Shaxs va jamiyat

Bozor munosabatlari 
va davlat
uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar – ijtimoiy-madaniy jarayon
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

177
vaqtda, insoniyat undan ma’qulini hozirgacha o‘ylab topmagan. 
binobarin, masala bozorni yangi jihatlar bilan to‘ldirish to‘g‘risida 
boradi. bu, dastavval, uning huquqiy boshqarish mexanizmini 
yaratishdir. ushbu mexanizm o‘z ichiga bozor munosabatlarini 
tartibga solish, davlat buyurtmalari, soliq, kredit-pul muomalasi, 
iqtisodiy rejalashtirish va hokazolarni oladi.
O‘zbekistonda mustaqillikning boshlaridanoq davlat bosh 
islohotchi sifatida bozor munosabatlariga o‘tish stixiyali tarzda olib 
borilmasligini va shakllanayotgan bozor iqtisodiyoti lozim darajada 
boshqarilishini belgilaydi. natijada yangi bozor tuzilmalari sifatida 
tovar birjalari, savdo xizmatini ko‘rsatuvchi turli tashkilotlar, tegishli 
qonunchilik, asta-sekin bozor baholariga o‘tib borish tadbirlari ishlab 
chiqildi. milliy valutaga o‘tildi. bular ichida, ayniqsa, qonunchilik 
bazasining yaratilishi muhim bo‘ldi. bunda quyidagilarga erishildi: 
mulkdor huquqi himoyalandi; tadbirkorlikning turli shakllari bilan 
shug‘ullanish uchun qonuniy asos yaratildi; raqobat mexanizmining 
umumiy jihatlari ishlab chiqildi va h.k. 
bozor munosabatlariga o‘tishda mulkni davlat tasarrufidan 
chiqarishning ahamiyati juda katta bo‘ldi. buning natijasida yangi 
mulkdorlarda moddiy stimul paydo bo‘ldi; aholining iqtisodiy 
va boshqa sohalar bilan bog‘liq faolligi oshdi; Respublikadagi 
ijtimoiy-iqtisodiy ahvolning barqaror mo‘tadilligi ta’minlandi va h.k. 
xususiylashtirish qator yo‘nalishlarda olib borildi:
– dastlab kichik tadbirkorlikka asos bo‘lgan savdo, umumiy 
ovqatlanish korxonalari, kichik sanoat korxonalari – ustaxonalar va 
boshqalar sotildi;
– fuqarolarga yashab turgan turar joylari aksari hollarda bepul 
xususiylashtirib berildi;
– dehqon va fermer xo‘jaliklari yaratish uchun zarur qadamlar 
tashlandi;
– o‘rta va, hatto, yirik korxonalarni aksionerlashtirish, ya’ni, 
aksiyador kompaniyalari tuzish boshlandi.
albatta, davlat bozor iqtisodiyoti barpo etilishi jarayonida bulardan 
tashqari mahsulot ishlab chiqaruvchilar o‘rtasidagi sog‘lom raqobatni 
qo‘llab-quvvatlashi, resurslar va ne’matlarni samarasiz taqsimlashga 
olib keladigan monopoliyaga, foyda oluvchilarga jiddiy to‘siq 
qo‘yishi ham lozim bo‘ldi. bu sohada katta qonun ijodkorligi ishi