Subwencja ogólna składa się z 3 części

- przyczyny wzrostu: bezpośrednie i pośrednie regulowanie życia gospodarczego przez państwo - państwa kapitalistyczne planują długofalowe trendy rozwoju, wpływają na kierunki inwestowania, np. stało się to głównym instrumentem postępu naukowo-technicznego, a szczególnie badań podstawowych, łagodziło dysproporcje regionalne, rozwijało sektor państwowy w produkcji i bankowości. Do przyczyn zaliczyć należy rewolucję naukowo-techniczną szczególnie w Stanach Zjednoczonych, gdzie nakłady na badania naukowo-techniczne sięgały 3% Dn - nowe źródła energii, elektronika, nowe dziedziny chemii, kosmonautyka i inne. Między Stanami Zjednoczonymi a Europą Zachodnią i innymi krajami wytworzyła się „luka technologiczna”. Pozostałe przyczyny: nakręcanie koniunktury przez rozwój przemysłu zbrojeniowego, napływ taniej siły roboczej z krajów słabiej rozwiniętych, procesy integracyjne zwiększające chłonność rynku,

- nierównomierność rozwoju krajów kapitalistycznych: tzw. „cud gospodarczy” w Japonii oraz RFN i Włoszech: przejawy - produkcja przemysłowa w Japonii wzrosła w latach 1950-1974 20 razy, w RFN i Włoszech ok. 5 razy. Szczególnie szybko rozwijał się przemysł produkcji środków konsumpcji trwałego

użytkowania. W strukturze produkcji przemysłowej dynamizującymi gałęziami były: przemysł elektroniczny, precyzyjny, chemiczny, energetyka nuklearna, przemysł lotniczy. Przyczyny rozwoju, które w okresie II wojny poniosły klęskę: rozbudowa przemysłu w oparciu o najnowszą technologię, silna interwencja państwa, np. w Japonii udział akumulacji w 1970 sięgał 40% Dn; wykorzystanie zasobów taniej siły roboczej, np. w RFN napływ kwalifikowanej siły roboczej z ziem zachodniej Polski, ale także z krajów słabo rozwiniętych; napływ technologii i kapitału amerykańskiego; wysoka wydajność pracy. Słabsze tempo rozwoju Stanów Zjednoczonych i Anglii,

- w strukturze rolnictwa: zmiana w strukturze produkcji - wzrost produkcji pszenicy do przeciętnie 45q z ha oraz przemysłowych produktów rolnych. Kraje zachodniej Europy Produkowały znacznie ponad własne potrzeby. Przyczyny: zmiany w strukturze agrarnej - koncentracja ziemi w rękach farmerów, szczególnie we Francji i Stanach Zjednoczonych, postęp agrotechniczny i hodowlany oraz chemizacja rolnictwa, uprzemysłowienie rolnictwa, niski przyrost naturalny. Spadek rolnictwa w tworzeniu Dn, poniżej 10% w 1970, oraz odsetek zatrudnionych w rolnictwie poniżej 7% w USA, Anglii i RFN oraz poniżej 16% w Japonii, Francji i Włoszech w 1974. Dofinansowanie produkcji rolnej przez państwo,

- główne zmiany na kapitalistycznym rynku światowym: w latach 1950-1974 zwielokrotnione zostały w handlu międzynarodowym obroty, które rocznie rosły o 9,4% tzn. blisko dwukrotnie szybciej niż produkcji przemysłowej. Szybszy wzrost obrotu wyrobów przemysłowych, który w latach 1938-1962 w eksporcie powiększył się trzykrotnie, żywności i surowców tylko o 66%; Korzystne terms of trade wyrobów przemysłowych, w tym surowców syntetycznych: w latach 1950-1070 ceny na te wyroby wzrosły o 36%, natomiast na wyroby rolne i surowce spadły o 1%; Zmiany kierunku eksportu krajów rozwiniętych: w latach 1955-1974 eksportowały swoje wyroby głównie do krajów rozwiniętych - Francji, Anglii, Włoch i RFN. W 1974 od 68 do 75% swojego eksportu: Stany Zjednoczone 62%, Japonia 47%. Zmiany w strukturze rzeczowej eksportu: w latach 1900-1950 udział wyrobów przemysłowych w eksporcie światowym wynosił ok. 41%, natomiast w 1970 powiększył się do 65%. Udział ten w eksporcie krajów rozwiniętych powiększył się z 64% do 77%. Około połowę eksportu wyrobów przemysłowych krajów rozwiniętych zaczęły stanowić maszyny i urządzenia, środki transportu i chemikalia. Wzrost dominacji krajów

