SosiologiYA. Sosial psiXologiYA. Sİyasət sociology social pshychology politics 2022 Cild 2, n 3

4. DıĢ Politikanın Temel Ġstikametleri 
4.1. Genel Olarak DıĢ Politikası 
Turgut Özal iktidara geldiğinde iç politikada olduğu gibi dış politika üretiminde de tek 
merkezli bir yapı yoktu. Bürokrasi-hükûmet ikileminden oluşan yapının değiştirilmesine yönelik 
çalışmalar 1983‘ten itibaren başlatılmıştır. Bu süreçte ağırlıklı olarak sivil bürokrasi 1987 yılına 
kadar etkisini gösterse de askeriyenin ağırlığı 1990‘lı yıllara kadar devam etmiştir. Karar alma 
sürecinde bu ikilemin varlığı ise Türk dış politikasında pasifliğe sebebiyet vermiştir. Bürokrasinin 
etkisini giderek kaybetmesiyle Turgut Özal merkezli dış politika ağırlığını hissettirmiştir. Bu, 
Badan‘ın da belirttiği gibi ekonomik temele dayandırılan ve barışçıl yöntemleri benimseyen 
çalışmalardan oluşmuştur [11, s.87]. Aslında Turgut Özal iktidar serüveninin başlarında halefi olan 
1980 zihniyetleriyle hemen hemen aynı politik çizgiyi benimsemiş, fakat 1990‘lı yıllara 
gelindiğinde bu çizgiden sapmıştır. İslam İş birliği Teşkilatı Ekonomik ve Ticari İş birliği Daimî 
Komitesi‘nin (İSEDAK) 16-19 Ocak 1984 tarihlerindeki Kazablanka Zirvesi‘ne Özal-Evren uyumu 
ile Türkiye‘nin katılması ve dönemin Cumhurbaşkanı Kenan Evren‘in Türkiye adına İSEDAK 
Başkanlığı‘na talip olması ifade edilen politik uyumun açık ifadesiydi. Özal‘ın dış politikada
SOSĠOLOGĠYA. SOSĠAL PSĠXOLOGĠYA. SĠYASƏT
SOCIOLOGY. SOCIAL PSHYCHOLOGY. POLITICS 2022 Cild 2, N 3 
49-64 
 

---

~ 55 ~ 
bürokrasi ile ayrıldığı en önemli husus ise aktiflik ilkesi olmuştur; kendisi bu durumu şöyle 
açıklamıştır: “Türkiye hem Doğu hem de Batı için vazgeçilmez ülke olmalı. Bu da ancak, hareketli, 
aktif, dürüst dış politika uygulamakla mümkündür. İstikametini her an değiştirmeyen, hedefleri iyi 
tespit edilmiş, her an zigzag yapmayan bir politika... Öfkelere, komplekslere, saplantılara dayalı, 
zigzaglar içindeki bir politika olmamalı bu...Ben bu çerçevedeki bir aktif politikayı her zaman 
doğru buluyorum” [12, s.129]. 
Turgut Özal dış politikada aktiflik ilkesine ciddi derecede önem vermiş ve cumhurbaşkanlığı 
döneminde Çankaya Köşkü‘nü bu ilkenin gereklerine uygun olacak şekilde teknik alt yapı ile 
donatmıştır [19, s.10]. Onun bahsettiği ―hem Doğu hem de Batı için vazgeçilmez ülke‖ sözü ise dış 
politikasının iki yönünü göstermiştir. Buna göre Turgut Özal merkezli Türk dış politikası ekonomi 
temelli Doğu-Batı-Türk cumhuriyetleri ekseninde üç başlı olarak barışçıl yöntemlerle hareket eden 
bir yapıda oluşmuştur. Ekonomi temelli dış politikanın en büyük göstergesi Şükrü Elekdağ 
tarafından proje olarak sunulan Karadeniz Ekonomik İş Birliği Bölgesi‘dir [34, s.28]. 25 Ağustos 
1990 tarihinde kamuoyunda dile getirilen bu projeyle üye ülkeler arasında serbest ticareti ve üye 
devletlerin halkları arasında köprü kurarak barışın istikrarını sağlamak hedeflenmiştir. Turgut Özal 
projeyi üye devletlerin vatandaşları arasında köprü kuran ve ticareti sağlayan; barışı güçlendiren bir 
düzen olarak tanımlamıştır [12, s.334]. Proje 25 Haziran 1992 tarihinde Çırağan Sarayı‘nda 11 
devletin katılımında Karadeniz Ekonomik İş Birliği Anlaşması‘nın imzalanmasıyla hayata 
geçirilmiştir. Bu politik çizgi etrafında Turgut Özal‘ın dış politikada izlediği ilkeler ve uyguladığı 
politikalar Özalizm veya neo-Osmanlıcılık olarak tanımlanmıştır [18, s.59]. Hinkova Özalizm‘i üç 
maddede açıklamıştır: 1) Bilimsel, teknolojik ve ekonomik alanda gelişme 2) Komşu ülkelerle ve 
eski Osmanlı dünyasıyla siyasi, askeri ve ekonomik ilişkiler kurulması 3) Avrupa Ekonomik 
Topluluğu (AET) ve ABD‘ye alternatif olarak Orta Asya ve Orta Doğu bölgelerine yönelik aktif bir 
dış politika [29, s.150].