Savaşin sonu ve “GEÇİŞ DÖnemi”
Bütçe Meselesi: Mali Yönetimin Düzenlenmesi Çabası
Yüklə 456,04 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tablo . 1339 senesi Avans Kanununa merbut üç aylık tevzi cetveli (TBMMZC, D:1, C:27, İ:201’den aynen alınmıştır.)
- Tablo . 348 sayılı 1339 Senesi İkinci Altı Aylık Tahsisat Kanunu’nda verilen tahsisatı gösteren cetvel
- Tablo : İkinci Altı Aylık Tahsisat Kanunu çıktıktan sonra kurumlara yapılan tahsisat kanunlarını gösterir tablo.
Bütçe Meselesi: Mali Yönetimin Düzenlenmesi Çabası1339 senesi içinde kimi mebuslar tarafından talep edilse de düzenli bütçeye geçilmesi mümkün olmamış, bu nedenle seçim sonrasında Meclis açılana kadar kurumlara avans olarak tahsisat verilmesiyle mesele yönetilmeye çalışılmıştır. Sonra bir çeşit geçici bütçe yapılacak ve ancak izleyen yılda düzenli bir bütçe yapmak mümkün olacaktır. Savaş koşulları ve idarenin düzenli olarak “inşa edilememesi” bütçe yapımını zorlaştırmakta olup, bu durum tahsisat bilinirken harcamanın miktarı hakkında fikir sahibi olunamamasına neden olmuştur. Bu nedenle avans kanunlarının görüşmelerinde kurumlara önceki yıl verilen tahsisatlar esas alınmak zorunda kalınacak, olağanüstü harcamalar içinse avans kanunlarına ilave tahsisat yapılmasını düzenleyen kanunlar çıkarılacaktır. 1339 senesi bütçesinin hazırlanması mali yıl içinde mümkün olmamıştır. Bu nedenle yapılan tüm tahsisatlar üçer aylık avans kanunları halinde verilmiştir. Bütçe meselesi yeni mali yılın başlangıcı olan 1 Mart’a kadar çözülmek durumunda olsa da Meclis bu konuda önceki yılın harcamalarını ancak tespit etmiş, yeni yıla ilişkin kurumlardan gelecek bilgiyi toplayamamıştır. İlgili konu 28 Şubat günlü içtimada görüşülmeye başlanmıştır.105 Görüşmeler sonucunda birkaç yeni vergi getiren ve üç aylık tahsisat öneren 311 sayılı 1339 Senesi Birinci Avans Kanunu adlı kanun çıkacaktır. Bütçeyle ilgili düzenlemenin esbabı mucibesinde 1338 senesi bütçesinin henüz tamamen tesbit ve tasdik edilemediği, 1339 senesi bütçesinin de Hazineye ancak gönderildiği hatta onda da hâlâ eksikler olduğu bildirilmiş “halbuki senenin hitamına birkaç gün kalmış olduğundan hidematı umumiyei Devletin ifası için Marttan Mayıs nihayetine kadar üç ay için avans alınmasına mecburiyeti katiye”nin hasıl olduğu belirtilmiştir.
