Subwencja ogólna składa się z 3 części

a. 1917-pocz. 1918 - podstawowe reformy społeczno-gospodarcze: dekret o pokoju i o ziemi, nacjonalizacja banków, transportu kolejowego, handlu

zagranicznego, wielkich przedsiębiorstw przemysłowych oraz zapoczątkowanie elektryfikacji kraju,

b. 1918-1920 - komunizm wojenny: podporządkowanie gospodarki potrzebom frontu - gospodarka wojenna. Próba urzeczywistnienia marksowskiej idei regulowania produkcji: ograniczenie produkcji towarowo-pieniężnej, przejmowanie nadwyżek produkcji przez państwo, reglamentacja rozdziału c. charakter przeobrażeń: wzrost liczby gospodarstw chłopskich ogółem był dwukrotnie większy od przyrostu ziemi. Ze względu na to, że źródłem powiększania obszaru gospodarstw chłopskich była parcelacja ziemi obszarniczej, zmiany własności chłopskiej przybrały charakter dekoncentracji względnej. Proces koncentracji w rolnictwie w okresie międzywojennym dotyczył tylko gospodarstw obszarniczych.

c. 1921-1925 - Nowa Ekonomiczna Polityka (NEP): normalizacja stosunków politycznych i gospodarczych z sąsiadami, wprowadzenie mechanizmów rynkowych do produkcji i obrotu towarowego, zniesienie obowiązkowych dostaw nadwyżek rolnych, tzw. „prodrazwiorstki”, na rzecz podatku w naturze, dopuszczenie do współudziału kapitału zagranicznego. Reforma walutowa 1924. Odbudowa kraju,

d. 1926-1932 - budowa podstaw gospodarki socjalistycznej

- spory wokół strategii przebudowy gospodarki radzieckiej. Poglądy Stalina, Trockiego, Bucharina,

- industrializacja socjalistyczna ZSRR. Założenia - rozbudowa przemysłu ciężkiego w oparciu o wewnętrzne zasoby. Realizacja według planów 1928-1932, 1933-1937 i 1938-1942, w których przeznaczono większość nakładów inwestycyjnych na rozwój przemysłu ciężkiego. Efekty industrializacji: powstanie nowych gałęzi przemysłu i okręgów przemysłowych, m.in. kombinaty hutnicze - Magnitogorski, Kuźniecki, elektrownie w Dnieprze. W 1930 ostatecznie zlikwidowano bezrobocie,

- przebudowa struktury agrarnej: likwidacja sektora drobnotowarowego w rolnictwie radzieckim i przejście do kolektywnego rolnictwa 1930. Forsowana przy pomocy wszelkich środków kolektywizacja w zasadzie została zakończona w 1935. Podstawowym czynnikiem opóźniającym rozwój rolnictwa był niski stopień mechanizacji,

e. 1933-1941 - zakończenie budowy podstaw modelu gospodarki radzieckiej

- cele drugiej pięciolatki: zakończenie technicznej rekonstrukcji całej gospodarki i rozwój przemysłu maszynowego. Rozwój współzawodnictwa pracy,

- cele drugiej pięciolatki: w związku z trudnościami z postępem technicznym w poprzednich okresach rozwinięto bitwę o jakość,

- uznanie nadrzędności planu w gospodarce radzieckiej nad prawami ekonomicznymi, w tym prawa wartości. Scentralizowany model zarządzania gospodarką,

- wysokie tempo wzrostu produkcji przemysłowej. Uprzywilejowanie szybszego wzrostu wytwarzania w stosunku do produkcji środków konsumpcji.

