R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Vitamin A ning toksik ta’siri. Vitam in A organ izm ga ortiqch a m iqd ord a 
kirib turgan m ah allarda zaharlanish h o d isasi b osh lan ib , u kalla ichi bosim i 
ko'tarilishi, bosh og'riqlari, qusish , suyaklarda og'riq bosh lan ish i bilan nam oyon 
bo'ladi. G epatom egaliya boshlanib, jig ar v a qon yaratish organ larin in g ishi buzi- 
ladi. H om iJadorlik davrid a davo m aq sadlarida sin tetik vitam in A an aloglarin i 
u zo q m uddat ishlatish n atijasida h o m ilad a tug'm a rivojlan ish n uqson lari paydo 
bo'lishi m um kin.
V IT A M IN D (K A L SIF E R O L )
V itam in D (kalsiferol)— bu yog'da eriydigan vitam in, bolalarda skeletning 
n orm al rivojlanib borish i v a m inerallashuvi, katta yosh li o d am lard a esa suyak- 
lar regeneratsiyasi uchun zarurdir. B olalarda vitam in « D » yetishm ovchiligi raxit 
k asalligiga olib b orsa, katta yoshli odam larda osteom alyatsiyaga olib keladi. V i­
tam in D suyaklarning m ineral alm ashuvida m u h im roln i o'ynaydigan kalsiy 
paratireoid gorm on va fosfor alm ashinuvida katta ah am iyatga ega.
Issiq iqlim li m am lakatlard a terid a bo'ladigan 7-degidroxolesterin dan to'lqin 
uzunligi 280— 320 nm keladigan ultrabinafsha n u r tasirid a vitam in D endogen

---

yo'l bilan sintezlanadi va bu sin tez organizm nin g vitam in D ga bo'lgan ehtiyojini 
to'la qo n d irib turadi. Biroq, sh im oliy m am lakatlarda vitam inn in g ovqat bilan 
birga organ izm ga kirib turishi m u h im aham iyatga ega.
B o lalard a vitam in D yetishm asligi raxit kasalligiga olib boradi. Bu kasallik fos- 
forkalsiy alm ash in uvi v a su yak p ayd o bo'lishining izdan chiqishi, n erv sistem asi 
va ichki organlar fun ktsiyalarinin g buzilishi bilan tariflan adi.
R axit od atd a 1 yosh gach a bo‘lgan m ah alda (bir yoshnin g ikkinchi yarm i 
d av om id a) yoki hayotning ikkinchi yilida boshlanadi, lekin bu kasallik birm u n ­
cha k attaro q bolalarda ham p ayd o b o lish i m um kin (4 yoshdan keyin). Tug'm a 
raxit hollari ham tasvirlangan , b u n d ay raxit hom iladorlikn in g ikkinchi yarm ida 
o g 'ir tok sikoz bilan o g ‘rigan ayollardan tug'ilgan bolalarda k o p ro q ko'riladi.
R axitn in g nechog'lik k o p u ch rash i va klin ik korin ish larin in g qanchalik 
sezilgan bo‘lishi ijtim oiy-iqtisodiy shart-sharoitlarga va jo yn in g iqlim iy-geog- 
rafik xu su siyatlariga bog'liqdir. C hun on chi, A ngliyaning iqlim sharoitlari o'ziga 
x o s (oftob kam ch iqadigan, havo n am ) bo'lib, raxit yuzaga kelishini osonlashti- 
rad ig an b o lgani uchun b u k asallik ingliz kasalligi deb h am aytiladi. Rivojlanib 
kelayotgan m am lakatlardagi m oddiy-m aish iy sharoitlar, ovqatga yolchim aslik 
h am raxit paydo bo'lish extim olini ko'paytiradigan jid d iy om illardir. Raxit paydo 
b o lish iga sabab bo'luvchi sh aroitlar ju m lasiga em adigan bolalarga yaxshi par- 
varish qilm aslik va ularni noto'g'ri ovqatlantirish ham kiradi (m asalan , bolani 
su n iy ov qatlar bilan ovqatlantirish kalsiy so'rilishini qiyinlashtiradi).
Raxit va osteom alyatsiya b osh lan ish iga quyidagilar sabab bo'lishi m um kin:
1) m asalan , quyosh nurlari yetish m aydigan sh aroitlarda en dogen yo'l bilan vita­
m in sin tezlan ishinin g susayish i; 2) yog'da eruvchan vitam inn in g ingichka ichak­
d a y axsh i so rilm aslig i (ovqat bilan yetarlicha kirib turm asligi, biliar yo'l, m e’da 
osti bezi, ingichka ich ak fun ktsiyasin in g buzilishi n atijasida); 3) dori preparatlari 
ta siri o stid a (m asalan , fen obarbital ta’siri ostid a) vitam in D n in g parchalanib k e ­
tishi; 4) buyrak k asalliklarida faol sh akldagi vitam in sintezining buzilishi (vi­
tam in D n in g shu shakli, ya'ni [1, 25 (O H 2)D] ichakdan vitam in so'rilishini va 
su yak depo larid an kalsiy sarflan ishini jon lan tiradi); 5) irsiy sabablarga ko'ra faol 
m etabo litlar retseptorlari yo'qligi yoki n orasoligi tufayli faol sh akldagi vitam in 
D g a n ish on bo'lib h isoblan adigan organ lar rezistentligi; 6) buyraklar kalsiy ap- 
p arati zararlangan ida fosfatlar so'rilishi izdan chiqishi m u n osabati bilan orga- 
n izm d a fosfatlar yetishm ay qolishi.
Sh u n d ay ekan, raxit va osteom alyatsiya boshlanish iga jigar, buyraklarning 
zararlanish i, jig ar va bu yrak yetishm ovchiligi aso siy o'rinda turadi.
A vitam inoz D da, un in g sabablaridan qat’iy nazar, gipokalsiem iya bosh- 
lanib, vitam in D faol shakli [1, 25 (O H 2)D ] va p aratgorm on m iqd ori ko'payadi, 
bu yraklard a fosfor reabsorbsiyasi p asayad i. Bunda qo n d agi kalsiy m iqd ori asliga 
keladiyu, lekin fosfatlar ekskretsiyasining kuchayishi gipofosfatem iya boshlanib, 
su yaklarn in g m in erallan ishi bu zilishiga olib b o ra d i Shu bilan bir vaqtd a suyak 
to q im asi m ineral m atriksining sintezlanishi jarayonlari buziladi, bu — ishqoriy 
fosfataza faolligin in g kuchayishiga b og' liq.

