Ramiz ƏSKƏr türk xalqlari əDƏBİyyati oçerkləRİ-1 Bakı – 2011

Atasız çəkdim çətinlik,

Həyata girdim zəhmətlə,

Bəxtimdəki o yetimlik

Çıxıb getdi xəcalətlə.
Ömürdən ümid yox idi,

Yoxdu arxam, havadarım.

Hamı acdı, kim tox idi,

Sovet oldu xilaskarım.
Sənətkarın Leninə həsr etdiyi əsərlərində də eyni səmi­miy­yəti görürük. Məsələn, «Lenin» adlı şeirində belə yaz­mışdır:
Bizdə belə deyim var:

Vətən varsa – Lenin var,

İnamlı bir elim var,

Elim varsa – Lenin var.
Şairin 1933-35-ci illərdə qələmə aldığı «Traktorçu Temir­bek», «Vəsf et, dilim, əməyi», «Nəcibə», «Yeni batır», «İlxıçı mahnısı», «Sağıcı mahnısı» kimi şeirləri sosializm quruculuğu məsələlərindən bəhs edirdi.
Traktorçu Temirbek

Döşəyində yatırdı,

Xoş sabahı görərək,

Arzulara çatırdı.
«Nəcibə» adlı şeirində şair bir əmək qəhrəmanını tərən­nüm edirdi:
«Çapayev» kolxozunda sağıcıdır, bu qızı

Beş ildir vəsf etmədim, yanında heç üzüm yox,

Könlü şaddır, südü bol, nədən olsun narazı,

Artıq onun haqqında söyləməyə sözüm çox.
Qasım Amanjolovun 30-cu illər yaradıcılığında bu tipli şeirlər üstünlük təşkil etsə də, o, tədricən ciddi mövzulara müra­ciət edir. Həmin dövrdə yazdığı «Fatiməyə məktub», «Alma ba­ğında», «Oxu, oxu, bülbülüm», «Sevdim dedin», «Söylə, ca­nım» şe­irləri oxucuların rəğbətini qazanır. Artıq şüarçılığı və xırda möv­zuları dərin lirizm, zərif hisslər, kövrək duyğular əvəz edir. Şairin «Böyük risk», «Kökşetau», «Fırtına» kimi şeirləri isə onun nə qədər yetkinləşdiyini, püxtələşdiyini göstərir.

1941-ci ildə səfərbərliyə alınan Qasım Amanjolov ön cəbhədə olmasa da, müharibə barədə bir sıra maraqlı şeirlər yazır. Bunların arasında öz dostu, döyüşçü-şair Abdulla Cuma­qaliyevin hərbi rəşadətindən, qəhrəmanlığından bəhs edən «Akının ölümü haqqında əfsanə» poeması o dövrün qəzet­lə­rində hissə-hissə dərc olunur, gənclərdə vətənə məhəbbət his­sləri aşılayır. Bu əsər haq­qında tənqidçilər, Nikolay Tixonov və başqaları xoş sözlər söy­ləyirlər.

1948-ci ildə şairin «Fırtına» adlı ikinci kitabı çapdan çıxır. Burada toplanmış yeni şeirlər, xüsusilə cəbhə şeirləri Qasım Aman­jolovu oxuculara tamamilə başqa bir səpkidə təqdim edir. «Qələbə nəğməsi», «Döyüşçü nəğməsi», «Yoldaş marşal», «Əy­nimdə boz şinelim», «Yeni il», «1945-ci il», «Sən faşistsən, mən qazax», «Qoltuqağaclı igid», «Ata məkan», «Həyəcanlı musiqi», «Əlvida», «Bəysəkişin beş oğlu» və onlarca başqa şeir­ləri, «Bizim dastan» poeması ədəbi aləmdə sensasiyaya çevrilir. Şairin «Yay­lıq» adlı həzin romansı isə bütün qazax ədəbiyyatında əsil təzahür kimi qiymətləndirilir. Sevdalı bir qız vətənin müdafiəsinə gedən sevgilisinə yadigar olaraq öz əlilə tikdiyi bir yaylıq verir, bu yay­lığın onu qoruyacağına inanır. Çox kövrək və həzin duyğularla ya­zılmış həmin şeir o dövrdə dillər əzbəri olur:

Müqəddəs bir andımdır,

Peymanımdır bu yaylıq.

Bürü ona qəlbini,

Uzun çəksə ayrılıq.
1949-52-ci illərdə Qasım Amanjolovun «Balbəbək», «Nurlu dünya» adlı şeir kitabları və «Seçilmiş əsərləri» işıq üzü görür. Hər yeni kitabı, hər yeni əsəri şairin yeni sənət uğuru sayılır. Çünki onun bənzərsiz lirikası öz rişələrini qazax folklorundan, Abaydan və Cambuldan, xalq akınlarından alır. Onun şeirləri sanki məxsusi olaraq dombra üçün yazlan nəğmələrdir. Onlarda gözəl ritm, təqti, alliterasiya, assonans vardır. Onlar xalq şeirinə çox bənzəyir. Məsələn, «Oxu, oxu, bülbülüm» şeirindən bir bəndə nəzər salaq:
Oxu, oxu, bülbülüm,

Səsin yurdda çağlasın,

Yad eldəki qəriblər

Yaylıq alıb ağlasın.