2. Istota przeobrażeń gospodarki radzieckiej

a. własność państwowa i kołchozowa Srodk6w produkcji pod koniec drugiej pięcio1atki wynosiła 96,7%,

b. uspołecznione działy gospodarki dawały 99,6% produkcji g1obalnej przemysłu , 96,6% g1obalnej produkcji rolnej (włącznie z osobistymi gospodarstwami kołchoźników), obejmowały 100% obrotu towarowego,

c. zdecydowana większość, bo ok. 94% zatrudnionych w Gospodarce radzieckiej , pracowała w działach gospodarki uspołecznionej,

d. industrializacja wyprowadziła kraj z zacofania na mocarstwo przemysłowe. Szczególnie szybki rozwój nastąpił w republikach azjatyckich. w latach 1928-1940 liczba zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej zwiększyła się z 11 do 31 mln osób,

e. nastąpiła szybka urbanizacja kraju: w latach 1926-1939 ludność miast podwoiła się,

f. wysokie tempo wzrostu gospodarczego zrodziło dysproporcje między wzrostem ludności i produkcji przemysłowej a rolnictwem, między produkcją środków produkcji a produkcją towarów powszechnego użytku, napiętymi planami a możliwościami ich realizacji,

g. system gospodarczy oparty został na scentralizowanym zarządzaniu gospodarką,

h. tendencje do autarkii gospodarki radzieckiej. W 1949 udział ZSRR w handlu światowym spadł do 0,6%,

i. reformy systemu finansowego i monetarnego.

XX. GOSPODARKA ŚWIATOWA W OKRESIE

II WOJNY 1939-1945.

1. Przejawy przestawiania gospodarki na gospodarkę wojenną

a. maksymalny wzrost potencjału produkcyjnego i produkcji na potrzeby wojny,

- produkcja broni pancernej, lotnictwa, floty wojennej,

b. szybki postęp techniczny: kauczuk silikonowy, radar, bomba atomowa,

c. strategiczne znaczenie znaczenia wydobycia zasobów naturalnych,

d. mobilizacja siły roboczej na potrzeby gospodarki wojennej,

e. znaczny spadek produkcji dóbr bezpośredniego spożycia,

f. kontrola i stymulująca rola państwa w gospodarce wojennej.

2. Gospodarka wojenna Niemiec

a. kontrola państwa nad kierunkami inwestycji - plan 1936-1939. Ograniczenie prywatnego dysponowania siłą roboczą, zamrożenie płac i cen, kontrola dewizowa,

b. w latach 1938-1944 nastąpił czterokrotny wzrost produkcji zbrojeniowej oraz poważny spadek produkcji dóbr konsumpcyjnych,

c. strategia wojny błyskawicznej, jako sposób zwiększenia zasobów

surowcowych i produkcyjnych. Rabunkowe wykorzystanie potencjałów krajów podbitych,

d. mobilizacja siły roboczej: przymusowa praca jeńców, więźniów oraz werbunek w krajach podbitych. Mobilizowanie do pracy w przemyśle właścicieli drobnych zakładów pracy,

e. podporządkowanie gospodarek krajów satelickich - Rumunia, Węgry Bułgaria, Słowacja: umowy clearingowe, jako system rozliczeń, sprzyjały Niemcom w imporcie surowców i żywności po cenach niższych od cen towarów przemysłowych eksportowanych do tych krajów,

f. etapy rozwoju gospodarki wojennej

- ożywienie do przełomu 1942/1943,

- spadek ogólnej produkcji przemysłowej i zmniejszenie się potencjału wojennego szczególnie od 1944,

g. polityka gospodarcza Niemiec w krajach okupowanych

- podporządkowanie potencjału gospodarczego (bezpośrednie w Europie Wschodniej i pośrednie w Europie Zachodniej),

- wykorzystanie zapasów na potrzeby Rzeszy i armii.

3. Gospodarka wojenna krajów kapitalistycznych koalicji antyhitlerowskiej

a. przestawienie gospodarki na produkcję wojenną dopiero z chwilą wybuchu wojny

Anglia od maja 1940: rozpoczęcie forsownych zbrojeń i militaryzacja gospodarki. Od 1940-1943 produkcja wojenna wzrosła trzykrotnie, a w 1944 jej udział w Dn wzrósł do ok. 54%. Wzrost ten osiągnięto głównie poprzez restrukturalizację gospodarki na potrzeby zbrojenia. Nieustanny rozwój floty wojennej i handlowej - od 1943 produkcja była wyższa od Tendencje autarkiczne szczególnie w dziedzinie rolnictwa - zmniejszenie importu zbóż o 60%.