rozwiniętych. Wpływ rozwiniętych krajów kapitalistycznych na handel światowy: w latach 1950-1970 udział rozwiniętych krajów w eksporcie światowym

zwiększył się z 51% do 64%. Największy wpływ na handel zagraniczny miały Stany Zjednoczone, których udział w 1970 wynosił ok. 14% światowego eksportu. W ciągu 1950-1970 nastąpiły istotne zmiany w oddziaływaniu na handel światowy krajów rozwiniętych: o blisko połowę zmniejszył się udział w światowym eksporcie Anglii, zmniejszył się także udział Stanów Zjednoczonych. Jednocześnie nastąpiło znaczne zwiększenie udziału RFN - o około 2 razy oraz Japonii o 5 razy,

- istotne zmiany w eksporcie kapitału: w strukturze wg własności po II wojnie bardzo silnie wzrósł udział w eksporcie kapitału państwowego - po realizacji planu Marshalla głównie do krajów Trzeciego Świata. Zmienił się kierunek eksportu kapitału prywatnego - głównie do krajów rozwiniętych, ze względu na kwalifikowaną siłę roboczą oraz chłonne rynki zbytu. Dominacja w światowym eksporcie kapitału Stanów Zjednoczonych, chociaż bilans zaczął być w latach siedemdziesiątych ujemny,

- stosunki walutowe: w latach 1944-1970 stosunki walutowe opierały się na zasadzie sztywności kursów walutowych, przyjętych w Bretton Woods w 1944 i potwierdzone przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy. We wszystkich krajach kapitalistycznych wymieniano złoto na dolary i odwrotnie, w relacji 35 dolarów za 1 uncję złota. Z początkiem lat siedemdziesiątych kryzys tego systemu walutowego: w 1974 Stany Zjednoczone ogłosiły oderwanie systemu walutowego od złota, a kruszec ten przestał ostatecznie pełnić funkcję pieniądza światowego - cena złota i kurs dolara zaczęły kształtować się niezależnie. Dolar pozostał pieniądzem rozliczeniowym w obrotach międzynarodowych, chociaż nastąpił znaczny spadek jego kursu,

- przejawy integracji gospodarczej: warunkiem szybkiego wzrostu produkcji opartej na postępie technicznym i ekonomicznym stał się chłonny rynek zbytu - to zależy od liczby ludności i Dn na 1 mieszkańca. Żaden kraj kapitalistyczny nie miał rynku, którego chłonność przekraczałaby 1/4 chłonności Stanów Zjednoczonych. W 1957 Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN, Włochy podpisały w Rzymie Traktat i utworzyły Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Na tej podstawie wprowadzona została unia celna, swobodny przepływ siły roboczej, kapitału, ujednolicenie zewnętrznych barier celnych. Trudności integracji polityki rolnej. W 1960 utworzono Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, tzw. EFTA, przez Austrię, Danię, Norwegię, Portugalię, Szwajcarię, Szwecję i Wielką Brytanię. W 1971 Wielka Brytania, Dania, Irlandia przystąpiły do EWG. Starania o przyjęcie do EWG Grecji, Hiszpanii,

- specyfika kryzysu gospodarczego 1974-1975. Przyczyny: wzrost cen surowców, a szczególnie ropy naftowej, kryzys walutowy. Przejawy: „stragflacja” - inflacja i wzrost bezrobocia, spadek produkcji. Tendencje protekcjonistyczne w

handlu międzynarodowym,

d. kierunki rozwoju gospodarczego państw Trzeciego Świata

- rozpad systemu kolonialnego i dekolonizacja Afryki w latach sześćdziesiątych, - sytuacja państw postkolonialnych: uzależnienie od polityki neokolonialnej państw kapitalistycznych pod względem kapitału, technologii, żywności i innych form pomocy,

- niski poziom gospodarczy, słaby rozwój infrastruktury, przeludnienie,

- drogi rozwoju państw Trzeciego Świata: niekapitalistyczna droga rozwoju, wybór modelu socjalistycznego, pozostawanie w orbicie wpływów państw kapitalistycznych.

