Sh. N. Zaynutdinov, R. I. Nurimbetov
Yüklə 8,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Shaxslararo usullar.
- Bosh tortish (qochish, o‘zoqlashish).
| Umumiy maqsadlar.
Mazkur usul umumtashkiliy maq- sadlami ishlab chiqish yoki aniqlashni nazarda tutadi, toki barcha xodimlaming kuch-g‘ayrati birlashtirilib, ana shu maqsadlarga erishishga qaratiladi. Mukofotlar tizimi. Rag‘batlantirishdan nizoli vaziyatni boshqarish usuli sifatida foydalanish mumkin. Kishilar xulq- atvoriga samarali ta’sir ko‘rsatganda nizolardan xoli bo‘lish mumkin. Shunisi muhimki, mukofotlash tizimi ayrim shaxslar va guruhlarning samarasiz xulq-atvorini rag‘batlantirmasin. Masalan, agar sotish bo‘limining boshlig‘i mol sotish hajmini ko‘paytirgani uchun mukofotlansa, bu hoi foyda olishning belgilangan darajasi bilan zid kelib qolishi mumkin. Mazkur bo‘limlarning rahbarlari sotish hajmini ko‘paytirsalar-u, katta 219 chegirmalar tavsiya qilsalar, bu bilan kompaniyaning oladigan o ‘rtacha foyda darajasini pasaytiradilar. Shaxslararo usullar. Nizoli vaziyat yaratilishida yoki nizo ning o'zini avj oldirish boshlanishida uning qatnashchilari o ‘zlarining bundan keyingi xulq-atvor shakli va usulini tanlashlari zarur, toki bu hoi ulaming manfaatlariga eng kam- roq darajada ta’sir qilsin. K. Tomas va R. Kilmenn nizoli vaziyatda xulq-atvoming quyidagi beshta asosiy uslubini ajratib ko‘rsatganlar: • moslashish, yon beruvchanlik; • bosh tortish; • qarshi kurashish; • hamkorlik; • murosaga kelish. Tasniflash asosini ikkita mustaqil o ‘lchov tashkil etadi: 1) o‘z manfaatlarini amalga oshirish, o‘z maqsadlariga erishish darajasi; 2) kooperativlik darajasi, boshqa tomonning manfaatlarini hisobga olish. Bosh tortish (qochish, o‘zoqlashish). Bunday xulq-atvor individ o‘z huquqlarini himoya qilishni, qaror ishlab chiqishda hamkorlik qilishni istamagan, o‘z fikrini aytishni xohlamagan, janjaldan o‘zini olib qochadigan paytda sodir bo‘ lad i. Bu uslub qaror uchun javobgarliqdan o ‘zini chetga olishni nazarda tutadi. N izoning qanday tugashi individ uchun muhim bo‘lmagan vaqtda shunday yo‘l tutiladi, yoki vaziyat nihoyatda murakkab bo‘lib, uni hal qilish uchun qatnashchilaming juda ko‘p kuch-g‘ayrati sarf etilishi talab qilinsa, yohud individda nizoni o ‘z foydasiga hal qilish uchun qat’iyat yetishmasa shunday bo‘ladi. Qarshi kurashish, raqobat individning o ‘z manfaatlari uchun faol kurash olib borishi, o ‘ziga qulay bo‘lgan barcha vositalardan foydalanishga, muxoliflarga nisbatan hokimiyatni ishlatish, majbur etish, boshqa vositalami ishga solish, boshqa ishtirokchilaming o ‘ziga bog‘liqligidan foydalanib qolish bilan ajralib turadi. Individ vaziyatni o ‘zi u ch u n nihoyatda ahamiyatli, g‘alabaga erishish yoki mag‘lubiyatga uchrash ma- salasi sifatida qabul qiladi, bu esa undan muxoliflarga nisbatan 220 qatgiqroq b o ‘lishni, agar boshqa qatnashchilar qarshilik ko‘rsatishni davom ettirgan taqdirda murosasiz qarshilik ko‘rsatishini nazarda tutadi. Hamkorlik qilish shuni bildiradiki, shaxs o ‘zaro harakat qatnashchilarining barcha qatnashchilarini qoniqtiradigan yechim izlashda faol ishtirok etadi, lekin o‘z manfaatlarini ham unutm aydi. Urnuman yechim ni ishlab chiqishda manfaatdor tomonlarning barchasi oshkora fikr bildirishini nazarda tutadi. Mazkur ish shakli uzoq vaqt ish olib borishni va barcha tomonlarning ishtirok etishini talab qiladi. Agar muxolifning vaqti bo‘lsa, muam moni hal etish harnma uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lsa, u holda bunday holda vujudga kelgan kelishmovchiliklami har tomonlama muhokama qilish, barcha ishtirokchilar manfaatlarini e’tiborga olgan holda umumiy qaror ishlab chiqishga erishish mumkin bo‘ladi. Murosaga kelishda qatnashchilaming harakatlari o‘zaro yon berish hisobiga yechimni izlashga, har ikki tom onni qoniqtiradigan oraliq qaror ishlab chiqishga qaratiladi, bunda hech kim aytarlik yutib chiqmaydi ham, yutqazmaydi ham. Bunday xulq-atvor uslubi muxoliflar bir xil hokimiyatga ega bo‘lganda, yaxshi yechimni izlash uchun ularda vaqt rezervi yo‘q bo‘lganda, ularni muayyan muddatga oraliq yechim qoniqtirgan sharoitda tatbiq etilishi mumkin. 0 ‘zini chetga olish va yon bosuvchanlik uslublari nizolami hal qilishda qarshilik ko‘rsatishdan faol foydalanishni nazarda tutmaydi. Qarshi kurashish hamkorlikda qarama-qarshi finish, qaror ishlab chiqishning zarur sharti hisoblanadi. Nizoni hal qilish uni vujudga keltirgan sabablarga barham berishni nazarda tutgani uchun faqat hamkorlik uslubigina mazkur vazifani to ‘la-to ‘kis amalga oshiradi, deb xulosa chiqarish mumkin. 0 ‘zini chetga olish va yon bosuvchanlikda nizoni hal etish orqaga suriladi, nizo faktining o ‘zi esa yashirin shaklga kiradi. Murosaga kelish nizoli vaziyatni faqat qisman hal qilishni bildiradi. Shuning uchun o £zaro yon bosishlar uchun yetarli darajada katta zona qoladi, sabablar to ‘liq barham topmaydi. 221 Ayrim hollarda oqilona, nazorat qilinadigan doiralarda qarama-qarshi turish nizoni hal qilish nuqtayi nazaridan uni xaspo‘shlashga, o ‘zini chetga olishga, hatto murosaga kelishga nisbatan ancha samaraliroqdir. Lekin bu fikrga barcha m u taxassislar ham qo‘shilavermaydilar. Shu bilan birga boshqa tomon uchun g‘alabaning qimmati qanday va mag‘lubiyat nima? degan masala ko‘ndalang bo‘lib turadi. Bular nizolarni hal qilishda boshqarishda g‘oyat murakkab masalalardir, chunki mag‘lubiyat yangi nizolarni shakllantirish negizi bo‘lib qolmasligi va nizoli o ‘zaro ta’sir ko‘rsatish zonasining ken- gayishiga olib kelishi mumkin. Yüklə 8,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|