Sh. Sodiqova

u yaratayotgan narsadir” fikri kim ga taaluqli?
A ) N.G .C hernishevskiy
B) A.S. M akarenko
C) V.A. Suxomslinskiy
D ) A.G. N azarova
5. Estetik tarbiya boladan nim ani talab qiladi?
A )Id ro k n i
B) Sensor m adaniyatni
C) Qobiliyatni
D) Hissiyotni
6. Estetik tarbiyaning m aqsadi bu...
A) B olalarda g o ‘zallikni k o 'ra olish, his qilish, tushunish va yaratish 
ko'nikm alarini shakllantirish
B) Badiiy didni, go‘zallikni baholash qobiliyatini tarbiyalash
C) B olaning voqelikka estetik m unosabatini shakllantirish
D) Estetik tarbiya va badiiy t a ’lim ning ham m a uchun um um iyligi
7. E stetik tarbiya tizim i qanday tam oyillarga tayanadi?
A) Badiiy estetik faoliyat, jam iyatning amaliy taraqqiyoti
B) Estetik didni shakllantirish, g o ‘zallikni tushunish
C) Estetik tarbiya va badiiy ta ’lim ning ham m a uchun um um iyligi, 
bolalarning badiiy ijodiy va m ustaqil faoliyati
D) B olaning voqelikka estetik m unosabatini shakllantirish, san’atdagi, 
atrofimizdagi g o ‘zallikni his qila olishi
8. E stetik ehtiyoj, estetik qiziqish, estetik o n g ... tarkibiy qism lari.
A) Estetik tarbiyaning
B) Estetik rivojlanishning
C) Estetik tarbiyaning
D) Estetik madaniyatning
153

---

X BOB. IQ TISO D IY TARBIYA
M aktabgacha ta’lim
m uassasalarida iqti­
sodiy tarbiya berishda
sharq m utafakkirlari
fikrlaridan foydalanish
Barkam ol avlodni tarbiyalash m soniyat- 
ning eng yorqin orzusi b o ’lib kelgan. Biroq 
dunyo xalqlarining barchasi ham bu haqda 
o ‘ylayverm agan. Bunday orzudagi inson- 
lar azaliy m a'rifatga. m adaniyatga m ansub 
b o ig a n yurtlarning donishm andlari - eng
m o ‘4abar ziyolilari, hukmdorlari hisoblanganlar. Ularning orasida 
0 ‘zbekiston deb atalmish muazzam zaminimizda yashagan bobolarimiz- 
ning o ‘z o ‘mi, hurmati bor. Bu jahon hamjamiyati tom onidan qabul qi- 
lingan haqiqatdir. Barkamol avlodni tarbiyalash orzusiga o 'z tarixim izdan 
juda ko‘p dalillar keltirishimiz mumkin. Al-Forobiyning «Fozil odamlar 
shahri» asaridagi g ’oyani yodga oling. Unga k o ‘ra jam iyatning har bir 
fuqarosi - mansabi, tutgan o ‘rni, y a’ni kim b o ‘lishidan qat’iy nazar FOZIL 
kishi. Fozil inson o ‘z davlatining barcha qonun-qoidalarini yaxshi biladi. 
unga amal qiladi, fikrlaydi, o‘z kasbining ustasi, lozim bo‘lganda Vatani 
uchun jo n fido qiladi. Fozillar shahri aholisi bir-biriga hurm atda bo'ladi.
Jahon m oliyaviy iqtisodiy inqirozi har bir sohani qam rab olgani sin- 
gari m aktabgacha ta ’lim m uassasalarini ham qam rab olib, ularning iqti­
sodiy ahvolini qiyin sharoitga solib qo‘ydi. Iqtisodiyotdan xabari bor, 
tadbirkorlik qobiliyatiga ega, tashabbuskor va uddaburon bo g‘cha m udi- 
ralariga bu holat unchalik sezilmadi. X o ‘sh, iqtisodiyot nim a o ’zi? Uning 
bog’chalarga ta ’siri nim ada? K ishilar yashashlari, siyosat, san ’at, adabi- 
yot, fan, m a ’rifat, m adaniyat, ta ’lim bilan shug‘ullanishlari uchun hayotiy 
n e’matlarni iste’mol qilishlari, kiyinishlari kerak. Buning uchun esa oziq- 
ovqat, kiyim -kechak, uy-joy va turli xizm atlardan iborat hayotiy vositalar 
zarur. H ar bir kishi, o ‘zining kundalik hayotida bir qancha m uam m olarga, 
y a ’ni hayotiy eh tiy o jlari-k iy im -k ech ak , oziq-ovqat. uy-ro’zg ’or buyum - 
lari, bilim olish kabi ehtiyojtar uchun zarur b o ‘lgan pul daromadlarini 
qaerdan, nim a hisobiga topish kerak, degan m uam m olarga duch keladi. 
Iqtisod qilish, tejashga odatlangan odam lar saodat va tinchlik bilan um r 
kechiradilar.
Iqtisodiyot kishilik m unosabatlarining m uhim va ajralmas qismi b o ‘lib, 
uni samarali tashkil etish tabiiy ehtiyojlar (yeyish-ichish, kiyinish, yashash 
va hokazolar)ni qondirishga xizm at qilibgina qolmay, shaxsning m a’naviy 
jihatdan kam olotga erishishida ham alohida ahamiyatga ega. Shu bois
154

