Societatis iesv, segoviensis
Yüklə 14,73 Mb.
|
|
di id, ad quod obligatus sub mortali non est, non peccat mortaliter. Sic P. Lessius Lib. 2. Cap. 42.
gatio iurandi, nisi iuxta illius qualitatem: vnde est communis Scriptorum doctrina iuramentum sequi naturam contractûs, cui adiicitur, de quo P. Sancius suprà Lib. 6. Disput. 11. num. 3. apud quem Doctores P. Vincentius Tancredi de Reli- gione Tract. 4. Lib. 2. Disput. 14. Quæst. 1. & Disp. 15. num. 5. & 6. cum Caietano, Soto, Gutierrez, & PP. Suario, Sancio, Palao, & Lessio. Et etiam cùm de Statutis agitur, iuramentum circa illa prout in vsu sunt dirigitur: de quo P. Azor su-
lutio. Secus si talia sint, vt secluso iuramento sub mortali obligent. Pro quo P. Fagundez Tomo 1. in Decalogum. Lib. 2. Cap. 23. n. 7. & 8. P. Pa- laus Tomo 3. Disput. 2. de Iuramento. Puncto 6. §. 5.
ni præsenti videtur satisfactum, circa quam fu- sissimi aliqui; cùm tamen ex principiis apud Scri- ptores siue vt certis, siue vt probabilibus, receptis, possit non admodum operosè resolui. Pro am- pliori autem explicatione sit iam Indicorum Prætorum iuramentum extenditur. iustitiam continent, & nocumenta possunt non leuia Indis inferre, quæ in speciali oportet percurramus. @@0@ @@1@ num Indis venditur taxâ à Prætoribus designatâ pro libitu, quæ excessiua planè est, vnde illi mi- nori pretio emere illud possent, si eisdem emptio permitteretur. Traditur ergo Caciquio vnũ vini quadrantal reddituro pro eo decem, aut duode- cim octi regales: quæ summa cùm exorbitans sit, ex eo iustificari dicitur, quòd vinum minu- tatim diuendatur: cùm tamen non semper ven- dendi eo modo opportunitas adsit; vnde & ne- cessè est vt Caciquius de suo soluat, lautissimè bibiturus. In his quidem, cùm contractus em- ptionis & venditionis interueniat, & manifesta iniustitia sit, contra iuramentum delinquitur. In quo & damnum aliud est, ebrietatis scilicet; & per vinum, quod est Indorum natiuæ constitu- tioni nociuum. Vnde sunt qui censeant absolutè esse peccatum mortale illud ipsis vendi. Pro quo Dom. Reyna in Perfecto Prælato Tomo 2. Lib. 4.
regum Prouisiones; atque Edicta Prælatorum. quas suis compendiis Prætores instituunt, & in eis pueros & puellas cum aliis grandioris ætatis laborare compellunt, satis exiguo diurni laboris stipendio. Vbi bellissima est eorum excusatio, sic videlicet Indos socordi ingenio, & ad otium procliui vtiliter, vitatis otiositatis incommo- dis occupari: quasi incommodorum talium de- uitatio vni debeat Prætoris commodo militare: cùm magis rationi consonum sit, ad eorum vti- litatem laborem adhibitum referri, & communia ipsorum onera hoc pacto leuiora reddi, ornari Ecclesias, & foueri opera pietatis. vt copiosis messibus Prętores quęstuosas nundi- nationes exerceant, vnde & inuitis onus agrico- lationis iniungitur, stipendio laboris permodi- co, & suo aliàs dispendio, dum terrulas suas non vacat colere, vt necessaria vitæ prouideant: aut certè cariùs illis constat, dum necessè habent a- lias conducere, aut laborem cum ingenti mole- stiâ geminare: si & hoc fortè semper licet, cùm longiùs à propriis laribus ad prædicta distractis, non vacat agellos suos propriâ aut alienâ manu, diurna aut nocturna versari. Hîc etiam, cùm de contractibus agatur, & Indorum damna adeò perspecta sint, nihil eorum sine iuramenti mul- tiplici violatione consistit. Licet enim dici pos- sit cum Indis non exerceri contractus, id mini- mè releuat compulsores, cùm perspicuum sit eo- rum laborem eò tendere vt contractus ex labo- rum fructibus exerceantur. so sibi cælo constitutas, mittuntur, vt vinum, Co- cam, herbam Paraquariam, aut quidpiam aliud inde extrahant, cum vitæ periculo manifesto. Et in hoc quidem, cùm periculum tale sit, stipen- dium maius solito esse deberet, iuxta id quod ratio penitus comperta demonstrat: cùm tamen nihil minùs quàm id mittentium cura prouideat. Hic