Sh. N. Zaynutdinov, R. I. Nurimbetov

Birinchi bosqichda
muammo umumiy tarzda tasvirlanadi. Masalan, agar gap
214

---

ishdagi kelishib olinmaganlik haqida boradigan bo‘lsa, kimdir 
boshqalar bilan bir qatorda aravani tortmayotganligi haqida 
borsa, u holda muammoni "yumushni taqsimlash" tarzida 
aks ettirish mumkin.
Agar kelishmovchilik shaxslar va guruhlar o ‘rtasida 
ishonchning yo"qligi tufayli kelib chiqqan b o lsa, u holda 
muammoni "muomala" tarzida ifodalash mumkin. Mazkur 
bosqichda nizoning tabiatini aniqlash muhim bo‘lganligi 
sababli uning muammo mohiyatini toMiq aks etgirmaganligi 
hozircha muhim emas. Bu haqda keyinroq gap yuritiladi. 
Muammoni "ha" yoki "yo‘q" shaklida hal etish kerak emas, 
balki yangi va original yechimlar topishga imkon beradigan 
qilib qoldirish maqsadga muvofiqdir.
Ikkinchi bosqichda 
kelishmovchilikning asosiy qatnash- 
chilari aniqlanadi. Ro‘yxatga ayrim shaxslami yoki butun bir 
komandani, bo‘limlarni, guruhlar va tashkilotlarni kiritish 
mumkin. Mazkur nizoga jalb qilingan kishilar bu nizoga 
nisbatan umumiy ehtiyojlarga ega bo‘lganliklari sababli ulami 
birga qo‘shish mumkin. Guruhlar va shaxsiy kategoriyalami 
aralashtirib yuborishga ham yo‘l qo'yiladi.
M asalan, agar korxona va tashkilotdagi ikki xodim 
o ‘rtasidagi nizoning kartasi to ‘ziladigan bo‘lsa, u hodda bu 
kartaga mana shu ikki xodim kiritiladi, qolgan mutaxassislami 
esa bitta guruhga kiritish yoki ushbu bo‘linma rahbarini ham 
alohida qilib ajratish mumkin.
Uchinchi bosqich 
asosiy ehtiyojlar va xavotirlanishlarni 
sanab o ‘tishni mazkur ehtiyoj bilan bog‘liq bo‘lgan nizoli 
o ‘zaro vaziyatning barcha asosiy ishtirokchilarini ko‘rsatishni 
taqozo etadi. Kishilarning xatti-harakatlari va muddaolari 
ulaming istaklari, ehtiyojlari aniqlanishi lozim bo‘lgan sabablar 
bilan belgilanadi.
"Xavotirlanishlar" atamasi shaxsning o‘z ehtiyojlaridan 
birini ro‘yobga chiqarish imkoni bolm agan vaqtdagi tashvish 
tortishi, xavotirlanishini ifodalaydi. Mazkur holatda nizo 
qatnashchilari o‘z qo‘rqinchlari va xavotirlanishlari qanchalik 
asosli ekanligini muhokama qilib o ‘tirmaymiz, chunki ular 
hali kartaga tushirilmagan. Masalan, nizo qatnashchilaridan
215

---

birida nimadandir xavfsirash paydo boiganligi ma’lum bo‘ldi. 
Shu bilan birga xavfsirash bor va uni albatta kartaga kiritish 
zarur. Uning borligini tan olish kerak. Kartografiya usulining 
afzalligi shundan iboratki, karta tuzish jarayonida unga bo‘lgan 
salbiy qarashlarni ham aks ettirish imkoni bor. Xavfsirash 
quyidagi pozisiyalami o ‘z ichiga olishi mumkin: barbod bo‘lish 
va kamsitilish, yanglishishdan qo‘rqish, moliyaviy inqiroz, 
vaziyat ustidan nazoratni y o ‘qotish, yolg‘izlik, tanqid 
qilinishga yoki fosh etishga duchor bo‘lish, ishdan mahrum 
bo‘lish, oz ish haqi kabilar. "Xavotirlanish" tushunchasidan 
foydalanib, nizo qatnashchilari tilga olmaydigan (ovoz chiqarib 
aytmaydigan) sabablami aniqlash mumkin. Masalan, ayrim 
kishilar uchun biz hurm at qilishga muhtojmiz deyishdan 
ko£ra, biz hurm atsizlikni yoqtirmaymiz, deyish osonroq 
tuyuladi.
Kartani tuzish jarayonida qarama-qarshi tomonlarning 
manfaatlari mos keladigan nuqtalari aniqroq b o lad i, to- 
monlardan har birining qo‘rquvlari va xavotirlanishi yaqqol 
namoyon bo‘ladi, vujudga kelgan vaziyatdan chiqishning 
mumkin bo‘lgan yo‘llari aniqlanadi (11.14- sxema).
Nizolarni hal qilish masalalari bilan muvaffaqiyatli shu- 
g‘ullanuvchi ko‘pgina mutaxassislaming fikricha, nizolarni
216

---

boshqarish jarayoni ko‘pgina omillarga bog‘liq bo‘lib, ulaming 
birmuncha qismi boshqamvchi ta’sirga yaxshi mos kelmaydi. 
Masalan, shaxsning qarashlari, individning, guruhlarning 
bahonalari va ehtiyojlari. Qaror topgan bir qolipdagi fikrlar, 
tasawurlar, bid’atlar, noto‘g‘ri tushunchalar ba’zan qarorlar 
ishlab chiqayotganlaming kuch-g‘ayratini yo‘qqa chiqarishi 
mumkin, nizoning turiga qarab qarorni izlash bilan turli 
xizmatlar: tashkilot rahbariyati, personalni boshqarish xizmati, 
psixolog va sotsiolog bo‘limi, kasaba uyushmasi qo‘mitasi, 
milisiya, sudlar shug‘ullanishlari mumkin.