R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

A ncha keng tarqalgan o'tkir respirator virusli infeksiya bo'lib, unda yuqori n a ­
f a s yo'llari zararlan ad i. Spo rad ik h o d isalar va ayniqsa bolalar jam o alari o'rtasida 
ayrim epidem iyalar ko'rinishida uchraydi. Infeksiya m an bai k asal odam , infek­
siya havo-tom chi yo'li bilan tarqaladi.
E tio lo g iy a si v a p ato g e n e z i. P aragrip p qo'zg'atuvchisi param iksoviru slar oila- 
sig a kiradigan I— IV tip d agi p n evm otro p R N K viruslardir. U lar n otog'ri sferalar 
sh aklid a bo'lib, diam etri 150-->300 n m keladi. V irus kapsid id a k o p yadroli h u ­
jay ra sim plastlari h o sil bo'lishiga olib borad igan m o d d a bor.
Paragripp avj olib b orish m exan izm i jihatidan grip pga o'xshaydi, lekin kam - 
ro q d arajad a intoksikatsiyaga sabab bo'ladi. V irusning qaysi joylarn i zararlashi 
tip iga bog'liq. C hunonchi, o'tkir laringit, h iqildoq shishib, so xta krup paydo 
b o lish i I va II tiplardagi v iru slar u chu n xarakterlidir. I ll tip dagi viru s bronxiolit 
v a pn evm on iyaga sab ab bo'ladi. O d am g a IV tip dagi viru s y uq qan id a yuqori n a­
fas yo'llarining katari boshlanadi.
P a to lo g ik a n a to m iy a si. P aragrip p kataral laringotraxeobronxit boshlanib, 
h iq ild o q d a h am m ad an yaqqol k o rin ad ig an o'zgarishlar paydo bo'lishi bilan 
tariflan ad i. O 'pkadagi yallig'lanish o ch oq lari o'pkaning orqa-pastki bo'lim larida 
qizg'ish -ko'kim tir tu sd agi zich roq och o q lar ko'rinishida ko'zga tashlanadi.
M ikroskop bilan tekshirib ko'rilganida yuqori nafas yo'llari epiteliysida d is­
trofik o'zgarishlar v a epiteliy deskvam atsiyasi topiladi. Traxeya va bronxlar epi- 
teliysining har yer h ar yerid a proliferatsiyaga uchrab, yostiqsim on o'sim talar h o ­
sil qilishi xarakterli o'zgarishlar ju m lasig a kiradi. Subepitelial qavatlarda shish 
borligi, qon to'lib turgani, o c h o q tarzidagi lim foid infiltratsiya paydo bo'lgani 
ko'zga tashlanadi. B ronxlarn in g bo'shlig'ida seroz suyuqlik, ko'chib tushgan e p ­
iteliy hujayralari, bitta-yarim ta leykotsitlar, m akrofaglar, eritrotsitlar topiladi. 
O 'pkada serozdeskvam ativ pnevm on iya boshlanib, ba’zi alveolalarda gialin 
m em bran alari paydo bo'ladi.
V irusning ichki organ larga tarqalib, ularda ko'payib borishi m u n osabati b i­
lan shu organ larda ro'y beradigan o'zgarishlar qon aylanishining izdan ch iq i­
sh i, distrofiya ko'rinishida ifo dalan ad i. Buyrak, m ed a osti bezi, ingichka ichak 
epiteliysida respirator epiteliy uchun xarakterli bo'lgan yostiqsim on o'sim talar 
paydo bo'lgani tasvirlangan. B u nday o'sim talar y u m sh oq m iya pardasi tom irlari,