ergo iniustitia inhumanitati Christianis pe- ctoribus indignæ coniuncta. lis negotiorum ministeriis ferè continuis Indi di- stenti, in suis oppidis vix pedem aliquando figere permittuntur. Ex quo fit, matrimonij vsum im-<-P>@@ <-P>pediri, & præter alia damna hinc emergentia, il- lud certè, quod Regibus Catholicis, & Christia- næ omni reipublicæ admodum præiudiciale di- gnoscitur, dum Indi deficiunt generationibus imminutis, & ita etiam, qui Mineruas exerceant, vnde diuitiæ extrahuntur ad infidelium, & hære- ticorum potentiam retundendam. Indis enim su- blatis, actum est de Indiis, illorum enim laborem qui suppleant inueniendi nulli, vt est luce claris- simâ manifestius. familiaria sibi pocula conficienda vt Mayzium, vel quid simile, & ab eisdem pretium sic facti re- quiritur, iuxta mensuræ pretium ordinarium, vt ipsis & faciendi & vendendi imponatur onus, & commodum Prætoris, aut Prætorissæ sit quod in idem recidit; siue illi vendant, siue non; vt ven- ditionis defectus quis debeat imputari; qui pro- fectò, si non vendant, bibent, quod pro eodem ad lucrum sic iubentium reputatur: qui sic phi- losophantur: si tu ex tuo Maysio mensuram hu- jus poculi facias, tanti vendes: fac ergo ex meo, & tantumdem redde: & vbi laboris pretium? Red- dent certè; sed & de hoc dubito, quia ad negan- dum illud aliquale poterit auaritiæ commentum suffragari. liqua ad vestuarium spectantia venduntur, sed pretio non iusto, in quo aliud iniustitiæ admisce- tur genus; quòd scilicet laborum merces hoc pa- cto soluitur, illis frequentiùs inuitis, qui vt mer- cedem recuperent, quacumque sunt rerum hu- iusmodi acceptione contenti, quas viliùs ven- dunt, aut vsui non necessario, neque satis accom- modato conformant. Itaque vulgatum illud a- pud nos; Mali debitoris vel in paleis accipien- dam solutionem; hic verissimum comprobatur. aut boum armenta à Prætoribus empta in ciuita- tes ministerio Indorum remittuntur, vt in illis magno remittentium lucro vendantur. Sic enim Indis grauia parantur incommoda absentiæ lon- gæ, peregrini cœli, fraudatæ mercedis; cùm in rebus aliis fructuosiùs possent laborare. Et si e- nim dici possit totum hoc in publicam vtilitatem cedere, dum carnes prædictorum animalium in vrbibus abundè suppetunt; id certè excusationi non est, quia talis prouisio ab aliis fieri potest, qui voluntarios Indos conducant. Vnde Prætores in huiusmodi remissionibus solicitè cauent ne præ- dicta ad eos pertinere supremis gubernatoribus innotescat, aut denuntiator sit; nam eo pro com- perto habito & iuridicè probato, oleum sunt & operam perdituri. Non ergo communis boni caussam agunt, sed suam ipsorum tantùm, vnde non præmium, sed pœnam iustissimam prome- rentur legis & Sacramenti violatores. arietum gregibus detinentur, vbi nec doctrinam edoceri, Missam audire, aut more Christiano- rum viuere promptum est, quia in desertis id agi- tur ab hominum communione remotis: quod tamen ad mercimonia spectat, quæ ministerio a- nimalium exercentur, vel erga animalia eadem, dum venduntur, & sic etiam contractus vendi- tionis interuenit, ad quem ferè quidquid de con- tractibus Lege cautum est, & iuramento firmari<-P> @@0@ @@1@ scriptorum quamplurium se tueri Prætores pos- sunt, qui de negotiatione Clericis prohibitâ a- gentes, dicunt non esse talem, cùm qui animalia emit, & meliora facta diuendit, cùm negotiatio tunc solum accidat, cùm res, nullâ in ipsis factâ mutatione, venduntur. Prætoribus siquidem non sola negotiatio, sed contractus etiam prohiben- tur, & ij præsertim, qui Indis præiudicari possunt, ad quorum bonum lex, & iuramentum indictum ordinatur. ris, aut aliis molestis operibus laborantibus dilatâ solutione, eo tamen intuitu, vt cùm soluere ne- queant, in labore persistere compellantur: immo- rituri planè in eâ, quia numquam soluendo futuri. Sic alia esse possunt his similia auaritiæ genimina.
