Shaxs va jamiyat

 T o‘ R T i n Ch i Bo‘ l i m
hoziRGi dunYo: GloBAllAShuv, 
GloBAl muAmmolAR
vA YAnGi JAhoniY 
SivilizATSiYA ShAKllAnAYoTGAnliGi 
mASAlAlARi
viii B o B. GloBAllAShuv vA GloBAl 
muAmmolAR
35-§. Globallashuv: mohiyati, mazmuni, 
yo‘nalishlari va oqibatlari
insoniyat tarixida i jahon urushidan hozir-
gacha o‘tgan davr yaxlitligi, ko‘lami va 
ahamiyatiga ko‘ra alohida tavsifga ega. 
birinchidan, xx asrda, ingliz mutafakkiri 
a.toynbi isbotlaganidek, jahon tarixi yagona jarayon sifatida 
boshlandi va kechmoqda. Ikkinchidan, bu davrda ta’siri davomli 
bo‘lgan omillar paydo bo‘ldi. Uchinchidan, o‘tgan davrda yashab 
ijod etgan o‘nlab buyuk mutafakkirlarning asarlarida ilgari surilgan 
ta’limotlarning hayotda o‘rin olishi natijasida betakror ma’naviy
vaziyat yuzaga keldi. bular, o‘z navbatida, dunyo qiyofasida chuqur 
izlar qoldirmasligi mumkin emas edi.
hozirgi dunyo, dastavval, kishilar hayoti barcha sohalarini 
qamragan bemisl ko‘lamli va o‘zgarishlarga boyligi bilan ajralib 
turadi. so‘ngra xalqlarning o‘zaro ta’siri alohida omil sifatida ko‘p 
marta ketdi. endi xalqaro sohadagi raqobat, keskin qarama-qarshi 
turishlar natijasida insoniyatga kulfatlar keltirgan, qirg‘inbarot 
urushlarga sabab bo‘lgan sharoitlar o‘zgarib, huquq va manfaatlar 
uyg‘unligiga asoslangan yangi jahoniy tartibot vujudga kelmoqda. 
bunda quyidagilarni alohida qayd etish lozim:
1. Fan, texnika va texnologiyadagi rivojlanish yangi bosqichga 
chiqdi.
«hozirgi dunyo» 
tushunchasi
viii bob. Globallashuv va global muammolar
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

184
2. ishlab chiqarishning yangi tipiga o‘tildiki, buning ijtimoiy-
siyosiy oqibati g‘oyat salmoqlidir.
3. Jahon xo‘jalik aloqalarining chuqurlashuvi va intensivligi 
oshdi.
4. xalqlar va davlatlarning turmush-faoliyatining asosiy sohalarini 
qamragan global aloqalari maydonga keldi.
ko‘rinadiki, bularning bari dunyo qiyofasini yangiladi.
so‘nggi 20 yilcha vaqt davomida 
ham nazariy va ham amaliy jihatdan 
globallashuv masalalari faylasuf-u olim, 
siyosatchi-yu oddiy fuqarolar e’tiborini 
tobora keng tortmoqda. zero, nafaqat mintaqalar, davlatlar yoki turli-
tuman tashkilotlar va, hatto, ularga tegishli alohida kishilar o‘rtasidagi 
xilma-xil aloqalar tabiiy bir tarzda yo‘lga qo‘yilmoqda. bunda g‘arb 
sivilizatsiyasining yalpi ekspansiyasi, uning qadriyatlari va institutlari 
ta’sirida boshlangan bu aloqalar natijasi o‘laroq, eng muhimi, tomonlar 
holatlarida o‘xshashliklar tobora belgilovchi bo‘lib bormoqda. kishilar 
hayot-faoliyatining asosiy sohalarini qamraganiga ko‘ra, bu jarayon 
global miqyosda namoyon bo‘lmoqda.
umuman olganda, xalqlar va ularning davlat tuzilmalari o‘rtasida 
har doim ma’lum aloqalar yuz berib kelgan. lekin ayrim olimlarning 
fikricha, globallashuv buyuk geografik kashfiyotlar natijasida va 
yevropa madaniyati ta’sirida xvi asrdan boshlangan. kishilar 
kemalarda dunyoning ko‘p joylariga suzib bora boshlagan. lekin bu 
jarayon ko‘pchilikning hisoblashicha, xx asrda dunyoviy ko‘lam kasb 
etib o‘z yakuniga yetgan.
agar uning birinchi davri (xvi–xvii asrlar)da mamlakatlar 
o‘z-o‘zicha yetarli holatda bo‘lgani uchun ular o‘rtasidagi jarayonlar 
kuchsiz kechgan, xix asrda esa dunyoviy yaxlitlikka erishilmagan 
bo‘lsa-da, davlatlar o‘zaro keng aloqalarga kirishganki, bularning 
natijasi globallashuvni kuchaytirmasligi mumkin emasdi. uchinchi 
davr – xx asrda yuz bergan tarixiy voqealar 1929–1933-yillardagi 
jahon iqtisodiy krizisi, ii jahon urushi, davlatlar valuta aloqalaridagi 
oltin standartining tanazzuli, isroilning qo‘shni arab davlatlariga 
navbatdagi tajovuziga javoban neftga boy arab davlatlarining yoqilg‘i 
narxini oshirgani natijasida 1973–1974-yillardagi inqiroz, sovet 
davlatining barham topishi, «sotsialistik hamdo‘stlik» mamlakatlarida