Mobilizacja siły roboczej - źródła: przemysł: cywilny, kobiety, młodociani, przedłużenie czasu pracy. Ograniczenie dostaw rynkowych artykułów konsumpcyjnych i przemysłowych. Tendencje inflacyjne. Pomoc od Stanów Zjednoczonych,

- Stany Zjednoczone: wzrost produkcji zbrojeniowej wzrósł w latach 1940-1943 dwudziestokrotnie, a udział tej produkcji w 1944 w Dn powiększył się o 46%. Produkcja zbrojeniowa wzrosła głównie w wyniku budowy nowych fabryk zbrojeniowych. Szczególnie szybko rozwijała się budowa floty morskiej. Produkcja żywności powiększyła się o 30%. Mobilizacja siły roboczej. Ustawa Kongresu Stanów Zjednoczonych z 1941 tzw. Lend-Lease Act o pomocy państwom sojuszniczym. Rozwój handlu zagranicznego,

b. skutki okresu gospodarki wojennej

- osłabienie pozycji gospodarczej Anglii: zniszczenia, zadłużenia, utrata rynków

zbytu,

- Stany Zjednoczone objęły przodownictwo w interesie kapitalistycznym. Rozszerzyły ekspansję na obszary dotychczasowych wpływów Anglii, Francji, Niemiec, Włoch, Japonii. Eksport wzrósł trzykrotnie. Światowe centrum finansowe przesunęło się z Londynu do Waszyngtonu. Ze względu na wzrost zapotrzebowania na surowce i żywność nastąpiło przyśpieszenie rozwoju krajów leżących poza zasięgiem wojny: Kanada, Australia.

4. Gospodarka wojenna w Związku Radzieckim

a. gospodarka radziecka opierała się nadal na zasadach planowania dostosowanego do potrzeb wojny,

b. okresy gospodarki wojennej

- okres pierwszy: od VI do XI 1941, w którym gospodarka radziecka poniosła ciężkie straty - 50% potencjału przemysłowego i 40% ludności, produkcja obniżyła się o 48%. Ewakuacja na wschód zakładów przemysłowych i robotników. Ewakuacja objęła 1523 zakłady zlokalizowane na Uralu, w republikach środkowoazjatyckich oraz na Syberii,

- okres drugi: w ciągu 1942, tj. Najgłębszej ekspansji Niemiec. Opracowano ogólny plan przyśpieszonej rozbudowy potencjału obronnego. Zmiany podziału Dn na rzecz akumulacji i wydatków na cele wojenne: nastąpił dynamiczny wzrost produkcji maszyn, wyrobów metalurgicznych i wydobycia surowców do poziomu z 1940. Ograniczono do minimum wydatki na produkcję środków konsumpcji: udział wydatków na tę produkcję wynosił tylko 36% Dn,

- okres trzeci: od 1943, kiedy to nastąpił największy wzrost produkcji przemysłu zbrojeniowego. Ogólny wzrost produkcji przemysłowej osiągnął poziom z 1940. Szeroki zasięg przybrała mobilizacja siły roboczej: powszechność pracy kobiet i młodocianych oraz osób starszych. Dotkliwe braki żywności i niedostatki aprowizacyjne. Związek Radziecki utracił 38% przedwojennej produkcji zbóż. Pomoc żywnościowa głównie z Kanady i Stanów Zjednoczonych na podstawie podpisanego w 1942 przez ZSRR Lend-Lease Act.

5. Straty i zniszczenia wojenne

a. straty ludnościowe: ok. 50 mln, w tym ZSRR - 20 mln, Polska - 6 mln, Niemcy - 6 mln,

b. straty materialne: największe zniszczenia w ZSRR, Polsce, Jugosławii i na Węgrzech, poza Europą: w Chinach.