Q.Amanjolovun ana vətənin gözəlliklərini tərənnüm edən şeirləri də çoxdur. Bunlardan öz doğulub böyüdüyü Karaqan­daya, Almatıya, Uralska, İrtışa, Balxaşa, Alatauya, yurdun baharına, pa­yı­zına, dağına, düzünə həsr etdiyi şeirlərdə bir övlad sevgisi, vəfa duyğusu sezilir.

Qasım Amanjolov həm də epik əsərlər müəllifidir. Onun beş poeması, epik xarakterli uzun şeirləri var. «Bizim dastan» poeması siyasidir, bir növ Qazaxıstan kommunist partiyasının poetik ta­ri­xidir. «Bikeş» poeması artist olmaq istəyən gənc bir qızın teatr sahəsindəki fəaliyyətinə, onun qarşılaşdığı prob­lemlərə, «Akının ölümü haqqında əfsanə» döyüşçü-şair Abdulla Cumaqaliyevin rəşadətinə həsr edilmişdir. «Cambul toyunda» adlanan poemada şair qazax ədəbiyyatının klassiki ölməz akın Cambul Cabayevin surətini yaratmışdır. Qasım Amanjolovun «Boran» adlı poeması isə ölkənin sənayeləşməsi haqqındadır. Burada gənc qazax mü­həndisi Nurlanın həyatı öz əksini tapmışdır. Bunlardan başqa, «Baykal», «Ural»,, «Yaik», «Şair və şaxtaçı», «Sır-Dərya haqqında əf­sanə» və bir çox şeirlərində şair epik lövhələr işləmişdir.

Qasım Amanjolov qazax ədəbiyyatında ən gözəl tərcümə­çi­lərdən biridir. O, A.Puşkinin «Poltava», M.Lermontovun «Mas­karad», A.Tvardovskinin «Vasili Tyorkin» əsərini, T.Şev­çen­konun, A.Seretelinin bəzi şeirlərini qazax dilinə məharətlə çevir­mişdir. Şair Mayakovskidən tərcümə etdiyi şeirləri 1941-ci ildə «Var səsimlə» adı altında ayrıca bir kitabça şəklində çap etdir­miş­dir. Qa­sım başqa xalqların ədiblərinə daim hörmətlə yanaşmış, müx­təlif vəsilələrlə Nizamiyə, Şota Rustaveliyə, Çernışevskiyə, Mak­sim Qorkiyə, Cambula, Süleyman Stalskiyə şeirlər həsr et­mişdir.

Qasım Azərbaycanı sevmiş, onun görkəmli şairləri ilə tanış və dost olmuşdur. 1947-ci ildə Bakıya Nizami Gəncəvinin 800 illik yubileyinə gələn şair burada öz sənət dostları ilə görüşmüş, Nizami və Azərbaycan gözəli Sona haqqında şeirlər qələmə al­mışdır.

Görkəmli sənətkarın yaradıcılığına xas olan bəzi cizgiləri də vurğulamaq lazımdır. O öz şeirlərində ara-sıra Şərq poetik siste­minin «gül», «bülbül», «aşiq», «məşuq», «pərizad» ifadələ­rini işl­ət­miş, eyni zamanda «polad», «maqnit», «elektrik», «texnika», «atom» kimi yeni sözləri də qazax şeirinə gətirmişdir. Qasımın baş­qa bir özəlliyi isə qazax ədəbiyyatında ilk dəfə olaraq on hecalı şeir formasını işlətməsidir. Bir misrası yeddi, digər misrası səkkiz heca olan şeir növü də onun icadıdır.

2011-ci ildə qazax xalqı Qasım Amanjolovun anadan olma­sının 100 illiyini təntənə ilə qeyd etdi. Bu münasibətlə TürkSOY xəttilə bir sıra beynəlxalq yubiley tədbirləri keçirildi, şairin həyatı və yaradıcılığı ilə bağlı elmi simpozium və konfranslar təşkil olundu.

Qasım Amanjolov az yaşadı, lakin qazax ədəbiyyatı tarixin­də silinməz izlər qoydu. Şeirlərinin birində o özü haqqında belə yazmışdır:

Bu dünyaya gələr hələ çox Qasım,

Hər birisi ayrı şair, başqası.

Odda bişdim, fırtınadan sovuşdum,

Kama yettim, istəyimə qovuşdum.

Onun haqqında deyilmiş ən gözəl, ən doğru fikir elə budur.