Reja: J. Rumiyning haqida qisqacha ma`lumot

“Masnaviy”da syujet yaxlitligi yo‘q; ammo barcha asarlari yagona kayfiyatda; uning shakli — bir xil ohangdagi qofiyali baytlar. Epik qismlarida Jaloliddin barqaror-rassom sifatida, ba’zida esa tabiatshunos (uning tabiatshunosliligi ovrupalik kitobxonni lol qoldirishi mumkin, ammo Sharq uchun bu oddiy holdir) sifatida namoyon bo‘ladi. Jaloliddin “Masnaviy”sini sevimli o‘quvchisi va vorisi Xasan Husamiddinga (so‘filar yetakchisi sifatida) qisman so‘zlab bergan, ehtimol, ustozini ijodga u undagan (to‘g‘rirog‘i, og‘zaki nutq orqali qayd etishni). “Masnaviy” — musulmon olamidagi eng ko‘p o‘qiluvchi va hurmatga sazovor kitobdir. Jahon adabiyotida ham Jaloliddin, ehtimol juda muhim shoir-panteist sanalgan. Uning nasr shakldagi “Fixi ma fixi” (Uning ichidagi ichida) panteistik risolvlarining qo‘l yozmalari mavjud. Mavlaviylik ordeni Turkiya Usmoniylari orasida eng nufuzli aslzodalarga tegishli bo‘lganligini inobatga olgan holda, XIII asrning boshqa buyuk shoiri - shaharning savdo sinfiga tegishli ideologi Saadiga qarama-qarshi ravishda – Jaloliddin ko‘proq ziroatchilardan ko‘ra, ko‘proq dehqonlar aslzodalariga yaqinroq bo‘lgan.

Jaloliddin Rumiy hozirgi Tojikistonning Vaxsh shahri (Xorazmshohlar mamlakati)da, sultonal ulamo laqabini olgan ulugʻ shayx Muhammad Balovaddin Valad xonadonida dunyoga kelgan. Balovaddin Valad Muhammad Xorazmshoh bilan kelisholmay, oilasi, muridlarini olib, Balxdan chiqib ketadi. U Makka safaridan soʻng, Iroqu Ajam shaharlarini kezib, axiyri. Saljuq sultonlari tarafidan izzat-ikrom bilan qabul 1230-yildan bu oila Kuniyada qoʻnim topadi. Yosh Jaloliddin Shom, Halab, Damashq, Qaysariya va boshqa yirik ilm markazlarida 7 yil taʼlim oladi, oʻz davrining yetuk donishmandi boʻlib yetishadi. Taniqli rumiyshunos Zarrinkub taʼbiri bilan aytganda, „Mavlononing 68 yillik ajoyib umri boshdan oyoq bir sheʼr, goʻzal, betakror, tugʻyonli ashʼor jarayoni, sadosi va bongi bilan yoʻgʻrilib oʻtdi“.qilingan Balovaddin Valad shu yerda muqim boʻlib qoladi. Bu orada moʻgʻul bosqini boshlanib, Movarounnahr va Xuroson oʻt ichida qoladi, Balxning toʻrt yuz ulamosi qatl qilinadi. Jaloliddin ota yurtiga qaytib kelmadi va oʻzini anatoliyalik hisoblab, Rumiy degan taxallus oldi. Yozuvchi oʻz umrining soʻnggi yillarida koʻp ijod qildi. Ijodiy merosni rang-barang deb boʻlmaydi, lekin u milliy adabiyotga salmoqli hissa qoʻshgan va sharq mamlakatlari adabiyotining yanada rivojlanishiga katta darajada taʼsir koʻrsatgan. Rumiy 1273-yil 17-dekabrda Koniyada vafot etdi.