---

b osh m iya tom ir chigallari va yon qorinchalar ep en d im asi endoteliysi hu jayrala­
rida ham uchraydi.
K lin ik m a n z ara si asta-sekin yuzaga chiqib b orad i, su st ifo dalan gan in tok si­
katsiya va n afas yollarin in g zararlangan iga xos sim p tom lar: rinit, faringit, larin- 
git, bronxit bo'lishi xarakterlidir. Soxta krup k am dan -kam , faqat I tip d agi virus 
yuqqan m ah allarda kuzatiladi. Yengil xildagi p arag rip p n in g q o zg atu v c h ilari II 
va III tip dagi viruslardir. O d am ga IV tipdagi v iru s y u q qan id a k asallik o g'irro q
otadi. A so ratla ri pnevm oniya, tonzillit, sinusit, otit ko'rin ishidagi ikkilam chi in ­
feksiyalar qo'shilishiga bog'liq. Yevstaxit boshlanish i ham m um kin.
A D E N O V IR U S IN F E K T S IY A S I
A denovirus infeksiyasida n afas yo'llari, ko'z konyunktivasi, tomoq va hiqildoq 
limfoid toqim asi patologik jaray o n ga tortilib ketadi. Ichak va qorin b osh ligid agi 
lim fa tugunlari ham zararlan gan i tasviriangan.
E tio lo g iy asi va p ato g en ezi. B u k asalliklarning qozgatu vch ilari turli serotip- 
lariga m an sub bo'lgan va hujayralarning yadrolari ichida k iritm alar hosil qila- 
digan D N K li adenoviruslardir. A den oviru s infeksiyalari jah o n n in g deyarli b a r­
cha m am lakatlarida tarqalgan. Infeksiya m anbalari bem orlar, rekonvalessentlar 
va so g'lom virus tashuvchilaridir. B u infeksiya sp o rad ik kichik epidem iyalar va 
sp orad ik kasalliklar k o rin ish id a o'tadi.
A den ovirus infeksiyasining patogen ezida kasallik q o zg atu v c h isin in g si- 
topatogen ta’siri, virem iya va ikkilam chi infeksiya qo‘sh ilish in in g aham iyati bor.
P a to lo g ik an ato m iy asi. K asalliknin g yengil x ilid a yu q ori n afas y o llarin in g 
o'tkir kataral yallig'lanishi boshlanadi. Og'ir xilid a viru s tarqalib ketadi yoki ik­
kilam chi infeksiya ham qo'shiladi. Birinchi h o ld a yuqori n afas yo'llari shilliq 
p ard asi qizarib, shishib qolgani, u nga m ayda-m ayda bo'lib q o n quyilgan i ko'zga 
tashlanadi. O 'pkaning orqa v a pastki b o lim lari zararlanadi, bu n arsa o p k a
to'qim asining zichlanib qolgan i v a kulrang-qizil tu sd agi o'choqlar p ayd o bo'lgani 
bilan ifodalanadi.
M ikroskopik tekshirishda aden o virus hujayralari deb atalad igan h u jayra­
larning topilishi xarakterli belgi bo'lib hisoblanadi, bu hujayralar yadro si yirik 
h am da u lard a och tusli kam bar gard ish bilan o'ralib turgan tu xu m sim o n yoki 
d u m alo q sh akldagi kiritm alar borligi bilan ajralib turadi. H u jayralarn in g sito­
p lazm asi va yadrolarida fuksinofil kiritm alar ham topiladi. Epiteliy hujayralari 
ko'chib tushadi, b a zid a p alaxsa-p alaxsa bo'lib tushadi. Shilliq p ard a ostidagi 
qatlam da lim fogistiotsitar infiltratsiya ko'zga tashlan adi. B ronxlar yo'li ko'chib 
tushgan hujayralar, m akrofaglar va bitta-yarim ta leykositlar aralash gan seroz 
ekssu dat bilan to lib turadi. A lveolyar epiteliyda h am xu dd i sh un day o'zgarishlar 
topiladi. A lveola yo'llari va alveolalarda deskvam atsiyaga uchragan adenovirus 
hujayralaridan tashqari, ipir-ipir oq sil m assasi h am b o la d i, b u n d a b ir o z m iq d or 
eritrotsitlar, m akrofaglar, lim fotsitlar v a neytrofillar k o z g a tashlan adi. b a z a n gia- 
lin m em bran alar topiladi. A lveolalar orasidagi to'siqlarda m o n on u k lear hujayra 
infiltratsiyasi bo'lishi xarakterlidir.

---

A den ov iru s infeksiyasin in g tarq o q holdagi o g'ir x ilid a ko'pgina ichki organ ­
lar ham zararlanadi. U lard a q o n aylanishi izdan chiqib, distrofik, nekrotik jaray ­
on lar bilan yallig'lanish jarayon lari boshlanish idan tash qari, epiteliyning yu q ori­
d a aytib o'tilganidek, o z ig a x o s tarzd a o'zgarishi h am xarakterlidir. Bu kasallikda 
ichak, app en dik s, jigar, m e’d a o sti bezi, bu yrak v a bu yrak usti bezlari zararlanishi 
m u m kin. Lim fa tu g u n larid a m on on uklear infiltratlar p ayd o bo'ladi.
K lin ik m a n z a r a si. A den ov iru s infeksiyasi faringokon’yunktival isitm a, 
yu q ori n afas yo'llari katari ko'rinishida v a ichak kasalligi sh aklida o'tadi. Yuqori 
n afas yo'llari katari (rinit, traxeobron xit) da astm atik sin d ro m va laringit b o sh ­
lanishi m u m kin. Kon’yunktivit kataral, follikulyar va p ard ali bo'lishi m um kin. 
A den oviru s infeksiyasiga alo q ad o r pnevm oniya va u n in g ichak kasalligi sh ak­
lid a o'tadigan xili ko'pincha yoshiga to'lm agan bolalarda uchraydi. A denovirus 
asoratlarin in g ju m lasig a otitlar, sinusitlar, anginalar va pnevm on iyalar kiradi.
R E S P IR A T O R -S IN S IT IA L IN F E K T S IY A