Shaxs va jamiyat

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar:
1. «O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi». t., «O‘zbekiston», 
2005.
2. «Falsafa». darslik. m. ahmedova tahriri ostida. t., 2005. 
3. Êðàâ÷åíêî À.È. «Îáùåñòâîçíàíèe». Ì., ÎÎÎ «ÒÈÄ»
«Ðóññêîå ñëîâî – ÐÑ», 2006.
iv bob. Jamiyat hayotining asosiy sohalari
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

90
v B o B. iJTimoiY-TARiXiY JARAYonlAR
22-§. ijtimoiy tarix: ma’nosi va kechishi
kishilik dunyosi jarayonlari vaqt iz -
chilli gida, ketma-ketlikda, yuz berib 
muayyan voqe likni tashkil etishiga 
ki shi lar allaqa chonlar e’tibor bergan va uni «tarix» atamasida 
ifodalaganlar.
«Jamiyat» va «tarix» tushunchalari nisbati masalasi kun tartibiga 
qo‘yilsa, alohida holat ko‘zga tashlanadi. bunga, birinchidan, 
«tarix» tushunchasi, «jamiyat rivojlanishi», «ijtimoiy jarayon» 
tushunchalarining sinonimi hisoblanib, kishilik jamiyati va uni tashkil 
etgan sohalarning o‘z-o‘zidan harakatini tavsiflaydi. Ko‘rinadiki, 
tarixga bunday yondashishda, unda voqea va jarayonlarning tafsiloti 
ularning ishtirokchilari bo‘lgan shaxslar hayotisiz ko‘rsatiladi. nati-
jada kishilar ustidan shaxsi noma’lum qandaydir ijtimoiy kuchlarning 
hukmronligi ko‘zga tashlanadi. 
Ikkinchidan, «jamiyat» tushunchasida «sotsium» tushunchasi 
konkretlashtirilsa, ijtimoiylik mavjudligining real usuli ko‘rsatilsa, 
«tarix» tushunchasi esa «jamiyat» tushunchasini konkretlashtiradi. 
natijada kishilar hayotining qayerda va qachon kechgani bilan bog‘liq 
jihati tarixni tashkil etadi. unda ijtimoiy hayotning barcha tomonlari 
o‘zgarishlarining yaxlit oqimi o‘z ifodasini topadi. 
Uchinchidan, «tarix» tushunchasi chuqurroq mulohaza etilsa, 
uning nafaqat o‘tmish bilan aloqadorligi ma’lum bo‘ladi. darhaqiqat, 
bir tomondan, biz har doim o‘zimiz yashab turgan ijtimoiy-madaniy 
davr holatidan kelib chiqib o‘tmish to‘g‘risida gapiramiz. buning 
oqibatida o‘tmishda kechgan voqealar to‘g‘risida hozirgi vazifalar 
talablari belgilovchi bo‘lib hisoblanadi. yani, o‘tmish hozirgi davr 
yordamida tushuntiriladi.
boshqa tomondan, hozirgi zamon shart-sharoitidan kelib chiqib 
o‘tmish haqida olingan bilimlar kelajak uchun zarur xulosalarni ilgari 
surishga imkon beradi. bu ma’noda tarix o‘z tarkibiga o‘tmishni ham, 
hozirgi davrni ham, kelajakni ham kiritib, ularni kishilar faoliyati bilan 
bog‘laydi.