Samarqand iqtisodiyot va servis instituti

6.5. O’zbekistonda ekoturizm imkoniyatlaridan samarali foydalanish.
Mamlakatimizda ham bir qancha qo’riqxonalar, buyurtmalar tashkil etilgan. Biz 
bu alohida qo’riqlanadigan hududlardan faqatgina ilmiy maqsadlarda emas, 
ekoturizm maqsadida foydalanishimiz katta iqtisodiy samara beradi. Hozirgi kunda 
O’zbekistonda ekoturizm yo’nalishlari «Ekosan» xalqaro jamg’armasining ekoturizm 
bo’linmasi tomonidan ishlab chiqilmoqda. Yo’nalishlar hozircha Zomin milliy bog’i 
va Nurota qo’riqxonalariga uyushtirilgan xolos. Albatta, bu mavjud imkoniyatlardan 
yaxshi foydalanmayapmiz.
48

---

Albatta, bu mavjud imkoniyatlardan unumli foydalanishimiz uchun bir qancha 
ishlarni amalga oshirishimiz lozim deb hisoblaymiz: 
- qo’riqxonalar va milliy bog’lar sonini oshirish;
- mavjud qo’riqxonalar va milliy bog’larni turistik resurs sifatida ilmiy jihatdan 
o’rganib chiqish;
- mavjud qo’riqxonalar va milliy bog’lardan ekoturizm obyekti va rekreasion 
resurs sifatida foydalanish uchun kerakli infratuzalmani shakllantirish;
- ekoturizm obyekti sifatida mavjud tabiat go’shalaridan tartibli foydalanish;
- ekologik turizm rivojlangan mamlakatlar malaka va tajribasini o’rganish;
- tabiat muhofazasiga alohida e’tibor qaratish lozim.
Chizma 4.
O’zbekistonning maxsus qo’riqlanadigan tabiiy hududlarida turizmni tashkil 
etish xususiyatlari
Asosiy maqsadlar
Tashkil etish asoslari
Xuquqiy asoslari
-
mahalliy va xorijiy turistlarni 
jalb etish;
-
yangi ish o’rinlarini yaratish;
-
aholini yashash darajasi-
ni oshirish;
-
bioxilmaxillikni saqlash;
-
turizm vositasi orqali yangi 
tabiiy zonalarni yaratish;
-
mahalliy aholini tabiat 
resurslaridan foydala-
nishini kamaytirish va ularga 
alternativ daromat manbalarini 
yaratish;
-
tabiiy zonalarni byudjetdan 
tashqari vositalar orqali 
moliyalashtirish;
-
aholini ekologik o’qitish, tabiat 
bilan aloqa madaniyatini 
oshirish;
-
insonlar dam olishini 
imkoniyat yaratish;
-
ma’lum mintaqalarning 
ijtimoiy – iqtisodiy 
rivojlanishiga ko’maklashish. 
-
keluvchilar tomonidan 
tabiiy zonalar bioxilma-
xilligiga bulgan salbiy 
ta’sirlariga yo’l qo’ymas-
lik;
-
keluvchilarni
tabiiy 
zonalarga bo’lgan hatti 
harakatini kuzatishni 
ta’minlash,
turistik 
marshrutlarda
turli 
tartiblarni joriy etish;
-
tabiiy zona hududlarida 
turistik faoliyatni iqtiso-
diy samadorligini ta’min-
lash;
-
tabiatni saqlash tadbirlari 
va aksiyalarida qatna-
shish va b.
-
O’zbekiston Respubli-
kasining
“Turizm 
tug’risidagi” qonuni 
(20.08.1999);
-
O’zbekiston Respubli-
kasining
“Tabiatni 
muhofaza
qilish” 
qonuni (9.12.1992);
-
Hammasi bo’lib, 15 ta 
tabiatni
muhofaza 
qilishga oid qonunlar, 
550 ta qonun asosidagi 
tabiatni
qo’riqlash 
ahamiyatiga ega aktlar, 
standartlar
amal 
qilmokda. 
Manba:
Тухлиев Н.Т., Абдуллаева Т. Менежмент и организация бизнеса в Республике 
Узбекистана. Т: ГНИ
«O’zbekiston milliy ensiklopediyasi» 2006.
O’zbekistonning tabiiy sharoiti va ularning ekologik holatini inobatga olib, 
turistik obyektlarni o’rganish va aniqlash, turistik yo’nalishlarni belgilash, ularning 
hududiylik va majmuaviylik jihatlaridan kelib chiqqan holda tabiiy xizmat ko’rsatish 
sohasini yo’lga qo’yish shu kunning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. 
O’zbekistonning alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarida byudjet 
kamomadi mavjud bo’lgani sababli ekoturizmning iqtisodiy roli ahamiyatga ega. 
Shunisi ham muhimki ekoturizmning rivoji qimmat va keng infrastrukturasi talab 
49