1338 senesi tahsilatı Tablo 3’te görülmektedir. Buna göre toplamda 120 milyon liralık bir tahsisat yapılmış ve bunun büyük kısmı askeriyeye gitmiştir. Müdafaai Milliye Vekaleti ile Jandarma’ya giden miktar toplam tahsisatın yarısından fazladır. Diğer yandan Dahiliye Vekaleti Emniyeti Umumiye’ye ayrılan miktar toplamı da dikkate değer görünmektedir. Sonrasında en fazla tahsisat yapılan vekaletler ise Adliye, Maarif ve İktisat Vekaletleri olacaktır. 1339 yılında ise kesin rakamlara ulaşmak zor görünse de aşağıdaki geçici (muvakkat) bütçe olarak anılacak düzenlemedeki miktarlara bakıldığında durumun çok değişmediği görülecektir. Kanun teklifinin okunmasından sonraki tartışmalarda üç seneden beri aynı durumun ortaya çıktığı ve Maliye Vekili’nin bütçe önerisini birkaç gün önce getirmesi durumunda etraflı bir bütçe yapılarak nereye ne kadar harcama yapılacağının tesbit edilebileceği dillendirilmektedir. Görünen o ki Meclis içerisinde çok sayıda kişi Vekil’e tepki vermekte ve avans kanunları halinde harcama yapmaya artık son verilmesi gerektiğini belirtmektedir. Ayrıca maddelere geçildiğinde bir avans kanunu yerine muvakkat [geçici] bütçe yapılmasının yeğlenmesi, böylece harcama kalemlerinin tespit edilerek harcamaların rastgele bırakılmaması önerilmiştir. Bir diğer konu da söz konusu layihanın içtüzüğe göre bir gün sonra oylanması gerekirken burada alelacele oylanmasıdır. 30 milyon liralık bir meblağ söz konusuyken bunun böyle yapılması konusunda ciddi eleştiriler gelmiştir. Buna rağmen kimi vergilerde de düzenleme getiren kanun layihası 119 kabul, 39 ret ve 21 müstankif [çekimser] oyla kanunlaşacaktır. Birinci Avans Kanunu görüşmelerinde avansın bütçe yapılana kadarlık kısmı verilse de sonrasında da avans kanunlarıyla tahsisata devam edilmek durumunda kalınmış ve bir türlü bütçe kanunu çıkarılamamıştır. 12 Nisan günlü içtimada İkinci Avans Kanunu görüşülmüş ve yine üç aylık bir avans itasına karar verilmiştir. Bu kanunda diğer düzenlemeden farklı olarak müdafaai Milliye Vekaleti’ne “Mebaliği mezburenin ahiren tanzim ve takdim kılınan 1339 bütçesine mevzu tahsisata nazaran ihtiyaçtan pek noksan olduğu ve bu para ile iaşe ve idarenin temini gayrimümkün bulunduğu”ndan 6.446.000 liralık bir ek ödeme ve Lozan görüşmelerine gidecek Heyeti Murahhasa “…masarifatı için 1338 senesinde 3 Teşrinisani 1339 ve 27 Kânunuevvel minh tarihli Kanunlar ile alınan iki yüz elli bin lira tamamen sarf edilmiş olduğundan 23 Nisan 1339 da Lozan'da tekrar içtima edecek olan Sulh Konferansına gönderilecek Heyeti Murahhasa masarifatına mukabil 1339 senesi Hariciye bütçesine” 250.000 liralık tahsisat verilmesi önerilecektir.106 Böylece diğer düzenlemeden farklı olarak “ceman otuz yedi milyon beş yüz bin liranın daha avans olarak sarfı…” oylanacak ama yeterli çoğunluk sağlanamayacaktır. 15 Nisan günlü içtimada oylama yapılacak ve kanunlaşma süreci tamamlanacaktır. 16 Nisan’dan sonra Meclis seçim nedeniyle 11 Ağustos’a kadar çalışmayacaktır. Üç aylık iki avans kanunundan sonraki tahsisatlarla ilgili ilk mali düzenleme, 25 Eylül günlü içtimada görüşülmeye başlanacak ve 348 sayısıyla kanunlaşacak olan 1339 senesi ikinci altı aylık tahsisat kanunu olacaktır. Düzenleme, 1339 senesi mali yılının sonuna kadar iki avans kanunuyla sarfına mezuniyet verilen toplam 67.614.255 liraya “zamimeten” 45.059.324 liranın daha avans olarak sarfına yetki vermektedir (348 sayılı Kanun, m. 1). Meclise sunulan layihalar içinde farklı