---

turli ijtimoiy tuzum lar davrida ham ishlab chiqarishni to ‘g ‘ri tashkil etish, 
takom illashtirish, ilm-fan, texnika ham da texnologiya sohalarida q o ig a
kiritilayotgan yutuqlardan foydalanish m asalalariga jiddiy e ’tibor qaratib 
kelingan. Iqtisodiyot yetakchi y o ‘nalishlardan biri sifatida jam iyatning 
ijtimoiy va m adaniy taraqqiyotiga sezilarli ta ’sir k o ‘rsatishi bois baixha 
davrlarda ham har qanday davlat siyosatining asosini tashkil etadi.
Prezidentim iz I.A.K arim ov aytganlaridek: “Fuqarolar endi ijtim oiy- 
iqtisodiy jarayonlarning ishtirokchisi, bajaruvchisi emas, balki bunyod- 
kor v a tashkilotchisidir. Bunday yangicha yondashish atbatta pedagogika 
fanining keyingi rivojlanishiga katta ta ’sir k o ‘rsatadi. Endi pedagogika 
fani faqat ta ’lim -tarbiya jarayonini nazariy, uslubik-am aliy ta ’m inlovchi 
emas, komil insonning shakllanishi, rivojlanishini ta ’m inlovchi keng 
sohalarni o ‘z ichiga ola boshladi. Endilikda pedagogika fani o ‘z oldiga 
yangicha fikrlash, yangicha tafakkur, m illiy m afkuraning keng qamrovli 
sifatlarini shakllantirish vazifalarini q o ‘ydi. Shuning uchun ham yangi 
ta ’lim konsepsiyasi qabul qilindi va unda keyingi rivojlantirishlarning 
barcha y o ‘nalishlari qayta k o 'rib chiqildi. K o ‘p yillar davom ida peda­
gogika siyosatga xizm at qilib kelgan va unda m a’lum chegaralanishlarga 
amal qilishga m ajbur b o ‘lgan b o ‘lsa, endilikda u siyosatdan xoli bo'lgan 
holda erkin fan sifatida o ‘z rivojlanishini davom ettirish im koniyatiga ega 
boTdi. 0 ‘zbek pedagogikasi o ‘z m illiy xususiyatlarini rivojlantirish im­
koniyatiga ega b o ‘ldi” .
Iqtisodiyot haqida bilim ga ega, tadbirkorlik qobiliyati bor m aktab­
gacha ta ’lim m uassasasi tarbiyachilari tarbiyalanuvchilarga ehtiyojlar, 
pulning paydo b o ‘lishi, iqtisod, oila iqtisodi, b o g ‘cha iqtisodi, pul, bo­
zor, m ahsulot, ishlab chiqarish, savdo-sotiq, savdodagi halollik kabi tu- 
shunchalam i oddiy tilda soddalashtirib o ‘rgatib boradilar. M aktabgacha 
ta 'lim m uassasasi tarbiyalanuvchilarida yangicha m oddiy va iqtisodiy fa- 
rovonlik haqidagi tuyg'ularni tarbiyalashga aham iyat berish, ezgu m aq­
sadga erishish m alakalarini vujudga keltirish va takom illashtirish, halol­
lik va fidoyilik odobini tarbiyalash m asalalari bugungi kunda pedagogika 
fani oldida turgan masaladir.
Zardushtiylik g ‘oyalariga k o ‘ra, iqtisod tabiat va uning n e’m atlariga 
nisbatan to ‘g ‘ri m unosabatda b o ‘lish, ularni asrab-avaylash ham da k o ‘- 
paytirish to ‘g ‘risida qayg‘urishdan iboratdir. Bu g ‘oyalar keyinchalik is- 
lom dinining m uqaddas m anbalari Quroni Karim va H adisi sharifda ham
yanada rivojlantiriladi ham da shaxs faoliyatining iqtisodga ta ’siri nuqtayi
155

