Shaxs va jamiyat

Rossiya imperiyasi 
mustamlakachiligining 
aksilsivilizatsiyaviy 
oqibatlari
vi bob. Jamiyat va sivilizatsiya
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

144
imperiyasi tomonidan bosib olinishining sivilizatsiyaviy oqibatlari 
turkiy xalqlardan buning muqobilini qaytarib olishi ham ushbu 
mustamlakachilikdan kutilgan edi. shu sababdan ham bosqinchilik 
g‘oyat shafqatsiz kechdi.
Rossiya mustamlakachilari turkistonning bosib olingan hudud-
larida hayotning hamma sohalarini o‘z davlati, millati xohishiga 
ko‘ra o‘zgartirish harakatini boshlab yubordilar. bosh gubernatorlik 
tuzildi, uning boshlig‘i podsho noibi, qo‘shinlar qo‘mondoni, 
kazaklar atamani, bosh mirshab, bosh prokuror, vassallar hisoblangan 
buxoro va xivaning nazoratchisi edi. ko‘rinib turibdiki, xix asrning 
ikkinchi yarmida boshqaruvning bu tarzi shu davrdagi yevropa 
sivilizatsiyasida erishilgan maqomga mutlaqo mos kelmagan va sof 
rus mustamlakachiligi edi.
shahar va qishloqlarni boshqarish ham mustamlakachilik 
maqsadlariga bo‘ysundirilib, ko‘chirib keltirilgan rus aholi manfaat-
lariga xizmat qilgan. O‘lka darvozasi lang ochiq – unga Rossiyadan 
istagan toifadagi aholi kelib mahalliy xalq hisobidan juda ko‘p 
narsalarga erisha boshlaganlar. bularni hatto Rossiyaning o‘zida 
kinoyali tarzda «janob toshkentliklar» deb atashgan. iqtisodiy jihatdan 
rus mustamlakachiligi shunda ko‘rinadiki, ulkan boyliklarni talash 
maqsadida soliq siyosatidan tortib temiryo‘llar qurilishigacha barcha 
vositalar ishga solindi.
metropoliya (markaz) turkistonga sanoat mahsulotlarini sotish 
bozori sifatida ham qaragan. sotilgan mahsulotlar puliga ipak, paxta, 
teri, quruq mevalar xarid qilinib, markaziy shaharlarga jo‘natilib 
turilgan.
mustamlakachilar mavjud bo‘lgan maktablar va madrasalar 
tarmoqlari xavfli hisoblanib, ruslashtirishni ayni shu sohadan – rus-
tuzem maktablari qurishdan boshlashga qaror qilindi. 
tub aholi ma’naviy-ruhiy kechinmalariga zarur ta’sir ko‘rsatadigan 
musulmon muassasalari – madrasalar, diniy boshqaruv idoralari, oila 
va nikoh tizimi ishlariga faol aralashuv boshlandi.
ayni vaqtda, mustamlakachilar mahalliy doiralarning ma’lum 
qismidan boshqaruvning quyi bo‘g‘inlarida foydalanishni lozim 
topdi.
xo‘sh, ajdodlari jahoniy sivilizatsiyalar yaratgan mahalliy xalq 
bularga javoban qanday yo‘l tutdi? mehnatkash xalq ko‘pincha