4. Zmiany w układzie sił ekonomicznych w gospodarce światowej z wyłączeniem udziału krajów socjalistycznych pozaeuropejskich po II wojnie światowej

a. pod względem wzrostu gospodarczego najbardziej widoczny był stały wzrost udziału w produkcji światowej krajów socjalistycznych, spadek rozwiniętych krajów kapitalistycznych i stagnacja krajów słabo rozwiniętych. W latach 1950-1970 kraje socjalistyczne powiększyły swój udział z 13,7 do 19,8%, a rozwinięte kapitalistyczne zmniejszyły z 72,2% do 65,5%. Udział krajów słabo rozwiniętych wyniósł 13,7%,

b. pod względem poziomu produkcji przemysłowej w latach 1950-1970 udział krajów socjalistycznych w produkcji światowej przemysłu wzrósł z 17% do 30%, natomiast krajów kapitalistycznych rozwiniętych zmniejszył się z 74,8 do 61,3%. Udział krajów rozwijających się wyniósł 8,7%,

c. pod względem handlu zagranicznego kraje socjalistyczne w małym tylko stopniu zwiększyły swój udział. W latach 1950-1970 w eksporcie światowym ich udział zwiększył się z 6,6% do 9,9%, natomiast rozwinięte kraje kapitalistyczne powiększyły swoją dominację - ich udział zwiększył się o 60,9% do 72,1%. Kraje słabo rozwinięte znacznie zmniejszyły swój udział z 31% do 17,3% włącznie z krajami eksportującymi ropę naftową. Główną przyczyną była nieelastyczność struktury produkcji w stosunku do zmniejszającej się struktury popytu światowego,

- udział poszczególnych układów gospodarczych pod wzglądem eksportu maszyn i urządzeń oraz środków transportu w latach 1955-1970 w eksporcie światowym jest wyraźnie zdominowany przez kraje rozwiniętego kapitalizmu. Ich udział zwiększył się z 86,5% do 87,4%, natomiast udział krajów socjalistycznych uległ nawet zmniejszeniu z 12,7 do 11,2%. Kraje słabo rozwinięte nieco zwiększyły swój udział z 0,7 do 1,3%. Prawie pięciokrotny wzrost światowego eksportu maszyn, urządzeń i środków transportu nastąpił głównie wskutek wzrostu wymiany wśród rozwiniętych krajów kapitalistycznych,

d. pod względem poziomu Dn na jednego mieszkańca w latach 1950-1970 rozpiętość między rozwiniętymi krajami kapitalistycznymi a krajami socjalistycznymi i słabo rozwiniętymi znacznie się powiększyła. W krajach kapitalistycznych liczba dolarów na jednego mieszkańca zwiększyła się z 1100 do 2040, w krajach socjalistycznych z 413 do 1224, natomiast w krajach słabo rozwiniętych z 113 do 157.

XXIII. KSZTAŁTOWANIE SIĘ SYSTEMU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO I ODBUDOWA GOSPODARKI POLSKI LUDOWEJ 1944-1949

1. Warunki powstania i rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Ludowej

a. rewolucja społeczno-ustrojowa

- dążenie do utrzymania ciągłości przedwojennego państwa polskiego przez partie związane z emigracyjnym rządem londyńskim: Polskie Stronnictwo Ludowe,

- program rewolucyjnych przemian społeczno-ustrojowych Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego 22.07.1944 oraz Centralnej Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych od 24.11.1944: PPR, PPS,

- zwycięstwo bloku demokratycznego w referendum ludowym, luty 1946, oraz w wyborach do Sejmu, luty 1947. Uchwalenie Małej Konstytucji, luty 1947, i przejście do stabilizacji. Grudzień 1948 - z połączenia PPR i PPS powstała PZPR,

b. ukształtowanie nowego terytorium państwa polskiego: w stosunku do okresu przedwojennego obszar Polski zmniejszył się k. 77 tys. km2 - ok. 180 tys. km2 przejął ZSRR, natomiast Polska odzyskała ok. 101 tys. km2 ziem zachodnich i północnych. Długość granic morskich powiększyła się z 2,5% całej granicy w okresie przed wojną do 15%. Ziemie oddane ZSRR charakteryzowały się strukturą zdecydowanie rolniczą, w dużym stopniu zamieszkałe przez ludność niepolską.