---

Raxitda m agniy, kaliy, m is, tem ir, rux, kobalt, y an i butun bir qator m ikroele- 
m entlar alm ashinuvi ham buziladi.
Shunday qilib, raxit uchun qu yidagilar xarakterlidir: 1) tog'ayda kalsiy va fos- 
for top lan ib borishin ing susayish i; 2) tog'ay hujayralari yetilishi izdan chiqib, 
ortiqcha m iqd ord a persistlovchi tog'ay to q im asi paydo bo'lishi; 3) ortiqcha m iq- 
d o rd a o steoid to'qim a yuzaga kelishi; 4) suyak v a tog'ay tuzilishi aynagan jo ylarga 
odatdan tash q ari kapillarlar va fibroblastlar o'sib kirishi; 5) y u m sh o q o steoid va 
tog'ay toqim asin in g kom pressiya v a m ikrofrakturalarga uchrab, keyinchalik ske- 
let shaklining aynab qolishi.
O rtiqch a tog'ay to q im asi tilchalar ko'rinishida bo'lib, su yakn in g u zu n asiga 
ketgan o q iga nisbatan qiyshiq yoki ko’n dalang y o n alish d a jo y oladi. O steoid 
to'qim aning suyak to q im asig a aylanishi izdan chiqqanligi m u n o sabati bilan o s ­
teoid to q im a ham ortiqcha hosil b o lib boradi. O steoid to'qim a en dova p eriostal 
suyak hosil bo'lish zon alarida h am ortiqcha m iq d o rd a to p lan ib b orad i, shu- 
n ing n atijasida suyak o'siqlari (osteofitlar), raxitga x o s “bilaku zu klar” va «tas- 
behlar» yuzaga keladi. O steoid to'qim ada osteoblastlar so n i kam ayadi. O hak 
notekis to'planib borad i va yetish m ay qoladi. O haklanm ay qo lgan aso siy m o d d a 
ichida joylash gan osteositlar distrofik o'zgarishlarga uchrab, q ism an halok bo'lib 
ketadi. O steoldastlar soni k o p ay ad i, shu m u n o sabat bilan raxit m ah alid a su yak 
to q im asid a rezorbtsiya jarayon lari kuzatiladi. S u yak lam in g yetarlicha m ineral- 
lanm asligi suyak to'qim asining yum sh ab qolishiga va shu m u n o sab at bilan skelet 
turli qism lari shaklining o'zgarib ketishiga sabab b o ladi (raxitga xos bu krilik va 
bosh qalar hosil bo'lishiga).
K lin ik m a n z ara si. R axitnin g sezilari xili uchun suyak va m u sku l sistem alari- 
d a o'zgarishlar paydo bo'lishi xarakterlidir. K asallik bosh lan ib kelayotgan davrda 
h am m adan ko'p yu k tushadigan su yaklar ju d a qattiq zararlanadi. M asalan , hayo- 
tning birinchi yilida kalla suyagi, qovurg'alarda o'zgarishlar paydo bo'lsa, bola 
em aidaydigan, yuradigan paytlarda son, boldir suyaklari o'zgarib boradi.
R axitdan zararlangan kalla suyagi uchun ayrim bo lim larin in g, xu su san , pe- 
sh on a yoki tepa bo'lim larining do'm payib chiqib turishi, ko'z k osa devorlarining 
qalinlashib ketishi xarakterlidir, b u n in g n atijasida ko'zlari chaqchayib turadigan
bo'lib qolishi m um kin. K alla suyagi yum sh oq b o lg an lig i uchun m iyaning o'sib 
borishin i sekinlashtirm aydi va m iya m assasi n orm ad an ko'ra ko'proq bo'lib q o ­
ladi. Ayni vaqtda vak uu m yuzaga kelishi m unosabati bilan m iya qorinch alari 
kattalashib ketadi, bu m iya istisq o siga sabab bo'lishi m um kin.
Raxitning o g'ir va o'rtacha o g 'ir xilid a pastki jag 'lar rivojlanishi, tishlarn in g 
tuzilishi va chiqish tartibi buziladi. Q o v u rg alar tog'ayining suyakka o'tish jo - 
yida tog'ay ortiqcha rivojlanib, yog'onlash m alar v u ju d ga keladi, «tasbeh lar» deb 
shuni aytiladi. Bilak suyaklari epifizlari qalinlashib ketgan id a raxitga x o s «bi- 
lakuzuklar» hosil bo'ladi. K o'krak qafasi shakli o'zgarib, ikki yoni torayib kelgan, 
to'sh suyagi esa oldin ga do'm payib chiqqan bo'lishi m u m kin, bu n arsa ko'krak 
qafasin in g torayib, oldin ga turtib chiqqandek bo'lib ko'rinishiga olib keladi (uni 
«tov u q to sh i» shakliga keltiradi).

