SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR 
1. Brahmanizm və hinduizm ayinləri arasında hansı fərqlər vardır? 
Hinduizm ayinində icazə verilən dörd məqsədi izah edin. 
Nicat və qurtuluşun üç yolunu qısa şəkildə izah edin. 
İcazə verilən dörd məqsəddən hansı biri ardıcıl doğulmalardan qurtarmaq yoludur. 

---

112 
ON DOQQUZUNCU DƏRS 
HİNDUİZM (2) 
ALTI MƏKTƏB 
Hinduizm də həqiqətin aşkarlanması və dərki üçün çox saylı əqli və əməli yollar 
mövcud olsa da, onların arasında altı ideoloji və fəlsəfi məktəb, daha böyük 
əhəmiyyətə malikdir. Bunun səbəbi həmin məktəblər arasında mövcud olan ayırıcı 
və fərqli xüsusiyyətlərdir. Əlbəttə, bu altı məktəbin ortaq cəhətləri də vardır və bu da 
onların vedalar, brahmanların və upanişadların hinduizmin iman qanunları səriəti 
qismində bu kitab üçün yazdıqları iki şərhə iman və e'tiqaddan irəli gəlir. Hinduslar 
bu kimi məsələlərdə həmfikirdirlər. 
Hinduizm dünya görüşü və baxışlarının izahı saydıqlarına görə bu altı ideoloji 
məktəbin tədqiqi böyük əhəmiyyət daşıyır. Buna görə də bu dərsdə həmin altı əqidə 
məktəbini qısa şəkildə araşdırırıq: 
1. Nyaye məktəbi: Bu məktəbdə məntiqi arqument və əsaslandırmalar üslubu 
Aristotel məntiqi üzərində qurulmuşdur. Belə ki, bə'ziləri Aristotelin bu üslubu 
hinduslardan götürdüyünə inanırlar. Əlbəttə, bu iki cərəyanın hansının əvvəl, 
hansının sonra olmasını dəqiq şəkildə müəyyənləşdirmək olmaz. Nyaye məktəbi 
məntiq və əsaslandırma yolu ilə hinduslara görə dünyəvi əzab-əziyyətlərin səbəbi, 
ardıcıl doğulmalardan xilas yolu olan yolu tapmağa çalışır. 
Bu dindəki inanclara görə, yenidən doğulmaların, sonsuz əzab-əziyyətlərin əsas 
amili bir sıra səbəblərə bağlıdır və bu səbəblər bir-birinin ardınca yox olarsa nicat və 
qurtuluş baş tutacaqdır. Nyaye məktəbində bu barədə belə deyilir: 
“ - Əzab-əziyyət, doğulmalar, fəaliyyət, bağlılıqlar və düzgün olmayan elm 
azğınlığın və son nəticədə ardıcıl təvəllüdlərə düçar olmağın səbəbləri hesab olunur.” 
Bu əqidəyə əsasən, düzgün olmayan elm ürək bağlılıqlarından yaranır və onlar 
insanın fəaliyyətindən, fəaliyyət də doğulmalardan hasil olur. Yenidən doğulma və 
ölümdən sonrakı aqibət mə'nasını daşıyan təvəllüd elə yenidən doğulmaq deməkdir. 
Buna görə də, dünyəvi əzab-əziyyətlər aradan gedərsə, yenidən doğulma dövri çarxı 
dayanacaq və nəticədə bağlılıqlar və düzgün olmayan elmlər də yox olacaqlar. Əzab-
əziyyətləri yox etmək üçün bağlılıqlar nəticəsində yaranan düzgün olmayan elmi 
aradan götürmək lazımdır. Bağlılıqlar düşüncədəki asılılıqlardan, nadanlıq, nifrətdən 
ibarətdir və bunun özü də yeni fəaliyyət yaradır. Buna görə də, düşüncə asılılığı, 
nadanlıq və nifrət aradan gedərsə bağlılıq üçün heç bir əsas qalmır. Bağlılıq olmadığı 
təqdirdə isə yeni fəaliyyət - istər xeyir, istərsə də şər olmur. Çünki hər bir halda 
bağlılıq üçün səbəb aradan qalxmış olur. Belə ki, fəaliyyət olmayanda, heç bir 
təvəllüd də olmayacaqdır və bu halda yenidən doğulmalar, yeni əzab-əziyyətlər də 
aradan qalxacaqdır. 

---

113 
Nyaye e'tiqadlarından biri də ruhun müstəqil olmasıdır. Bu e'tiqada əsasən ölüm 
sadəcə olaraq ruhun cismdən və duyğu orqanlarından ayrılmasıdır. Ancaq, əvvəlki 
əməllərin tə'sirləri lətif cismdə toplanır və ruhla birlikdə yeni bir qəlibə keçməklə 
insanın müqəddəratını və şəxsiyyətini formalaşdırır. Buna əsasən ruhun ardıcıl 
təvəllüdlər proseslərindən xilas olması üçün onu əməllərin tə'sirindən azad etmək 
lazımdır. Bu məqsədə çatmaq üçün də fəaliyyət və bağlılıqlardan uzaqlaşmaq 
lazımdır.