illud ad præsens institutum: Fertur homo vndis voto quadruplicandæ pecuniæ, portatur aurum, vt reportetur cum falsitate periurium. Sic ille: vt periurij in Præ- toribus Indicis perfrequentis caussam genuinam agnoscamus: cupiditatem, inquam, immodicam, dum quadruplicanda pecunia contenditur, quæ pro officij forsan adeptione suffragata est; aut ea quæ ad contractus exponitur, & non quadrupli- cari tantùm solet, sed exorbitantiùs augeri. Sed væ illis, quibus pecunia, non in qualemcumque damnationem futura, vt illa de quâ D. Petrus Act. 8. v. 20. sed in quadruplicatam, & quadruplica- tâ maiorem, at Deus Pater misericordiarum est. Sic credo: sed horum interitus non esse talis so- let, vt de eorum salute solidum spei fundamen- tum habeamus ob restitutionis raritatem, de quâ esto
dentibus capitibus oriatur. non dimittitur, nisi restituatur ablatum; quarta in sexto, cuius rationem D. Thomas lucu- lenter reddit, 3. parte, q. 68. art. 5. ad 3. ex eo quòd,
currit, in palatiis, foris, compitis, domibus, & conclauibus ipsis, grandioribus debebat apud In- dias characteribus exarari. Sed modò cum Præ- toribus agimus è quorum cordibus, vbi præfatam regulam Auctor naturæ conscripsit, eam diabo- lus conatur abradere conatu præ aliis speciali, vt videntes non videant, & audientes non intelli- gant, & sic nihil de sanitatis beneficio consequan- tur. Sciant ergo, si salutis animæ curam non pœ- nitus abiecerunt, restituendum ab eis, quod iniu- stè constiterit vsurpatum; sicut & resarcienda pa- riter damna, quæ miseris indigenis, & fortè aliis, vt frequenter accidit, intulerunt: sciant equidem, ita ut se scire opere ipso significent: quod pau- corum erit, quorum tetigerit Deus corda; vt scriptura loquitur. Sciant & qui officia ita auidè<-P>@@
supposuerint, cum gemitibus est perpetuis susti- nendum. Vt ergo circa prædicta capita, quod est communi Doctorum sensu firmatum, pro- feramus, eodem procedentes ordine. Circa Primum
ne obligatio restitutionis insurgit, juxta valorem justum regulanda, nec supremum, neque infi- mum, sed medium. Quia verò restitutio fieri ex- actè nequit, cùm emptores ignorentur in parti- culari: ea est circa hoc adhibenda regula, quam scriptores tradunt, vt scilicet communitati resti- tuatur id, quod communitati deberi constat, pro quo modus conueniens exquirendus. Sic ex Ca- ietano, P. Molinâ, & P. Lessio tradit Diana Parte 11. Tractat. 6. Resol. 48. qui diuidenda inter om- nes dicunt: non tamen in hoc casu id conue- nienter fieri potest, quod faciendum à Taberna- riis Doctores tradunt, vt scilicet læsionem passis supereffluentem mensuram tribuant vsque ad ve- rosimilem proportionem. Pro quo P. Molina Disput. 745. num. 4. & alij, quos adducit Diana Parte 4. Tractat. 4. Resolut. 46. neque enim noua taberna instituenda est, aut vinum Indis abundan- tius tribuendum. Melius ergo fiet aliis alimento- rum generibus ipsorum genio accommodatis, si- ue eorum hospitalibus, Ecclesiis, Communitati- bus, aut aliis piis operibus, iuxta ea, quæ tradit Dom. Solorzanus Lib. 2. Cap. 24. n. 117. & Fer- dinandus Zurita in Enchiridio Indico, quæst. 7. Pro- posit. 2. vbi ait expendi posse in alendo Prædicato- re. Quia verò restitutio hæc non potest nisi in- certis personis fieri, & circa quantitatem singulis debitam incertitudo extat omnimoda, videri ali- cui posset locum esse compositioni iuxta doctri- nam aliquorum, quos doctissimorum nomine citat Nauarra Lib. 4. Cap. 2. n. 69. pro quo & do- ctum Magistrum Dominicanum adducit Diana suprà, qui & non esse improbabile existimat: quia stante eâ incertitudine, potest restitutio fieri pau- peribus: quod cùm accidit, locus est compositio- ni, vt communiter scribentes asserunt. Bullæ ipsius compositionis auctoritas, in quâ sic dicitur: & est casus 18. Item, si alguno ha vendido
