R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Im m un sistem aning tug'm a yetishmovchiligiga aloqad or yuqoridagi sindrom - 
lardan tashqari, boshqa geterogen kasalliklar guruhi ham bor. B ular tabiatan 
sp o rad ik yoki oilaviy bo'lishi m um kin. U larn in g um um iy belgisi qo n d a aylanib 
yuradigan barcha turdagi im m u n oglobulin lar m iqd orin in g kam ayib ketishidir.

---

G ipogam m aglobu lin em iyaga qu yidagilar sabab bo'lishi m um kin: 1) T-xelperlar 
bo'lgan taqd ird a ham B-hu jayralarnin g plazm atik hujayralarga aylana olm as- 
ligi; 2) B-hujayralarning plazm atik hujayralarga aylan ishiga yord am beruvchi 
T-xelperlar bo'lm asligi; 3) T -sup ressorlar ortiqchaligi; 4 ) plazm atik hujayralar­
ning im m unoglobulinlarn i sintezlash layoqati yo'qolib ketishi.
Im m unitet tanqisligi holati uchun infeksiyalar (bakterial, virusli, zam bu rug'li 
infeksiyalar) qo'shilishi va o'sm a paydo bo'lishi xarakterlidir. B u gu ru h d agi be- 
m orlarda autoim m un kasalliklar ko'p uchrab turishi d iq qatga sazovordir.
IK K IL A M C H I IM M U N IT E T T A N Q IS L IG I H O L A T L A R I
Inson p atologiyasida ikkilam chi im m unitet tanqisligi holatlari birm uncha 
k o p ro q uchraydi, chunki ular o d am ovqatga yolchim ay qolgan paytlarda, in ­
feksiyalar, xavfli o sm alar paydo bo'lganida, buyrak kasalliklari, X ojkin k asalligi 
va sarkoidoz vaqtida boshlanadi. B u n d an tashqari, allogen organ resipientlari, 
autoim m un kasalliklar (sistem a qizil volchankasi, skleroderm iya v a b osh qalar) 
bilan o g rig a n kasallarning im m u n odepressan tlar va kortikosteroidlarni, sh u ­
ningdek o'sm aga qarshi preparatlarn i u zo q m u ddatdan beri ishlatib yurgani ham
ikkilam chi im m unitet tanqisligi holatlari b osh lan ish iga yo'l ochadi.
H om iladorlik uncha tekis o'tm agan paytlarda, gestozlar, anem iyalar vaqtida, 
virusli infeksiyalar bilan og'rib o'tilgan m ah allarda yangi tug'ilgan b o lalard a ik ­
kilam chi im m unitet tanqisligi holatlari paydo bo'la olishi bizn in g tekshirishlari- 
m izdan m a’lum bo'ldi. Yaqinda tasvirlab berilgan, H T L V — III retrovirus tufayli 
bosh lan adigan ikkiam chi im m unitet tanqisligi holati h am m adan katta d iq qatga 
sazovordir.
T U R M U S H D A O R T T IR IL G A N IM M U N IT E T
T A N Q IS L IG I S IN D R O M I (T O IT S )
1981-yil iyun oyida Q o sh m a Shtatlardagi kasalliklar u stidan nazorat m arka- 
zida yosh gom osek su alistlardagi ch uqur im unitet tanqisligi holatida bosh lan gan
beshta pn evm osista p n evm on iyasi hollari ro'yxatga olindi. B u n arsa opportun is- 
tik infeksiyalar va o sm a la r bilan birgalikda sezilarli im m u n osu pressiv holat bilan 
o tad ig an kasallik epidem iyasi bosh lanib kelayotganidan d arak beruvchi b irin ­
chi alom at edi. Q ilingan taxm in to g'ri bo'lib chiqdi. X X a sr «o'lati» deb n om i 
berilgan orttirilgan im m unitet tan qisligi sin drom i (O IT S — SP ID ), hozir 100 
dan ko'ra ko'proq m am lakatga tarqaldi, u kasallik yuq qan o d am lar so n i, Jahon 
Sog'liqn i saqlash tashkilotining m alu m o tlarig a qaragan da, 12 m ln. dan ortiq ro q
kishini tashkil etadi. A Q SH , G 'arbiy Yevropa m am lakatlari, A frik ad a kasallar 
ham m adan ko'ra ko'proq topilgan. M D H m am lakatlari h u du dida O IT S hollari 
birinchi m arta 1990-yil b o sh larid a ro'yxatga olingan.

---

O IT S — odam immun sistem asining g o y at d a raja d a susayib ketishi va m iya­
ning shikastlanishi bilan ta’riflanadigan kasallik bo'lib, opportunistik infeksiyalar 
va o'sm alar boshlanishi bilan birga davom etib boradi. Bu xild agi ikkilamchi im ­
m unitet tanqisligi p ayd o bo'lishiga sabab virusdir.
E p id e m io io g iy a si. K asallikni yuqtiradigan m an b a O IT S bilan og'rigan be- 
m o r v a viru sn i tash ib yuruvchi kishidir. Lim fotsitlarda tash iladigan virusning 
en g k o p kon sen tratsiyasi qon, sp erm a, orqa m iya su yuqligid a topiladi. K am roq 
h o llard a v iru sn i bem orn in g ko'z yoshi, so‘lagi, bach ad on bo‘yni va vaginasi 
sekretlarida topish m um kin.
H o zir v iru s o'tishining uchta y o li tasvirlangan: 1) jin siy y o l; 2) qon-tom ir- 
lardan qon qu yilgan ida yoki infeksiya tekkan asb o b lar ishlatilganida virusning 
paren teral yo‘1 bilan o'tishi; 3) on adan qorind agi bolaga transplasentar yo‘1 bilan 
o'tishi. O 'tkazilgan epidem iologik tekshirishlar n atijalariga qarab shu kasallik b i­
lan o g r is h xavfi ko‘p ro q bo'lgan kishilarning oltita gu ru h i ajratilgan.