hesapların bulunduğuna dikkat çekmek gerekir. İcra Vekilleri Heyeti’nin bir layihasında 43 milyon liralık bir tahsisat öngörülürken, başka bir düzenleme talebiyle Müdafaai Milliye Vekaleti’ne ek tahsisat da istenmiş ve bu nedenle miktar değişmiştir. Altı aylık tahsisat kanununun çok sayıda layihadan meydana geldiğini söylemek yeterlidir. Muvazanei Maliye Encümeni mazbatasında aslında bir bütçe yapmak gerektiği, ama 1339 senesinin bitimine dört ay kaldığından yeni bütçenin 1340/1924’te yapılmasının daha uygun olacağı, bu nedenle kalan zamanı içerecek bir avans kanununun hazırlandığı belirtilmiştir. Encümen mazbata muharriri Ali Cenani Bey, mazbatadakileri tekrarlayarak (1923 ile beraber) dört defadır mümkün olmayan bir “Muvazenei Umumiye Kanunu” çıkarmanın seneye gerçekleşeceğini bildirecektir. Muharrir, dört yıldır çok sayıda avans kanunu çıkarıldığını, bunun mali açıdan sakıncalarının yanında, senede bir defa yapılıp bitecek bir işin bazen defalarca Meclisi ve bürokrasiyi oyalamasının fazladan bir kırtasiyecilik yarattığını ve mesai çaldığını dile getirecektir. Maliye Vekili Hasan Fehmi Bey ise bu kanunun ismen avans kanunu olmasına rağmen, aslında bir “muvakkat [geçici] bütçe” olduğunu vurgulayarak söze başlayacak, bu senelik son defa avans verme yöntemiyle tahsisat yapılacağını, sonraki sene ise bütçe yapmaya başlayacaklarını bildirecektir. Görüşmeler sonucunda kimi mali düzenlemeler getiren maddeler kabul edilecek, layihanın heyeti umumiyece kabulü ise aynı içtimada bitirilemeyecektir. Metnin yasalaşması 30 Eylül gününe kalacaktır.107
Tablo 4’te, 348 sayılı yasayla kabul edilen tahsisat gösterilmektedir.108 Mali yılın ikinci altı aylık döneminde kurumlar arasında en çok tahsisatı Umum Jandarma Kumandanlığı almıştır.Bunun yanında Adliye, Maarif ve Maliye Vekaletleri de aldıkları tahsisat miktarıyla dikkat çekmektedir. Bunun yanında yıl içerisinde başka avans düzenlemeleri de yapılmış, verilen tahsisatın yetmemesi durumunda yeni tahsisatlar tesis edilmek üzere avans kanunları çıkarılmaya devam edilmiştir. Aşağıda Tablo 5’te İkinci Altı Aylık Avans Kanunu çıkana kadar verilen tüm tahsisatlar gösterilmektedir. Bu çerçevede toplam 123.419.979 liralık bir genel harcama yetkisinden söz etmek mümkündür.
Yıl sonuna kadar harcama yetkisi veren başka kanunlar da çıkarılmıştır. Özellikle Başvekalet ve Cumhurbaşkanlığının kurulmasıyla yeni bütçe yapılması zorunlu olacak, buna ek olarak yeni kurulan Mübadele İmar ve İskan Vekaleti’ne de tahsisat ayrılacaktır. Bu nedenle yıl sonundaki toplam tahsisat miktarını hesaplamak ayrı bir çalışma gerektirmektedir. Harcama kalemleri de görünmediğinden bütçe hakkında bilgi çıkarmak zordur denebilir. Tablo 6’de İkinci Altı Aylık Tahsisat Kanunu’nun kabul edilmesinden sonra çıkarılan ve kimi kurumlara avans veren kanunlar listesi ve avansların miktarları verilmektedir. Buna göre ek ödeme olarak 10.469.711 liralık bir tahsisatın kullanımına daha izin verilmiştir. Bu sayıyla birlikte toplam tahsisat “yaklaşık olarak” 134 milyon lira109 olmaktadır. Bir önceki yıla kıyaslandığında bu rakam dahi, yaklaşık 13,5 milyon lira bir tahsisat artışı olduğunu gösterecektir. Bunların dışında da kimi ödeme gerektiren düzenlemeler de çıkmış olduğundan net bir sayı vermek mümkün değildir. Tablo : İkinci Altı Aylık Tahsisat Kanunu çıktıktan sonra kurumlara yapılan tahsisat kanunlarını gösterir tablo.
Yüklə 456,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