nem: vnde ita tenet expressè P. Mendus Disput. 34. Cap. 20. nam licet dicatur id tantùm procede- re, quando ignorantur emptores; verè censen- tur ignorari, cùm tantùm in communi eorum habetur notitia: non poterat siquidem Com- missarius ignorare tabernarium vendentem in oppido aliquo probè scire oppidanis se debere quibus vendi consueuit: ea autem scientia igno- rantia reputatur, ob confusionem, quæ etiam per præcones, & cedulones vocatis, non posset tolli; & etiamsi posset, ad id non teneri benè adnotat P. Lessius Lib. 2. Cap. 14. num. 32. Benè verum est in oppidis Indorum id esse facilius ob eorum paruitatem: sed adhuc incertitudo relinquitur, vt, licèt faciendam illis restitutionem sit mihi cer- tum sine compositionis subsidio; oppositum ta-<-P> @@0@ @@1@ dum. Ideò autem viam hanc exonerandis con- scientiis apertam relinquo, quia restitutio est dif- ficillima, postquàm aliena substantia conuersa est in carnem & sanguinem. Sit ergo ita grauatis compositionis perfugium, ne pereant, dum nul- lum restat aliud ad spem salutis concipiendam. Caciquiis verò quia certi in damnificatione sunt, aliqua facienda restitutio, iis attentis, quæ illius quantitatem possunt verosimiliter indicare, docti alicuius Confessarij consultatione præmissâ. Cir- ca secundum iam pertam, vnde merces labori iusta soluenda. Ne- que locus compositioni, quia explorari facilè pos- sunt, qui in officinis prædictis laborarunt. Quod si incertum esset, illius beneficio vti liceret. Sed laborantibus, non Caciquiis tradendum, quod deberi constiterit: immò neque parentibus, aut maritis, quia nihil ad eorum manus ex tali sub- uentione perueniet. Addo non tantùm com- munem soluendam esse mercedem, sed plus ali- quid; vltronei siquidem operarij non sunt, sed inuiti, & clausurâ oppressi, vnde maius debetur laboris pretium, iuxta communem doctrinam: de quo & dictum Titul. 1. num. 137. Iam circa tertium fraudatam etiam mercedem: & prætereà ob de- trimenta rei domesticæ, quæ prudenter æstiman- da pro compensatione faciendâ, neque enim ad vnguem possunt computari. Circa quartum Dico quartò non posse dubitari. Vbi & obli- gatio esse potest grauissima, si Indi ad prædicta compulsi, in regionibus illis moriantur, & vxores, ac filios, atque aliquando parentes etiam relin- quant miserabiliter indigentes. Qui enim horum caussæ sunt, obligationes homicidarum subeunt, de quibus passim Doctores, & valdè accuratè post alios Cardinalis Lugo Tomo 1. de Iustitiâ, disp. 11. Sect. 4. De quibus etiam post illum P. Bu- senbaum in Medullâ Theolog. moral. lib. 3. Tractat. 5. de Septimo Præcepto, cap. 2. Artic. 3. & Portel Tomo 2. Casu 54. Certè vt cum omni rigore non de- beat iste homicida censeri; æquiualenter tamen talis est in ordine ad prædictum effectum. Sicut enim, vt arguit P. Vasquez Tractat. de Restitut. §. 3. Dub. 7. qui per vim, vel fraudem impedit volentem mihi legatum relinquere, vel aliud be- neficium conferre, ex iustitiâ tenetur totum il- lud damnum compensare, vt communiter Do- ctores affirmant: ita & homicida, cùm per vio- lentam actionem impediat ne alij habeant, quod ex debito aut liberalitate occisi erant habituri, debet ex iustitiâ damnum integrè compensare. Quam rationem ille iudicat euidentem; sicut & P. Mæratius Tractatu de Iustitiâ, Disput. 26. Sect. 3.
P. Turrianus 2. 2. Tomo 2. Disput. 28. Dub. 3. n. 15. & manifestum est in omnibus locum habere, qui iniustæ mortis causa sunt. Licèt enim illa non ple- nè probetur Card. Lugo quoad omnes ab occi- so pendentes; sicut nec P. Becano Tractatu de Iure & Iustitiâ, Quæst. 14. de Restitutione num. 6. in ordine tamen ad prædictos eamdem comple- ctitur, ex quo, & etiam Trullench idem tenet P. Busenbaum suprà num. 11. & ita iuxta illum &<-P>@@ <-P>alios, obligationem restitutionis, qui caussa est mortis, incurrit: non quia specialis caussa circa modum, sed ex damnificatione; vnde quomo- cumque accidat, tale onus incumbit. Pro quo P. Molina Disp. 83. & alij adducti à citato Cardinali
tionem restitutionis, quia impeditio prædicta, ex quâ Indorum diminutio, est caussa valde remota damnorum, de quibus ibi. Quando autem caussæ tales sunt, non videtur restitutionis obligatio sub- Yüklə 14,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|