---

etmaydi. Demak ekoturizm kelajakda kichik xarajatlar hisobida, katta foyda 
keltiradigan manbaga aylanishi mumkin.
O’zbekiston sharoitida Kitob geologik qo’riqxonasi ekologik turizm bilan otda 
yurish va piyoda turistlarga xizmat ko’rsatish tajribasi bor. Turizm uchun yaroqli 
bo’lgan yozlik mavsumda tog’ zonalarida aprel oyidan oktyabrgacha 7 oyga 
cho’ziladi. Piyoda yuruvchilarning bir guruhi (10 odam) uchun kirish bahosi har bir 
kishiga bir kunga 50 dollar, otda yuruvchilar uchun 70 dollar deb hisoblansa, bir 
kunda 10 kishi x 50 $ = 500 $ yoki 10 kishi x 70 $ = 700 $ daromat olish mumkin.
May oyidan boshlab sentbr oyiga qadar otda yurish marshrutlari o’tkaziladi. 
Kelayotganlar soni bir oyda o’rtacha besh guruh (10 kishidan)ni tashkil etsa, 50 kishi 
70$dan 3500 $, 5 oyda esa 17500 $ni tashkil etadi. Demak, bir mavsumda piyoda 
sayohatchilarni ham hisobga olsak, taxminan 30-35 ming dollar daromat olish 
mumkin. Undan tashqari qo’shimcha xizmat ko’rsatish tarmoqlari orqali daromatni 
yana ham oshirish imkoniyatlari mavjud.
Ekoturizmning va ekologik ekskursiyalarning yana bir ahamiyati u ekologik 
bilim berishning muhim shakli bo’lib xizmat qiladi, tabiatni muhofaza qilish ishini 
olib boradi, alohida muhofaza etiladigan tabiat hududlarining jamoat ichidagi obruini 
oshirishga xizmat qiladi. Hozirgi kunlarda ko’pchilik muhofaza etiladigan hududlar 
o’z faoliyatlarini jamoatchilikni qo’llashishisiz olib borishi qiyin hisoblanadi. 
Jamoatchilik yordamini muhofaza etiladigan hududlarga qaratish yo’li bu odamlarni 
nodir landshaftlarni saqlab qolishda ishtirokchilarini tashkil etishdir. Ko’pincha 
qo’riqxonalar tomonidan turli tashkilotlar uchun tashkil etgan turlari ularning uzoq 
muddatli hamkorligi uchun yo’l ochib beradi. Undan tashqari chet ellik ekoturistlar 
o’zlari kelib ko’rgan qo’riqxonalari uchun yordam fondlari tashkil qilishi mumkin.
Milliy bog’lar va davlat qo’riqxonalari tabiatni muhofaza qilish muassasasi 
bo’lib, ularning hududlari ekologik, tarixiy va estetik qimmatga ega bo’lgan hamda 
tabiatni muhofaza qilish, rekreatsiya, ma’rifiy, ilmiy va madaniy maqsadlarda 
foydalanishga mo’ljallangan tabiiy majmualarni o’z ichiga oladi. Bu hududlarda 
tabiat ne’matlaridan foydalanilgan holda tabiiy xizmat ko’rsatish sohasini (servis)ni 
yo’lga qo’yish, kompleks rivojlantirish va turli tematik marshrutlarni 
tashkillashtirish, ekoturizmni rivojlanishida muhim ahamiyatga ega.