---

B o la q ad d in i tik tutib, yura bosh lagan m ah ald a u m u rtqa pog'on asida kifoz va 
skolioz, d u m g a z a va qo v birlashm asi deform atsiyasi kuchayib borad i («raxitga 
x o s ch an o q » hosil bo'ladi). Skeletning shu tariqa o'zgarib qolishi yoshligida 
raxit bilan o g r ib o tg a n ayolning ko'zi yorishi m ah alid a tu g ru q n i qiyinlashtirib 
q o y ish i m u m kin. R axitda bola suyaklari yum sh oq bo‘lib qolishi tufayli oyoqlar 
qiyshayib, О yoki X sim on sh aklga kiradi. (98-rasm ). R axitnin g osteom alyatik 
sh akli h am tasvirlangan (99-rasm ).
98-rasm . R axitda oyoq qiyshiqligi.
Y u qorid a aytib о tilganidek, katta yoshli o d am lard a vitam in D yetishm ay q o l­
gan m ah ald a osteom alyatsiya boshlanadi. Suyak to q im asin in g fiziologik regene- 
ratsiyasi jaray o n id a eski su yak to'sinlari sorilib, yangilari bilan о m i to'lib turadi. 
V itam in D tan q is bo'lib qo lgan sh aroitlarda osteoid m atrik sn in g m inerallanishi 
izdan ch iqadi. O rtiqch a osteoid hosil bo'lishi osteom alyatsiya belgilarining biri- 
dir. Shu m u n o sab at bilan su yak o'z m u stahkam ligin i yoqotib, turli joyidan si- 
nish ga m oyil bo'lib qolad i, bu n d ay su yak sinishlari u m u rtqalar tanalarida va son 
su yagin in g bo'ynida ko'proq kuzatiladi.
G i p e r v i t a m i n o z D giperkalsiem iyaga olib keladi, bu n d ay hodisa b o - 
shashish , b o sh og'rishi, ko'ngil aynashi bilan nam oyon bo'ladi. Q on dagi kalsiy 
m iqd orin in g ko'payib ketishi siydik bilan ko'p m iqd or kalsiy chiqib turishiga va 
turli to'qim a h am d a organlar, ayniqsa buyrak, qon tom irlari, o‘pkan in g m etasta- 
tik tarzda oh aklan ish iga olib keladi.