XXI. STOSUNKI GOSPODARCZE NA ZIEMIACH POLSKICH

W OKRESIE II WOJNY ŚWIATOWEJ

1. Zmiany terytorialne w wyniku II wojny światowej

a. obszary na zachód od Bugu były okupowane przez Niemcy - 48% byłego

terytorium Polski i 63% ludności. Obszary zachodniej i środkowej Polski zostały włączone do Rzeszy, z pozostałej utworzono Generalne Gubernatorstwo (X 1939),

b. obszary na wschód od Bugu zostały przyłączone do ZSRR (IX 1939) - 50% terytorium przedwojennej Polski i 36% ludności,

c. ustanowienie dla tych terenów odrębnej administracji, przepisów celnych i

dewizowych. 2. Plany niemiecki wobec ziem polskich

a. polityka ludnościowa: germanizacja, eksterminacja, wysiedlanie, masowe egzekucje i wyniszczenie, eksploatacja siły roboczej,

b. eksploatacja majątku narodowego na potrzeby gospodarki wojennej,

c. grabież mienia i potencjału produkcyjno-usługowego,

d. zmiany stosunków własnościowych.

3. Polityka Niemiec wobec przemysłu ziem polskich

a. etapy polityki wobec przemysłu

- do rozpoczęcia wojny i napadu na ZSRR 1941: konfiskata i rabunkowy wywóz największych fabryk i instalacji przemysłowych. W celu podniesienia produkcji na ziemiach włączonych Niemcy prowadziły także działalność inwestycyjną na Śląsku i Pomorzu. Podobnie w COP-ie, chociaż produkcja w Generalnym Gubernatorstwie spadła do 1/3 produkcji przemysłowej,

- od VI do 1943 traktowanie ziem polskich jako zaplecza dla frontu, stąd zmiana polityki przemysłowej. Unikając nalotów alianckich zaczęto rozwijać na ziemiach polskich produkcję i dostarczać tu surowce i urządzenia. Przemysł ciężki przekroczył poziom produkcji przedwojennej,

- od klęski pod Stalingradem ustały dostawy surowców i urządzeń przemysłowych. Od połowy 1944 zaczął się pośpieszny demontaż i ewakuacja fabryk o znaczeniu militarnym. Część fabryk zniszczono.

4. Polityka rolna okupanta: popieranie wzrostu produkcji rolnej. Do 1943 dostarczano rolnikom znaczne ilości nawozów sztucznych oraz ziarna selekcyjnego. Wprowadzenie przymusowych kontyngentów. Zmiana własności: przejęcie przez Niemców dużych majątków, a na ziemiach włączonych wszystkie gospodarstwa rolne należące do Polaków. Kolonizacja.

5. Stosunki handlowe i pieniężne

a. reglamentacja obrotu towarowego i polityka sztywnych cen. Rozwój „czarnego rynku” i cen wolnorynkowych,

b. pod koniec 1942 Gubernia włączona została do niemieckiego obszaru celnego,

c. zlikwidowanie w 1942 Banku Polskiego. W 1940 powołany został Bank Emisyjny w Polsce, który na miejsce złotego przedwojennego wprowadził złoty

okupacyjny, w stosunku do marki niemieckiej 2:1, a do złotego polskiego 1:1.

6. Skutki wojny

a. straty ludności: 6 mln osób, tj. Ok. 17% całej ludności, w tym ok. 3,6 mln zgładzonych, 644 tys. zabitych w działaniach wojennych,

b. skutki materialne: ok. 40% majątku narodowego, w tym zniszczenia ok. 20 tys. zakładów przemysłowych, zniszczenie miast i osiadli, zniszczenia w rolnictwie i infrastrukturze.

XXII. TENDENCJE ROZWOJU GOSPODARKI ŚWIATOWEJ

1945-1975

1. Przeobrażenia polityczne i społeczno-gospodarcze po drugiej wojnie światowej 1945-1949

a. nowy układ granic politycznych w Europie

- rozpad i okupacja Niemiec, okupacja 1945-1955 i niepodległość Austrii. Zmiany terytorialne ZSRR, Polski, Czechosłowacji, Rumunii, Węgier, Bułgarii, Jugosławii,

b. powstanie systemu państw demokracji ludowej

- bezpośrednio po wojnie 1944-1948 rewolucja ludowo-demokratyczna w Albanii, Czechosłowacji, Bułgarii, Jugosławii, Polsce, