R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Dizenteriya (ichburug'), y a ’ni ichburug' kasalligi o'tkir inektsion kasallik bo'lib, 
unda aso san yo'g'on ichakda yalig'lanish va destruktiv jaray o n lari avj olib boradi.
E tio lo g iy a si v a p ato g e n e z i. Ju d a tayinli alohida bir qo'zg'atuvchisi yo'q. Bu 
kasallik Shigella avlod iga kiradigan butun bir bakteriyalar gu ru h iga bog' liq deb 
h isoblan adi, shu bakteriyalarn ing to'rt turi — G rigorev — Shig — Kruze, Flek- 
sner, Shtuser — Sh m id s va Z on ne bakteriyalari h am m adan m u h im aham iyatga

---

ega. Paratif bakteriyasi, ko‘k yirin g oyoqchasi, protey, gem olitik streptokokk, sta- 
filokokk va bosh qalar ham dizenteriya qo'zg'atuvchilari tariqasid a tasvirlangan. 
D em ak, dizenteriya ancha h ar xil m ikrobiologik m iliar ta sir qilib turgan sharoit- 
larda organizm yuzaga ch iqaradigan reaktsiyalarning bir tipi b o lib hisoblan adi.
D izenteriya katta yoshli o d am lard a ham , b o lalard a ham uchraydi, sp o rad ik
hollar yoki epidem iyalar k o rin ish id a kuzatiladi. B u kasallik bilan o g r is h ho llari 
aso san yoz-kuzgi vaq tlarga to'g'ri keladi, buning sab ab i fekaliyalar bilan ifloslan- 
gan m eva, sabzavot va tozalan m agan suvni iste’m o l etishdir.
D izenteriya uchun infeksiya o'tishining fekal oral m exanizm i xarakterlidir. 
Dizenteriya qo'zg'atuvchisi b em or yoki bakteriya tashuvchi organizm idan un in g 
axlati bilan birga tash qariga ch iqadi va turli n arsalarn i ifloslantirishi m u m kin. 
Ayni vaq td a dizenteriya kontakt-m aishiy yo‘l bilan , su v yoki oziq-ovqat m ah su- 
lotlari orqali, shun in gdek p ash sh a yordam i bilan tarqaladi. Pashsh aning icha- 
gida yoki tanasin in g yuzasid a dizenteriya qo'zgatuvchilari 2— 3 kungacha tirik 
saqlanib turadi.
D izenteriyaning patogen ezida kasallik qo‘zg‘atuvch isinin g to k sin lariga 
aso siy aham iyat beriladi, sh un isi borki, bu to k sin lar kislotali m e d a sh irasi o s ­
tid a ajralib chiqadi. Sh igellalarn in g h am m a tu rlarid a en dotok sin lar, G rigo rev 
— Shig tu rid a esa ekzotoksin ham bor. E n d o tok sin lar o rgan izm d a ikki x il ta sir 
o'tkazadi: 1) b ev osita sh illiq p ard ag a ta sir etad i — sh igellalar epitelial h u jay­
ralarn in g ichiga kirib olib, shu h u jayralarn in g d estru k tsiya va deskvam atsiya- 
g a u ch rash iga sab ab bo'ladi. B u n d an tash q ari, k asallik qo'zg'atuvchisi m ed a- 
ich ak yo'li sh illiq p ard asid agi retsep torlar va to m irlard ag i n erv oxirlariga ta sir 
ko'rsatadi, ya’ni vazoneyT oparalitik ta’sirga ega; 2) to k sin lar so'rilib, ich ki o r­
gan larga va n erv sistem asin in g turli b o'lim lariga ta’sir qiladi.
Ekzotoksinlar sezilarli darajada neyrotrop tasirig a egadir. Toksinlar ajralib 
chiqayotgan m ah alda buyrak v a yo'g'on ichak zararlanish i m um kin. K asallikning 
patogenezida allergik om illar, shun in gdek sh igellalarn in g hujayra ichiga o'tib 
olishi h am m uayyan aham iyatga ega deb h isoblan adi.
P ato lo g ik a n ato m iy asi. D izenteriyada m ahalliy va u m um iy o'zgarishlar ro'y 
beradi. Tabiatan m ah alliy o'zgarishlar yo'g'on ich ak sh illiq p ard asid a boshlanib, 
infektsion kolitga olib boradi. Ayni vaqtda ro'y beradigan stru ktura o'zgarishlari 
to'rt davrda bo'lib o'tadi.
B ularnin g birinchi davri yo'g'on ichak shilliq p ard asid a kataral yallig'lanish 
b o lish i bilan ajralib turadi.
Ikkinchi davrida yallig'lanish difteritik tusga kiradi.
U chinchi davrida yaralar h osil bo'ladi.
To'rtinchi davrid a regenerator jarayon lar bo'lib o'tadi.
Birinchi davrid a yo'g'on ichakda diffuz katar kuzatiladi. Ichak shilliq p ar­
d asi ju d a shishib, qizarib chiqadi, bir talay sh ilim sh iq bilan qoplan ad i (yalqug' 
b o sad i). Shilliq p ard a tez orad a nekrozga uchrab, fib rin o z yoki fibrinoz-yiringli