Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi ds

II-BOB. JAMOATCHILIK NAZORATINI TA’MINLASHGA 
YO‘NALTIRILGAN IJTIMOIY-FALSAFIY MEXANIZMLAR 
METODOLOGIYASI 
Tadqiqotning ushbu bobida jamoatchilik nazoratini ta’minlashga xizmat 
etuvchi institutsional tizim subyektlari qo‘llayotgan mexanizmlarning ijtimoiy-
falsafiy mohiyati ochib berilib, jamoatchilik nazoratining ijtimoiy-huquqiy 
mexanizmlarini 
takomillashtirish 
masalalari 
ko’rib chiqilgan. Xususan, 
“Jamoatchilik nazorati barqarorligini ta’minlashga ta’sir etuvchi ijtimoiy 
muammolar”, “Davlat boshqaruv organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini 
ta’minlash tadrijiyligiga erishishning ijtimoiy-huquqiy asoslari”, “Jamoatchilik 
nazoratini ta’minlashga yo‘naltirilgan ijtimoiy motivlar, huquqiy mexanizmlar 
hamda amalga oshiruvchi usul-vositalar” kabi paragraflarda: jamoatchilik nazoratini 
ta’minlashda ijtimoiy institutlarning roli, pragmatik, ochiq-oshkora va shaffoflikka 
asoslangan ijtimoiy-siyosat natijasida jamoatchilik nazoratining ta’sir kuchi, 
ijtimoiy muammolarning ham hanuz mavjud ekanli, ularni bartaraf etmasdan 
chinakam jamoatchilik nazorati institutlarining mustaqilligini ta’minlab bo‘lmasligi 
tahlil qilingan.
Umuman bobda fuqarolik jamiyatining muhim belgisi hisoblangan davlat 
boshqaruv organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini ta’minlash masalasiga 
ijtimoiy-huquqiy jihatdan qaralib, uning ijtimoiy-huquqiy mexanizlarini ochishga 
harakat qilingan. Shu orqali jamoatchilik nazoratini ta’minlashga yo‘naltirilgan 
ijtimoiy motivlar, uni amalga oshirishga doir huquqiy mexanizmlari usul-vositalar 
orqali aniqlanilib, ishning maqsad va vazifalaridan kelib chiqib klassifikatsiya 
qilingan. 
II. 1§ Jamoatchilik nazorati barqarorligini ta’minlashga ta’sir etuvchi 
ijtimoiy muammolar. 
XXI asr – inson tafakkurida, turmush tarzida, dunyoqarashida katta 
o‘zgarishlarni qaror topishiga sabab bo‘ldi. Bu davrda nafaqat davlatlar o‘rtasidagi 
integratsiyalashuv kuchayib bormoqda, balki, millat va elatlarning yaqinlashuvi ham 
rivojlanmoqda. Boshqacha aytganda, bugun qaysidir davlatda demokratik 

---

52 
tamoyillar qaror topib, boshqalarida totalitarizm, aristokratizm yoki anarxizm kabi 
boshqaruv shakliga ega davlatchilik siyosatini olib borib bo‘lmasligini hayotning 
o‘zi ko‘rsatmoqda. Chunki, globallashuv jarayoni – dunyo xalqlarini iqtisodiy, 
madaniy va ma’naviy jihatdan birlashuvini 
(birini ikkinchisidan ayro boshqarib 
bo‘lmas darajada funksional uyg‘unlashuvini)
ta’minlab[108], insonga o‘zligini 
anglash, shaxs sifatida erkin fikr bildirish, o‘z haq-huquqini talab qilish, 
adolatsizliklarga qarshi isyon ko‘tarish kabi dunyoqarashning qaror topishiga olib 
kelmoqda. Zero zamonaviy jamiyatda − zamon talabini his etmasdan, eskicha 
ishlashga[3; 54-b.], eskicha boshqarilishga endi hech bir xalqning roziligini olib 
bo‘lmaydi. 
Bugungi dunyoning ko‘plab demokratik davlatlari tajribasi shuni 
ko‘rsatmoqdaki, jamoatchilik nazorati faqatgina jamiyat uchun emas, balki davlat 
hokimiyati va boshqaruv organlari faoliyatini samarali tashkil etishda ham o‘ta 
muhim hisoblanadi[104]. Chunki, jamiyat rivojlangani, yuksak bosqichlarga 
ko‘tarilgani sari jamoatchilik nazoratiga bo‘lgan ehtiyoj ham oshib boraveradi[62]. 
Ammo jamoatchilik nazoratini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish, uning ijtimoiy-huquqiy 
mexanizmlarini harakatga keltirish, jamiyat barqarorligini ta’minlashga bo‘lgan 
ta’sir kuchini oshirib borish har doim ham tadrijiy kechmagan. Buning asosiy 
sabablaridan biri shundaki, pozitiv 
(barqaror)
jamoatchilik nazoratini ta’minlash 
uchun, avvalo jamiyat 
(xalq va davlat)
bu o‘zgarishga tayyor bo‘lishi kerak bo‘ladi. 
Aniqroq aytganda, quyidagi ijtimoiy muammolarga barham berilgan jamiyatda – 
jamoatchilik nazorati barqaror ishlaydi va o‘z natijasini beradi.