ziemie zachodnie i północne były obszarami

uprzemysłowionymi o rozwiniętej infrastrukturze

c. stosunki ludnościowe kształtowały się w dużym stopniu pod wpływem konsekwencji wojny: liczba ludności Polski poważnie zmniejszyła się z ok. 35 mln w 1938 do ok. 24 mln w 1946. Deformacji uległa struktura demograficzna ludności: nastąpiła znaczna „wyrwa” wśród ludności w wieku produkcyjnym oraz feminizacja ludności - na 100 mężczyzn w 1946 przypadało 114 kobiet. Duża liczba małżeństw i wysoki przyrost naturalny sięgający w pierwszych latach po wojnie do 20 promil. Niespotykany wzrost ruchliwości społecznej.

d. przesłanki historyczne

- społeczeństwo polskie było w przeważającej mierze społeczeństwem wiejskim - ok. 2/3 ludności mieszkało na wsi. Więcej niż połowa ludności utrzymywała się z rolnictwa, dalej występowało przeludnienie wsi,

- struktura gospodarcza wyrażona proporcją zatrudnienia w poszczególnych działach gospodarki narodowej odpowiadała strukturze gospodarczej kraju słabo rozwiniętego. W latach 1931-1950 udział czynnych zawodowo w przemyśle i budownictwie wynosił od ok. 13 do 25% ogółu zatrudnionych poza rolnictwem, a od 70 do 60% ogółu czynnych zawodowo pracowało w rolnictwie. Udział rolnictwa w tworzeniu Dn szacuje się na 43% w 1938 oraz 47% w 1947. Rozdrobniona struktura agrarna,

- struktura przestrzennego zagospodarowania kraju wykazała bardzo poważną dysproporcję wynikającą z różnych historycznych dróg rozwoju poszczególnych obszarów. Pod względem rozmieszczenia przemysłu 76% potencjału przemysłowego przypadało na regiony, począwszy od Gdańska, tworzące kształtoodwróconą literę „T”. Na 4 województwa, wrocławskie, opolskie, katowickie i krakowskie, przypadało w pierwszych latach po wojnie 56% produkcji przemysłowej kraju. Historyczny proces rozwoju wpłynął na istotne różnice w zagospodarowaniu poszczególnych obszarów Polski pod względem infrastruktury, poziomu rozwoju rolnictwa, urbanizacji i innych.

2. Podstawowe reformy społeczno-gospodarcze

a. reforma rolna 6 IX 1944 r.

- cele reformy: polityczny - sojusz robotniczo-chłopski, historyczny - zlikwidowanie głodu ziemi, ekonomiczny - zmiana struktury własności ziemi,

- założenia: parcelacja gospodarstw obszarniczych powyżej 50 ha użytków rolnych, bądź 100 ha powierzchni ogólnej. Na ziemiach dawnych powierzchnia nowo tworzonych i upełnorolnionych gospodarstw nie przekraczała 5ha. Ziemię otrzymywano odpłatnie. PSL optował za utrzymaniem wielkich gospodarstw chłopskich,

- realizacja: utrzymanie Państwowego Funduszu Ziemi - ze względu na przeludnienie, na ziemiach dawnych przydzielano działki 2 do 3 ha, a nawet mniejsze. Na ziemiach odzyskanych dekret o osadnictwie rolnym z 6 IX 1946 ustalił obszar tworzonych gospodarstw na 7-15 ha. Większość folwarków powyżej 100 ha przejętych zostało przez utworzone w 1946 Państwowe Nieruchomości Ziemskie przekształcone w 1949 w Państwowe Gospodarstwa Rolne. Od 1947 nadawano gospodarstwom rolnym akt własności ograniczonej, a dopiero 13 VII1957 zrównano je z prawem własności gospodarstw ziem dawnych. Państwowy Fundusz Ziemi przejął 7465 tys. ha ziemi, w tym 20% z majątków obszarniczych, a 80% z własności poniemieckiej.