---

V IT A M IN E
V itam in E (tokoferol) yog'da eriydigan va ken g tarqalgan vitam inlarnin g 
biridir. O d am organ izm ida aso san hujayralar va su bhu jayra organellalari- 
ning m em bran alarid a bo'ladi. O vqat m asalliqlaridan o'sim lik m oylari, ayn iqsa 
m akkajo'xori va p axta m oyi, shuningdek ba’zi sabzavotlar bu vitam in ga an ­
ch a boy. Birlam chi vitam in E yetishm ovchiligi ov qatd a shu vitam in k am ligiga 
b o g 'liq bo'ladi. Ikkilam chi vitam in yetishm ovchiligi ingich ka ich ak kesib olib 
tashlan gan m ah allarda (rezeksiya)> steatoreya paytida bu vitam in n in g ingichka 
ichakda so rilish i izdan chiqishiga aloqadordir. B etalipoproteidlar v a prebetali- 
p oproteidlar sintezi genetik sabablarga ko'ra susayib qo lad igan irsiy k asallik d a 
qon p lazm asid a betalipoproteidlar yo'qolib ketadigan m ah allard a ham en dogen
vitam in E yetishm ovchiligi yuzaga keladi.
K atta yoshli o d am lard a gipo va avitam inoz E kam dan -k am uchraydi. V ita­
m in yetishm ovchiligi ko'proq chaqaloqlarda, x u su san oy kuni yetm ay tug'ilgan 
bolalarda ko'riladi, chunki vitam in E platsentar to'siqdan yaxshi o'tm aydi. C h ala 
tug'ilgan , x u su san sun iy ovqatlar bilan boqib borilayotgan bolalardagi gipovita- 
m in oz gem olitik anem iyaga, retinopatiya va ko'z xiralashuviga, o'pka-bronxlar 
displaziyasi v a hattoki bolanin g to'satdan o'lib qo lish iga sabab bo'lishi m um kin.
V itam in E ning erkin radikallarni inaktiv holga keltira oladigan antioksidan t 
sifatidagi roli ko'proq o'rganilgan. M a’lum ki, qarish , organizm zaharianishi, ishe- 
m iya jarayon larid a hujayralarning zararlanish ida erkin radikallar m u h im rolni 
oyn aydi, chunki hujayra m em bran alari yem irilib, D N K ning denaturatsiyaga 
u ch rash iga sabab bo'ladi. Shu sab ab d an organ izm da n orm al m iq d o rd a vitam in 
E bo'lishi to'yinm agan lipidlar, ya’ni biologik m em bran alar en g m u h im qism la- 
rinin g erkin radikallar ta’sirida peroksidlan ishi jarayon lari kuchayishiga yo'l 
qo'ym aydi. Vitam in E antioksidan t xossalarga eg a bo'lgani uchun ch aqaloqlard a 
uchraydigan nafas yetishm ovchiligi, gem olitik anem iyaga, infarktlar, n ur k a sa l­
ligi va b o sh qalarga davo qilish uchun ko'p ishlatiladi v a hokazo.
V itam in E yetishm ovchiligida skelet m uskullarida distrofiya h am boshlanib, 
skleroderm iyaga, oz-o'zidan b ola tashlashga m oyillik paydo bo'ladi, jigar, jin siy

