Samarqand davlat universiteti «O„zbek folklori»

Do`ppido`zlik qo`shiqlarida
bosh kiyimni e`zozlash, Vatan va yorga 
sadoqat motivlari kuylanadi. 
Do`ppi tikdim childirma,
CHo`pu-xasga ildirma. 
Hrtingni chindan sevsang,
Dushmaningga bildirma; 
To`ndo`zlik qo`shiqlari
da lirik qahramonning o`z kasbiga muhabbati, 
yorga muhabbat tuyg`usiga singishib, o`zgacha joziba kasb etib keladi: 
Banorasdan to`n tikay, 
Oldiga po`pak tutay. 
YOqasiga gul solay, 
Arabiyning xatiday. 
Sarboz qo`shiqlari
da o`tmishdagi amirlik navkarlarining nojo`ya xatti-
harakatlaridan norozilik kayfiyati etakchidir: 
Karmana hrtidan chiqdim dalaga, 
Bir to`da sarbozdan qoldim baloga. 
Bir to`da sarbozga gel berib qochdim, 
Buxor darvozasin nayzalab ochdim. 
O`zbek xalq mehnat qo`shiqlari juda boy va janr e`tibori bilan rang-barang 
bo`lib, ular orasida 
qandolatchilik va pazandachilikni
ifoda etuvchi namunalar ham 
bor. CHunonchi, taomlarimiz sultoni sanaluvchi palov ta`rifidagi mana bu qo`shiq 
hamon el og`zidan tushmay kelayotir: 
Nimcha guruchdan osh bo`lur, 
Qozonga solsam-chosh bo`lur. 
Mehmonni ko`ngli xush bo`lur, 
Vaqosiz ko`rsa- tush bo`lur. 

---

SHuningdek, moshova, chuchvara, atala, sumalak, ugro, sho`rva, piyoba, 
chalpak va boshqa qator milliy taomlarimiz bilan bog`liq kechinmalarni ifodalagan 
qo`shiqlar hali – hanuz uchrab turadi. Lekin ular juda kam miqdorda bizgacha etib 
kelgan. 
Keyingi 
vaqtlarda 
mehnat 
jarayonining 
mexanizatsiya 
va 
avtomatizatsiyalashtirilishi natijasida mehnat turlarining tabiatida turli 
o`zgarishlar hz bermoqda yoki muayyan mehnat turi batamom yo`qolib bormoqda. 
Natijada o`tmishda ular bilan bog`liq tarzda yaratilgan ayrim mehnat qo`shiqlari 
ham unutilib, yo`qolib bormoqda. 
Oilaviy munosabatlar, ishq-muhabbat mavzusi, oshiqning ma`shuqaga dil izhori 
yoki sevib sevilmagan oshiq yoki ma`shuqaning dil o`rtanishlari, muhabbatni 
baxtsizlik tomon olib boradigan feodal munosabatlaridan norozilik, turmushdan 
nolish, xotinlarning qiyin ahvoli, adolatsizlikdan shikoyat, vafodorlikni talab etish, 
visol onlariga intiqlik, hijron kulfatlari, yorni sog`inish, uning yo`liga intizorlik 
kayfiyatlari, bevafolikni qoralash, saodatli sevgi va turmushga intilish g`oyalari 
lirik qo`shiqlarda tarannum etiladi. 
Lirik qo`shiqlar professional ijroga moslanmagan. Ularni istagan shaxs 
istalgan joyda ijro qilib ketaverishi mumkin. Lirik qo`shiqlarni, odatda, matnni 
yaxshi biluvchi, hofizasi kuchli, yoqimli ovozga ega bo`lgan kishilar xalq o`rtasida 
kuylashi odat tusiga kirgan. Bunday shaxslar xalq orasida qo`shiqchi, ashulachi, 
hofiz yoki g`azalxon deb hritiladi. Biroq bundan lirik qo`shiqlarning ijrosi 
professional ijrochilar bilan bog`liq degan qat`iy fikrga kelib bo`lmaydi.