Do 1950 chłopi otrzymywali ponad 6 mln. ha ziemi, w wyniku czego w stosunku go ogółu gospodarstw chłopskich w Polsce powstało 36% nowych oraz 8% powiększonych. Średni nadział ziemi na 1 gospodarstwo wyniósł 5,7 ha. PGR zajmował 9% ziemi, pewną część przejęły spółdzielnie,

- skutki reformy rolnej: zlikwidowana została własność obszarnicza, głód ziemi przestał istnieć, struktura agrarna na ziemiach dawnych nie uległa większym zmianom w stosunku do 1939, w dalszym ciągu wśród ogółu gospodarstw chłopskich dominowały gospodarstwa małe do 5 ha, które stanowiły 60%. Większe zmiany nastąpiły na ziemiach odzyskanych, na których zaczęły dominować gospodarstwa powyżej 7 ha. Wykształcił się typ gospodarstwa rodzinnego. Blisko 2/3 rozdzielonej ziemi w Polsce otrzymali chłopi na ziemiach odzyskanych,

b. nacjonalizacja przemysłu 3 I 1946 r.

- cele: szybka odbudowa i rozbudowa gospodarki, uniezależnienie od kapitału zagranicznego, likwidacja kapitalistycznej własności jako podstawy planowej industrializacji,

- założenia: przejęcie przez państwo bez odszkodowania przedsiębiorstw należących do Niemców, spółek niemieckich bądź osób, które zbiegły do nieprzyjaciela. Pozostałe przedsiębiorstwa, które zatrudniały 50 pracowników na 1 zmianie przejmowało państwo za odszkodowaniem. Nacjonalizacji nie podlegały przedsiębiorstwa spółdzielcze i samorządowe. PSL domagało się nacjonalizacji przedsiębiorstw powyżej 100 pracowników bez odszkodowania,

- realizacja: w kwietniu 1946 powołano Główną Komisję do Spraw Upaństwowienia Przemysłu oraz komisje wojewódzkie. Do końca marca 1947 Komisja objęła postępowaniem ok. 7300 przedsiębiorstw. Ostatecznie przeważająca część przedsiębiorstw została upaństwowiona w 1948. W 1947 zostały zawarte umowy o odszkodowaniu wobec kapitału zagranicznego państw alianckich, głównie Francji i Anglii.

3. Kształtowanie się systemu gospodarczego Polski Ludowej

a. podstawowym celem działalności gospodarczej stało się podniesienie stopy życiowej ludności. W okresie planu trzyletniego zakładano wzrost stopy życiowej ludności powyżej poziomu przedwojennego. Według CUP cel ten miał być osiągnięty przez: ograniczenie akumulacji w Dn do poziomu wystąpienia dekapitalizacji majątku, szybszy rozwój gałęzi produkujących środki konsumpcji, a następnie łagodny wzrost inwestycji w przemyśle ciężkim. Pełne wykorzystanie zasobów produkcyjnych i zatrudnienia, tzw. „gospodarka bez rezerw”. Koncepcja PPR zakładała szybki wzrost gospodarczy przez powiększenie udziału inwestycji

w Dn - wzrost poziomu życia był traktowany jako wypadkowa podziału Dn na akumulację i spożycie. Koncepcja ta wystąpiła przy realizacji planu sześcioletniego,

b. współistnienie trzech form własności: państwowej, spółdzielczej i prywatnej. W połowie 1948 w własności państwowej oraz spółdzielczej łącznie pracowało 24%, w sektorze prywatnym łącznie z rzemiosłem i indywidualnymi gospodarstwami rolnymi 76% ogółu zatrudnionych w gospodarce narodowej,

c. planowanie gospodarcze. Rozwój planowania: 10 XI 1945 r. utworzenie Centralnego Urzędu Planowania przy Komitecie Ekonomicznym Rady Ministrów. Plan inwestycji na 1946 objął odbudowę kluczowych dziedzin gospodarki. Jednocześnie realizowano plan produkcji Ministerstwa Przemysłu na 1946. Ustawa o trzyletnim planie odbudowy gospodarczej VII 1947 i spory o jego koncepcję. Koncepcja CUP: rozwój gospodarczy jako kompromis między odbudową a przebudową gospodarki, stopa inwestycji od 17-20% - czwarta część inwestycji finansowana z kredytów zagranicznych, względna autonomia trzech sektorów, w tym rosnąca rola spółdzielczości, scalenie ziem odzyskanych z resztą kraju. Koncepcja PPR: przyśpieszony rozwój przemysłu ciężkiego i wzrost akumulacji, podporządkowanie sektora spółdzielczego i prywatnego gospodarce planowej, zmuszenie wsi do uczestniczenia w procesie akumulacji przez zmianę systemu cen, ograniczenie handlu prywatnego i