---

bezlar, orqa m iy ad a o'zgarishlar ro'y beradi. Skelet m uskullari distrofiyasi avi- 
tam in oz E n in g en g k o p uchraydigan belgisi bo'lib hisoblan adi. A yniqsa dia- 
fragm ad a m u sk u l tolalari parchalanib, m akrofaglar tom on idan fagotsitlanadi va 
sark o lem a naychalari h osil bo'ladi. N ekrozga uchragan tolalarda kalsiy tuzlari 
to'planib b orad i. O rq a m iya d o rsal u stun larida dem ielinlanish v a giioz boshlani- 
shi, m io k ard d a m ayd a n ekroz o'choqlari paydo bo'lishi, buyrak kanalchalarining 
xu d d i n ekrozd agid ek zararlanish i h am tasvirlangan.
V itam in E d o zasi oshirib yuborilgan ida bolalarda buyrak yetishm ovchiligi, 
trom botsitopen iya boshlanadi.
V IT A M IN К
V itam in К (filloxinonlar) y og‘d a eriydigan vitam inlardan bo‘lib, od am or- 
gan izm iga ovqat m ah su lotlari bilan birga kirib turadi va ichak m ikroflorasi 
ish tirokida sintezlanadi. Ba’zi sabzavotlarda: nam atak, gu lkaram bilan bosh- 
karam , p o m id o r, qichitqon o‘t, o'sim lik m oylarida m o‘l-ko‘1 vitam in К bo'ladi. 
Jigar, on a su ti vitam in К g a ju d a boy.
B irlam chi vitam in К yetishm ovchiligi ancha kam uchraydi, chunki ovqat b i­
lan birga k irib tu rad igan bu vitam in organizm talablarini qondirish uchun be- 
m alol kifoya qiladi. K o p r o q ikkilam chi vitam in К yetishm ovchiligi ko'riladi, bu 
h o d isa q u y id agilarga bog'liqdir: 1) ichakda vitam in so'rilishi izdan chiqishiga 
(su ru n kali enterit v a enterokolitlarda), 2) o‘t hosil bo'lishi va ajralib chiqishi 
b u zilish iga (in fek sion v a tok sik gepatitlar, jigar sirrozi, o‘t-tosh kasalligi, m e’da 
o sti bezi o'sm alari, o't yo'llari diskineziyasida), 3) operatsiya yo'li bilan ichak qis- 
m in in g olib tashlan gani, yog' larnin g yaxshi so'rilm asligi va boshqalarga.
A n tibiotiklar yoki su lfan ilam id preparatlar u zoq ishlatilganida ham vitam in 
К yetish m ovchiligi boshlanish i m u m kin , chunki bu preparatlar ichakda vitam in 
sintezlovchi m ikrofloran i susaytirib qo'yadi. V itam in К antagonistlari bo'lm ish 
an tikoagulan tlar (m asalan , koam ad in , fenilin, dikum arin) u zo q ishlatilganida 
h am vitam in К yetishm ovchiligi yuzaga kela oladi (funktsional yetishm ovchilik).
V itam in К n in g b iologik roli uning qon ivish jarayon larida ishtirok etishi- 
ga bog'liq, chunki bu vitam in p lazm a om illari II (protrom bin), V II, IX va X
o m illarn in g jig ard a sintezlanishi uchun zarurdir. Shu m u n o sabat bilan vita­
m in К yetish m ay qolgan m ah allard a qon ivishi izdan chiqishiga va gem orragik 
sin d ro m p ayd o bo'Iishiga olib keladi, bu sin drom gipoprotrom binem iya bosh- 
lanib, fibrin ogenn in g h adegan da fibringa aylanaverm asligiga bog'liqdir. C hala 
tug'ilgan , o n a q o rn id ag i asfiksiya v a kalla ichki travm asiga u ch rab tug'ilgan 
ch aqaloqlard a ko'p uchraydigan gem orragik kasallik ham gipovitam in oz К ga 
aloqadordir. C h aqaloqlard a vitam in К yetishm asligiga ular gepatobiliar siste- 
m asin in g yetilm agan, lipidlar, ju m lad an vitam in К so'rilishi m exanizm ining ta- 
kom illash m agan i, shun in gdek ch aqaloqlar ichagida shu vitam inni sintezlovchi 
m ikroflora yo'qligi sabab bo'ladi.

