SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

çəkən, yoxsulluq içərisində yaşayıb istismar olunan təbəqəyə qarşı həyata keçirilən 
psixoloji tə'sirlərin bir formasıdır.” Konfurs

---

22 
deyir: “ - Din, xəyali təsəvvürlərdən ibarət olduğuna və hakim təbəqə vasitəsilə 
xalq kütlələrini aldatmaq məqsədi ilə yayıldığına görə məhkum olunmuşdur. 
Bununla belə, din xalq kütlələrinin itaəti və zülmə dözməsi üçün bir vasitə olaraq 
yaradılmamışdır, bu inanclar xalqın öz içərisindən qalxmışdır. Amma buna 
baxmayaraq, həmin əqidələr istismarçı qüvvələrin mənafeyini himayə etməkdə bir 
növ vasitə, başqa insanlara qarşı vəhşilik hissini aşılamaqda və bu əmələ bəraət 
qazandırmaqda bir alət olduğu üçün məhkum olunmuşdur.” 
Marksizm nəzəriyyəsinin din barəsində olan mövqeyi belədir ki, din xalq kütlələri 
üçün bir növ tiryək və narkotikdır. 
Marksizmin dinə yönəlmə haqda söylədiyi nəzəriyyəyə bir neçə irad tutulmuşdur. 
O cümlədən: 
1. Əgər dinin iqtisadi maraqlarla bağlı olduğunu qəbul etsək, hasil olan ən böyük 
nəticə bu olacaq ki, varlı sinif yoxsul təbəqə üzərində olan istismarçılıq siyasətlərini 
möhkəmləndirmək üçün din və imandan sui-istifadə etmişlər. Bu o demək deyil ki, 
dini hakim sinif icad etmişdir. Konfursun sözlərində də dinin xalq kütlələrinin 
arasından qalxdığı göstərilir. Buna əsasən də yalnız belə iddia oluna bilər ki, din 
iqtisadi amillər deyil, başqa səbəblər əsasında xalq arasında meydana gəlmişdir. 
Amma hakim sinif aldatmaq və təhrif etməklə bu dini e'tiqadlardan öz mənafeyini 
qorumaq, cəmiyyətin aşağı təbəqələri üzərində olan hakimiyyətlərini davam 
etdirmək üçün sui-istifadə etmişlər. Əlbəttə, bu sözdə müəyyən mə'nada həqiqət 
vardır; unutmaq olmaz ki, tarix boyu dəfələrlə hakim siniflər dindən öz hakimiyyət 
və istismarçı siyasətlərini qüvvətləndirmək üçün bir vasitə kimi faydalanmışlar. 
Amma bu kimi sui-istifadələri bəşər cəmiyyətlərində dinə yönəlmənin və dini 
formalaşmanın əsas amili hesab etmək olmaz. 
2. Marksizm nəzəriyyəsində ictimai tarix beş mərhələyə bölünür ki, onun ilkin 
mərhələsi ibtidai icma quruluşu adlanır; bu quruluşda heç bir ictimai təbəqə və sinif 
mövcud olmamışdır. Belə bir sual yaranır ki, əgər din sinfi ziddiyyətlərdən doğan 
qarşıdurmanın nəticəsidirsə, onda ibtidai icma quruluşu dövründə dinə yönəlməni 
necə izah etmək olar? 
Bütün bəşər tarixini tədqiq edən tədqiqatçıların fikrinə görə insanlar həyatın ilk 
mərhələlərindən başlayaraq, müəyyən yollarla təbiətin fövqündə dayanan 
həqiqətlərə əqidə bəsləmişlər; bu barədə kifayət qədər tarixi sübutlar da mövcuddur. 
Bu halda görəsən marksistlər belə bir e'tiqadın ictimai təbəqələşmədən meydana 
gəlmədiyini necə əsaslandırırlar?! Onların öz e'tiqadına görə ibtidai icma 
quruluşunda insanlar arasında heç bir çəkişmə və ziddiyyət olmamışdır; çünki 
istehsal vasitələri hansısa bir qrupun ixtiyarında deyildi. 
3. Tarix açıq-aşkar sübut edir ki, yüksək rifahda və firavanlıqda yaşayan bir çox 
şəxslər də dinə üz tutmuşlar. Əgər dini hakim sinfin quraşdırdığı bir şey və istismar 
olunan təbəqəni itaətə vadar etmək vasitəsi hesab etsək, bu kimi meyllər necə izah 
oluna bilər? 

---

23 
4. Bəşər tarixində istismarçıların və hakim sinfin dindən sui-istifadə etməsi faktı 
qəbul olunası bir məsələdir. Amma bu məsələni ümumi bir qayda olaraq bütün 
zamanlarda olan dinlərə aid etmək olmaz. Çünki əvvəla, peyğəmbərlərin özləri də 
istismarçılar, zalımlar və hakimlər əleyhinə ciddi mübarizələr aparmışlar; ikincisi, 
mö'minlərin zülm və ədalətsizliklə mübarizə aparması və istismarçıların 
aldatmalarının müqabilində ayıq-sayıq olması üçün peyğəmbərlər tərəfindən bir çox 
tə'limlər gətirilmişdir ki, onları marksizm nəzəriyyəsi əsasında izah etmək mümkün 
deyildir.