spółdzielczego, uniezależnienie się od kapitału państw zachodnich. Kontrowersje pomiędzy PPS i PPR,

głównie dotyczące metod liczenia Dn, polityki gospodarczej oraz zakresu występowania sektora spółdzielczego i prywatnego doprowadziły do zmiany w 1948 proporcji planu trzyletniego oraz w lutym 1949 do likwidacji CUP. Oprócz CUP zasadę planowości realizowały: powołany dekretem z lutego 1946 Instytut Gospodarstwa Narodowego, Główny Urząd Statystyczny oraz powołany w maju 1945 Główny Urząd Planowania Przestrzennego,

d. zarządzanie gospodarką: od 1945 funkcje gospodarcze państwa skupiały się głównie w Ministerstwie Przemysłu, na którego czele stał Hilary Minc. 2 VI 1945 określona została trzystopniowa struktura organizacyjna przemysłu - centralne zarządy - zjednoczenia - przedsiębiorstwa. W marcu 1947 rozszerzony został zakres działania Ministerstwa Przemysłu - powołano Ministerstwo Przemysłu i Handlu. Obejmowało ono cały przemysł kluczowy, przemysł średni, częściowo przemysł drobny, jak np. przemysł rolno-spożywczy, oraz po „bitwie o handel” sferę wymiany handlowej. W latach 1945-1948 zarządzanie gospodarką opierało się głównie na autonomii sektorów gospodarczych i wykorzystaniu mechanizmów ekonomicznych.

4. Przejawy rozwoju i odbudowy gospodarczej

a. zasiedlanie i zagospodarowanie ziem zachodnich i północnych i zintegrowanie ich z resztą kraju. Mocą dekretu z 13 XI 1945 powołano, celem kierowania tym procesem, specjalne Ministerstwo Ziem Odzyskanych. Do prowadzenia akcji przesiedleńczej powołany został w kwietniu 1945 Państwowy Urząd Repatriacyjny, który istniał do 1950. W latach 1945-1950 napłynęło na te ziemie ok. 4,5 mln osób, w tym 2,8 mln ludności przesiedleńczej z ziem dawnych Polski, 1,5 mln ludności repatriowanej ze Związku Radzieckiego oraz ok. 150 tys. z krajów zachodnich. W 1965 ludność ziem zachodnich i północnych osiągnęła poziom z 1939 - 8,5 mln. Największy wysiłek w odbudowie poniesiono w przemyśle ciężkim: udział w nakładach inwestycyjnych ziem zachodnich wyniósł w 1946 26%, a w 1948 - 38% całości nakładów inwestycyjnych w Polsce. W rezultacie udział tych ziem w produkcji przemysłowej Polski w latach 1945-1948 wzrósł z 8,1% do 22%. Nastąpiła odbudowa i rozwój gospodarki morskiej, którą kierował Eugeniusz Kwiatkowski. Po początkowych trudnościach w zagospodarowaniu rolnictwa, np. w 1948 odłogi stanowiły 11% gruntów, około 1960 rolnictwo ziem odzyskanych osiągnęło wskaźniki przedwojenne. W odbudowie przemysłu dużą rolę odegrało samofinansowanie przedsiębiorstw w ramach Funduszu Inwestycyjno-Oszczędnościowego Przemysłu Ziem Odzyskanych,

