R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Plevra — tuberkulyozning yangi xillarida seroz fibrinoz yoki gem orragik 
ekssudatli fibrinoz plevrit boshlanadi. B irm uncha kechki davrlarda plevra 
bo'shlig'i bitib, u ning v isseral va pariyetal varaqlari orasid a zich va katta-katta 
b itish m alar yuzaga keladi.
Plevra bitish m alari tuberkulyozning turli hillarida, birlam chi affekt, reinfek­
siya m ah alida, kasallik gem atogen yo'l bilan tarqalgan paytlarda h osil bo'lishi 
m u m kin. Plevra em piyem asi, piop n evm otoraks bitish m alarnin g hajm ini katta- 
lashtiradi.
P erikardda obliteratsiyalovchi, y an i bituv jarayon lari k am roq ko'riladi. T u ­
berku lyozga alo q ad o r yangi p erikarditlar m ah alida fibrin ozgem orragik ekssudat 
va m ayd a-m ayd a d o'm boqch alar paydo bo'ladi.
N erv sistem asi — bo'yinning sim p atik tugunlari, adash gan n ervda distrofik 
jaray on lar avj olib boradi.
L im fa tugunlari — m ediastin al va peribronxial tugun lar — h am ish a bo'rtib 
turadiyu , lekin u lard a spetsifik jarayon lar bo'lm aydi. Juda kam dan -kam hollarda 
ba’zan ayrim do'm boq ch alarn i topish m um kin.
Taloq — kasallikka h am ish a ham berilaverm aydi. U n d a anchagina 
d o 'm b oq ch alar yuzaga kelgani jarayon n in g obd on tarqalib bo'lganini ko'rsatadi. 
K o'pincha y og1 yoki sago tip ida am iloid oz boshlanadi. A m iloidoz boshlanish ida 
jaray o n n in g nechog'lik tarqalgan i em as, balki un in g qan chadan beri davom etib 
kelayotgani aham iyatga egadir.
T uberkulyoz m u n o sabati bilan b o sh q a organlarda ham am iloid oz bosh lan i­
sh i m u m kin. Tuberkulyoz jarayon i h azm organ larida avj olib borishi m um kin. 
Til, yum shoq tanglay, bodom cha bezlari, halqum tuberkulyozi tasvirlangan. Bu 
o rgan lard a tubi qo'ng'ir tu sd a bo'ladigan yaralar va do'm boqchalar yuzaga keli­
sh i xarakterlidir.
Ichak ko'pchilik h ollard a zararlanadi. Solitar follikulalar va peyer pilakcha- 
lari so h asid a k ulran g-sarg'ish do'm boqchalar yuzaga kelib, keyinchalik ularning 
o'rnida yaralar p ayd o bo'ladi. Bunday yaralar ko'ndalangiga jo y oladi va chan- 
diq lan ish ga m oyil bo'ladi. Shu m u n o sab at bilan stenoz va ichak tutilishiga olib 
kelishi m um ksn .
Yaralar yon bosh ichaknin g Baugin q o pq og'iga yaqin jo yid agi q ism id a ham- 
m ad an ko'ra k o p ro q paydo bo'ladi. Ichak tuberkulyozida ichak tutqich lim fa tu ­
gu n lari spetsifik jarayon ga tortilib ketm aydi.
H iqild oq , traxeya, bron xlar tuberkulyozi. Bular ancha k o p uchrab turadi. Ja­
rayon h iq ild oq n in g orqa devoridan boshlanib, ovoz boylam lari so h asid a chetlari 
qizg'ish v a tubi gu n gu rt ran gda bo'ladigan notog'ri shakili yaralar yuzaga keli- 
sh iga olib boradi.

---

Traxeya va bron xlarda yaralar tog'ay halqalari o rasid a paydo bo'lib, ke­
yin tarqalib boradi. Jarayon ak sari tog'aylarning yalang'ochlanib, yiringli 
perixondrit, bo'yin flegm onasi boshlanish iga olib b orad i. Shunday qilib, katta- 
larda uchraydigan o'pka sili o'pkadan yuqoridagi n afas organlari, h azm organlari 
va bosh qa sistem alarnin g ham birgalikda zararlanish iga olib borish i m u m kin.
Ikkilam chi tuberkulyoz aso ratlari qatoriga qon ketib turishi, kaverna ichi- 
d agi suyuqlikning plevra bo'shlig'iga yorilib, pn evm otoraks, plevra em piem asi 
va am iloidoz boshlanish i kiradi. Tuberkulyozda q o n ketishi, am iloidoz, aso siy
jarayon nin g qattiq ko'zib qolish i tufayli o'pkaning birdan shishib ketishi, plevra 
bilan o'pkadagi sirrotik jarayon lar tufayli bosh lan adigan yurak kom p en satsiyasi 
o'lim ga sabab bo'lishi m um kin. K am dan -kam h o llard a p n evm otoraks m u n o sa ­
bati bilan n afas bo'g'ilib qolish i o'lim ga sabab bo'ladi.
Z A X M