---

Katta yoshli od am larda avitam in oz К ch aqaloqlard agid an k o ra k am roq 
uchraydi va tabiatan ikkilam chi bo‘ladi. O datda jig a r kasalliklarid a, antikoagu- 
lantlar u zoq ishlatilgan m ah ailarda kuzatiladi.
H om iladorlik davrid a antikoagulantlar yoki barbituratlarn i u zo q ishlatib 
yurgan va shu m u n o sabat bilan organ izm ida vitam in К m iq d o ri kam ayib ketgan 
onalardan tuglilgan ch aqaloqlard a h am gipovitam in oz К ancha ko'p uchraydi. 
Lekin bu n d a bir necha oydan keyin vitam in К m iq d o ri o d atd a asliga kelib qo~ 
ladi. Biroq, ch aqaloqd a ichketar yoki jig ar kasalliklari bo'lgan hollarda vitam in 
К yetishm ovchiligi u zo q saqlanib qolishi m um kin. C h u n k i b u n d ay h ollard a bir 
tom ondan ichakda vitam in K, yog'Iar so rilish i izdan ch iq sa, ikkinchi tom ondan, 
m ikroflora tom onidan vitam in sintezlanishi ham buziladi.
Vitam in yetishm ovchiligi, qan day sababga к о ra bosh lan gan id an qat’iy nazar, 
o d am n i qon ketish hollariga m oyil qilib qo‘yadi, b u n d ay h o d isa od atd agi b u ru n
qon ash id an tortib, hayot uchun xavfli bo'lgan ep idu ral, su b araxn oid al, subdural, 
qon ketishi va m iyaga qon quyilishi bilan ham ifo d alan ish i m um kin. Bundan 
tashqari, p etexial gem orragiyalar, gem aturiya, m elen a kuzatilish i m um kin. B u n ­
day hollarda venadan vitam in К yuborish qon ketish hollarini o d atd a 12 soat 
ichida to'xtatadi.
В G U R U H IV IT A M IN L A R I
В guruhiga kiradigan vitam inlar suvda eruvchi vitam inlardir. B ular achitqi, 
don, gu ru ch, sabzavot, baliq v a go sh td a bo'ladi v a oraliq alm ash in uvda koen- 
zim lar vazifasin i bajarib b orad i. B u gu ru h ga k irad igan vitam in lar yetishm ovchi­
ligi to qim alard a alm ash in uv jarayon lari buzilishi bilan o tad ig an patologik 
o'zgarishlarga olib keladi. Shuning uchun bu В gu ru h vitam inlari yetishm ovchi- 
ligiga derm atitlar, stom atitlar, gastritlar boshlanish i, b o sh m iya v a n ervlarda de- 
generativ o'zgarishlar paydo bo'lishi va boshqalar xarakterlidir.
VITAMIN B l
Vitam in B, (tiam in) — В gu ru h iga kiradigan su vd a eruvchi en g m u h im vi- 
tam inlarn in g biridir. U ning u n u m i — tiam in difosfat hujayra ich ida o'tadigan 
uglevodlar alm ash in uvida m uhim rol oyn ovchi bir qan ch a ferm en tlarn in g ko- 
ferm enti bo'lib hisoblanadi. Yirik tortilgan u n d an yop ilgan kulchalar, yorm alar, 
ayniqsa qo ra bug'doy, arpa yorm asi, so'k, dukkakli donlar, jig a r vitam in B ( ga 
ayniqsa boy. O d am organizm ida tiam in sintezlanm aydi, sh un in g uchun u ovqat 
bilan zaru r m iqd ord a organizm ga kirib turishi kerak. K atta yoshli od am larda 
vitam in B lyetish m ovch iligi kishi um um an ovqatga yolchim ay qolgan , nuqul bir 
xil ovqat, xu su san oqlan gan gu ru ch bilan ovqatlangan m ah allard a yoki ichakda 
vitam inlar so'rilishi buzilgan vaqtlarda boshlanadi.

---

Ichkilikbozlarda vitam in yetishm ovchiligi ayn iqsa ko‘p uchraydi, chunki ich- 
kilik — alkogol ichakda tiam in so‘rilib o'tishiga to'sqinlik qiladi. H om iladorlik 
m ah alid a v araq -v araq qu saverish , u zo q vaqt parenteral yo‘l bilan oziqlanish, ish- 
tah a yoqolish i va qayt qilish bilan birgalikda davom etib boradigan surunkali 
kasallik lar n atijasida h am o rgan izm d a vitam in B, yetishm ay qolishi m um kin. 
V enadan ko'p m iqd or glyukoza yuboriladigan bo‘lsa, bu n d a ham organizm da 
o'tkir tiam in tanqisligi b osh lan ish i m um kin. Sababi shuki, organ izm da vitam in 
B, aslida ko'p to'planib turm aydi va u uglevodlar alm ash in uvid a faol ishtirok eta- 
digan bo'lsa, tez sarflan ib ketadi.
Tarkibida tiam in aza ko'p bo'ladigan m ah sulotlar (m asalan , xom baliq) 
iste’m o l qilin gan ida yoki m e’da-ich ak yo'lida shu ferm entni ishlab ch iqaradigan 
patogen m ikroflora (B act. tiam in olyticu s) paydo bo'lganida ham vitam in yetish­
m ay qolish i m u m kin. A vitam inoz tiam in alm ash in uvin in g irsiy nuqsonlariga 
ham bog‘Iiq bo'lishi m um kin.
V itam in Bj yetish m ovchiligiga aloqad or kasalliknin g klinik jihatdan ifo- 
d alan gan shakli beri-beridir. B u n d a aso san yurak, m arkaziy nerv sistem asi va