b. rozwój i zmiany organizacji handlu wewnętrznego: w latach 1945-1949 nastąpił dynamiczny rozwój handlu prywatnego. Z inicjatywy PPR doszło do tzw. „bitwy o handel”, w wyniku której do końca 1949 liczba sklepów prywatnych zmniejszyła się o 40%. W wyniku etatyzacji handlu obroty sektora uspołecznionego wzrosły do 56% całości obrotów handlu wewnętrznego. Handel państwowy skupiony został w Państwowej Centrali Handlowej, a lokalnie w ramach Miejskiego Handlu Detalicznego - domy towarowe i mniejsze sklepy. Handel spółdzielczy zorganizowany był w Gminne Spółdzielnie „Samopomoc Chłopska”, prowadzące handel na wsi, oraz Spółdzielnie Spożywców, które objęły handel w miastach,

c. reforma walutowa: z chwilą utworzenia Narodowego Banku Polskiego w styczniu 1945 zaczęto wycofywać z obiegu różne waluty i wprowadzono złoty. Wprowadzenie do obiegu coraz większej liczby złotego w latach 1945-1948 wywołało proces inflacji. W X 1948 ustalono strukturę bankowości w Polsce; zlikwidowano Bank Gospodarstwa Krajowego i Państwowy Bank Rolny i powołano w to miejsce Bank Inwestycyjny i Bank Rolny oraz reaktywowano Powszechną Kasę Oszczędności,

d. przejawy rozwoju i efekty odbudowy gospodarki: Dn na 1 mieszkańca już w 1947 przekroczył o 20% poziom z 1938. Dodać jednak należy, że ludność w tym okresie zmniejszyła się o ok. 10 mln. Wartość produkcji przemysłowej już w 1948 przekroczyła o ponad 30% poziom przedwojennej Polski - w dużym stopniu wpływ na to miał przemysł ziem odzyskanych, którego odbudowę rozpoczęto od zakładów mniej zniszczonych, wymagających mniejszych nakładów inwestycyjnych. Wzrost produkcji przemysłowej nastąpił także przez stały przyrost siły roboczej, głównie w przemyśle uspołecznionym. Zatrudnienie w przemyśle prywatnym zmniejszyło się w 1949 do 5% w skali całego przemysłu. Rozwój i odbudowa rolnictwa odbywała się w sposób ekstensywny - głównie w wyniku zaorywania odłogów. Globalna wartość produkcji rolnej w 1949 była znacznie poniżej poziomu z 1938, natomiast w przeliczeniu na 1 mieszkańca przekroczyła poziom przedwojenny. W połowie 1948 zaczęto kolektywizować wieś - do końca 1948 zorganizowano ok. 243 spółdzielni produkcyjnych,

e. zmiany struktury gospodarczej Polski: w wyniku zagospodarowania ziem zachodnich i północnych oraz odbudowy kraju w stosunku do okresu przedwojennego gospodarka uległa istotnym zmianom strukturalnym. Pod względem wytwarzania Dn do 1949 udział przemysłu, rzemiosła i budownictwa wzrósł do ok. 45%, natomiast udział rolnictwa zmniejszył się do 30%. Społeczeństwo uległo znacznej urbanizacji - w latach 1945-1950 udział ludności miejskiej zwiększył się do 39% ogółu Polaków. Znaczne zmiany zaszły w strukturze zawodowej, chociaż większość, bo 75% ogółu czynnych zawodowo w 1949 w gospodarce narodowej pracowało w rolnictwie, to jednak w stosunku do okresu przedwojennego nastąpił spadek udziału o ok. 13%,

f. handel zagraniczny: zaznaczył się wydatny wzrost obrotów w handlu zagranicznym. Udział Polski w światowych obrotach zwiększył się do 1949 w dwójnasób, chociaż nadal był niski i wynosił tylko zarówno w eksporcie, jak i imporcie 1%. Zmniejszył się zakres kontaktów z krajami kapitalistycznymi, a wzrósł z krajami demokracji ludowej, których udział w ogólnych obrotach Polski wyniósł ok. 45% największym partnerem handlowym stał się Związek Radziecki. Spośród krajów kapitalistycznych największymi kontrahentami handlowymi były kraje skandynawskie oraz Anglia i Francja. Głównym przedmiotem polskiego eksportu był węgiel i inne surowce.

XXIV. ROZWÓJ GOSPODARCZY POLSKI LUDOWEJ

W PROCESIE INDUSTRIALIZACJI 1950-1975

1. Przejście do scentralizowanego systemu gospodarczego

a. deklaracja Biura Informacyjnego Państw Komunistycznych i Robotniczych z