---

nazaridan aniq baholashga e ’tibor qaratiladi. Y a’ni, bu m anbalarda mav- 
ju d m oddiy va m a ’naviy ashyolarni asrash, boyitish y o iid a am alga oshi- 
riluvchi xatti-harakatlar savob, ularni isro f qilish, nobud etish gunoh deya 
baholangan. 0 ‘z asarlarini islomiy g'oyalar negizida yaratgan Sharq 
m utafakkirlari M uham m ad al-Xorazmiy, A bu Rayhon Beruniy, Abu 
N asr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Y usuf Xos Hojib, A m ir Temur, A lisher 
Navoiy, A bdurauf Fitrat ham da A bdulla Avloniylar shaxsning yaratuv- 
chanlik faoliyati, dehqonchilik va hunarm andchilik, oila xo'jaligini tash­
kil etish to ‘g ‘risidagi qarashlarni ilgari surganlar.
M aktabgacha ta'lim m uassasalari tarbiyalanuvchilariga ishlab chiqa- 
rish haqida tushuncha berishda allom alar fikrlari, o ‘gitlaridan foydalanish 
m aqsadga m uvofiq b o ‘ladi. M asalan, tibbiyot ilm ining sultoni A bu Ali 
ibn Sino tibbiyot bilan bir qatorda iqtisodiyot bilan ham shug‘ullanganligi 
uning quyidagi fikrlarida o ‘z aksini topgan: ‘'hayvon tabiat ne’m atlariga 
qanoat qiladi, odam larga esa tabiat n e ’m atlari kam lik qiladi, u oziq-ovqat, 
kiyim -kechak va uy-joyga ehtiyoj sezadi. H ayvon ta ’biat n e ’m atlarini 
o ‘zlashtirib oladi, odam esa o ‘z m ehnati bilan o ‘ziga oziq-ovqat, kiyim - 
kechak, joy yaratadi. Shu m aqsadda inson dehqonchilik va hunarm and­
chilik bilan shug‘ullanishi kerak».
M aktabgacha ta ’lim m uassasasi tarbiyalanuvchilarida iqtisodiy bilim 
va tarbiyani, resurslarning cheklanganligi, tabiat ne’m atlarining tugab 
qolishi, inson ehtiyojlarining esa cheksizligi haqidagi m a’lum otlarni 
yoshligidanoq singdirib borish ularni tejam korlikka, moddiy^ va m a ’naviy 
boyliklam i asrab-avaylash k o ‘nikm alarining shakllanishiga olib keladi.
„ , 
, 
, 
0 ‘zbekiston o ‘zm ustaqilIigieaerishgach,