallig‘lanishni faqat- 
gin a shu organ yoki to q im ag a x o s b o lg a n m axsu s term inlar, atam alar bilan 
atalad i. M asalan , o'pka y allig lan ish i pnevm oniya deb, so ch follikuli va unga 
yaqin yog* bezi h am da teri o sti kletchatkasining yiringli y allig lan ish i furunkul, 
y an i ch ip qon , barm o q larn in g yiringli yalliglan ish i esa panarisiy, y an i xasm ol 
deb atalad i. E m piem a degan atam a seroz pardalar, m asalan , plevraning yiringli 
yallig lan ish i n atijasida tegishli biror bo’shliqda yiringli ekssu dat to'planib qolga- 
n in i bildiradi.