R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

B akteriya endotoksinlari — lip osax arid lar — gram m anfiy bakteriyalar tashqi 
devorin in g tuzilishida ishtirok etadi. E n dotoksinlar m ak roorgan izm ga o'ziga xos, 
ya’n i spetsifik ta sir ko'rsatish xu su siyatiga ega em as. C hunonchi, ular ko'pincha 
o d a m o rgan izm iga b ir zaylda ta’sir ko'rsatib, isitm a chiqishiga, septik shokka, 
tom irlar ichida qon quyilib qolishiga, o'tkir respirator distress sin drom ga sabab 
bo'ladi.
B akteriya ekzotoksinlari nihoyat darajada o'ziga xos, ya’ni spetsifik ta’sir 
ko'rsatadi, kasallik klin ik koV inishlarining o'ziga xos, ya’ni m a’lum b ir zaylda 
bo'lishi an a sh un ga b o g 1 liq. C hun on chi, botulizm ekzotoksini faqat periferik 
n erv oxirlariga ta’sir ko'rsatib, qo'l-oyoqlarda zo'rayib borad igan falaj b o sh la­
n ish iga sabab bo'ladi. V abo ekzotoksini ichak epitelial hujayralaridan izoosm o- 
tik su yuqlik ishlanib chiqishini kuchaytiradi, bu n arsa ich surib, suv elektrolit- 
lari yo'qolib b o rish ig a olib keladi. D ifteriya ekzotoksini yurak m uskuli, periferik 
n ervlar v a bu yrak usti bezlarini zararlaydi.
K asallik qo'zg'atuvchilarining organ izm ga o'tishiga javo ban u n d a tegish- 
li reaktsiya bosh lan adi, sh u reaktsiyaning aso siy ko'rinishi yallig'lanishdir, 
yallig'lanish reaktsiyasi esa piro vardid a im m unitet yuzaga kelishiga olib boradi.
In fe k tsio n k a sa llik la r tasn ifi. B u kasalliklar ju d a xilm a-xil. C hunonchi, bio- 
logik belgisiga k o ra infeksiyalarning quyidagi turlari tafovut qilinadi:
1. A n trop on ozlar — faqat o d am d ag in a uchraydigan infektsion kasalliklar.
2. A ntrop ozoo n ozlar — o d am d a ham , hayvonlarda ham uchraydigan infekt­
sion kasallik.
3. B iosen ozlar — hasharotlar ch aqqan m ah alida o'tib qo lad igan antroponoz 
va an tro pozo on o z infeksiyalar guruhi.
Etiologik belgisiga k o ra infektsion kasalliklar quyidagilarga ajratiladi:
1) virusli infeksiyalar, 2) rikketsiozlar, 3) bakterial infeksiyalar, 4) zambu- 
rug'li infeksiyalar, 5) protozoy infeksiyalar, 6) parazitar infeksiyalar.
K linik-anatom ik ko'rinishlarining tabiatiga k o ra infektsion kasalliklarning 
quyidagi turlari tasvirlangan: 1) aso san badan terisi, kletchatka, m uskullar, 
zararlan ad igan infeksiyalar (chechak, kuydirgi, anaerob gan gren a); 2) asosan
n afas yo'llari zararlanadigan infeksiyalar (o'tkir respirator infeksiyalar, p nev­
m oniya, sil); 3) aso san h azm yo'li va shu yo'ldagi bezlar zararlanadigan infek­
siyalar (dizenteriya, vabo, am yobiaz, viru sli gepatit, qorin tifi); 4) aso san nerv

---

sistem asi zararlanadigan infeksiyalar (quturish kasalligi, poliom ielit); 5) aso san
q on sistem asi zararlanadigan infeksiyalar (bezgak, qaytalam a tif); 6) aso san
tom irlar sistem asi va ichki m uhit to'qim alari zararlanadigan infeksiyalar (zaxm , 
brusellyoz, tepkili tif); 7) aso san siydik-tanosil yo'llari zararlan ad igan infeksi­
yalar (so zak , yum sh oq sh an kr v a boshqalar). Klinik o'tishiga q arab infeksiyalar 
quyidagi turlarga b o lin ad i: 1) otkir, 2) surunkali, 3) latent (yashirin) infektsion 
kasalliklar, 4) sekinlik bilan o'tadigan 5) tashuvchanlik.
V IR U S L A R Q O ‘Z G ‘A T A D IG A N K A S A L L IK L A R
V irusli infeksiyalar ju d a xilm a-xil bo'lishi bilan ajralib turadi, chunki in ­
fektsion kasalliklarni, ju m lad an latent, ya’ni yash irin h o ld a o'tadigan kasal- 
liklarni qo'zg'ata oladigan viru slar nihoyatda ko'p. V iruslar m a’lum b ir troplik 
xususiyatiga ega. C hunonchi, bir qan cha viru slar yu q ori n afas yo'llari infeksi- 
yalarini (o'tkir respirator virusli infeksiyalarini) qo'zg'atsa, b osh q alari gepatotrop
viru slardir (A, B, S gepatit, deltagepatit viruslari). Faqat n erv sistem asin i tanlab 
zararlantiradigan bir gu ru h v iru slar ham b o r (sustlik bilan o'tadigan infeksiyalar, 
ensefalitlar, quturish, poliom ielit va boshqalar).
0 ‘T K IR R E S P IR A T O R V IR U S L I IN F E K T S IY A L A R
O 'tkir respirator virusli infeksiyalar (O 'RVI) ayn iqsa yoshi qaytgan kishilar 
va go'dak bolalar o rasid a uchraydigan kasallan ish va o'lish hollarinin g aso siy
sabablaridan biridir. O'RVI n in g aso siy qo'zg'atuvchilari A, B, gripp, p aragripp
viruslari, adenoviruslar, respiratorsinsitial viruslardir, O'RVI o rasid a gripp, p ara­
gripp, respiratorsinsitial va adenovirusli infeksiyalari h am m adan ko'ra ko'proq 
uchraydi.
G R IP P