SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

2. ANİMİZM 
Bu kəlmə latın sözü olan “Anima” kəlməsindən yaranmışdır; ruha pərəstiş, bütün 
varlıqlarda və təbii şeylərdə ruhun varlığına e'tiqad bəsləmək mə'nasını daşıyır. 
Animistlər bu gün də dünyanın bir çox nöqtələrində, o cümlədən Afrikada, 
Avstraliyada, Amerikada yaşayırlar. Onların əqidəsinə görə dünyada olan bütün 
varlıqların, hətta təbii hadisələrin, o cümlədən sel, zəlzələ, ildırım və s.-nin ruhu 
vardır və kainatda olan hər bir şeyin müqəddəratı ruhların ixtiyarındadır. 
Animistlərin fikrincə bu ruhların insan ruhuna oxşar bə'zi səciyyəvi xüsusiyyətləri 
vardır. Yə'ni, onlar da insan kimi agahlıq, iradə, eşq, nifrət, kin-küdurət, sevmək, 
məhəbbət bəsləmək, şər işlər törətmək, xeyirxahlıq, xəyanət və əmanətdarlıq kimi 
qüvvələrə malikdirlər. Onlar inanırlar ki, ruhlar əbədi olaraq diridirlər və ölən 
şəxslərin ruhu ya dünyada əbədi qalır, ya asimana qayıdır, yaxud da qaranlıq 
zülmətlərdə öz həyatını yenidən başlayır. 
Bu 
ruhların 
meşələrin dərinliklərində, şəhərlərin xəlvət guşələrində 
məskunlaşması da mümkündür. Animistlərdən bir qrupu inanırlar ki, ruh həmişə öz 
cəsədinin kənarında qalaraq onu qoruyur; çünki ruhla bədənin taleyi bir-biri ilə tam 
şəkildə əlaqədədir. Bu təfəkkürə əsasən hər kim cənazəyə hörmətsizlik etsə, onun 
ruhu nə vaxtsa ondan intiqam alacaq, ona qarşı hörmətsizlik edən şəxs ağır cəzalara 
düçar olacaqdır. Əksinə, hər kim ölülərə hörmət qoyarsa, vəfat edənin ruhu bir 
keşikçi kimi onu qoruyacaq, özünə və ailəsinə xeyir-bərəkət, sağlamlıq və 
toxunulmazlıq ərməğanı gətirəcəkdir. Buna görə da animistlərin çoxu öz ölülərini 27 

---

xüsusi qayda-qanunlar əsasında, təzə paltarlar və bəzək əşyaları ilə birlikdə dəfn 
edirlər. Onlardan bə'ziləri ölülərin asayiş və rahatlığını tə'min etmək üçün onları 
xüsusi mərasimlə qəbirlərindən çıxardaraq yenidən başqa bir yerdə torpağa 
tapşırırlar. 
Animistlərin e'tiqadlarından biri də tənasüxdür. Yə'ni, onlar inanırlar ki, ölümdən 
sonra insanın ruhu ya əbədi olaraq onunla qalır, yaxud da başqa bir cismə keçir. Hər 
hansı bir cismə daxil olan ruh daha sonra ya ruhlar aləminə seyr edir, yaxud da 
üçüncü bir cismə nəql olunur. Beləliklə, həmin ruh bir cismdən digərinə ötürülür. Bu 
cism insan bədəni, bitki, cansız əşyalar da ola bilər. Vəfat edən şəxsin ruhunu 
daşıyan şəxs və ya əşya onun qohum-əqrəbası tərəfindən xüsusi hörmətə layiq 
görülür. Animistlər ruhların növbənöv fəaliyyət və iş görmək qabiliyyətinə malik 
olduğuna inanırlar. Onların e'tiqadına əsasən insan ölmədən də ruh müvəqqəti olaraq 
insanın bədənindən çıxıb, uzaq məsafədən onun əməl və rəftarlarını nəzarət altında 
saxlaya bilər. Ruhların bə'zən hər hansı bir cisimdən oğurlanması və ya 
dəyişdirilməsi halları da baş verir. Amerikalı hindulardan birinin nəql etdiyi məşhur 
hekayə də bunu əks etdirir: Müharibələrin birində bir qəbilənin başçısı düşmənlərin 
hücumundan qorunmaq məqsədi ilə öz ruhunu ağacın üstündə yerləşdirir. 
Düşmənlər hücüm etdikdən sonra onun cismini tapırlar, amma nə qədər ox atsalar 
da onu öldürə bilmirlər. Nəhayət onun hiyləsini başa düşüb görürlər ki, onun ruhu 
ağacın budaqları arasındadır; onun ruhuna ox atmaqla cismini də məhv edirlər. 
Bu əqidəyə əsaslanan animistlər təsəvvür edirlər ki, insanın cismi ilə əlaqədar olan 
hər bir şey, yaxud insanın cismindən ayrılan bədən üzvləri, o cümlədən tük, dırnaq, 
hətta ifrazatlar da insan ruhunun bir hissəsidir. Ruh bu əşyalara və həmin üzvlərə 
daxil olmuşdur. Başqa ruhlar da onlara tə'sir edə bilər. Deməli, mümkün qədər 
çalışmaq lazımdır ki, insanın bədəni ilə əlaqədar olan şeylərin heç biri düşmənlərin 
əlinə düşməsin; çünki onlar sehr və cadu qüvvəsindən istifadə etməklə onların 
sahibinə əzab-əziyyət verə bilərlər._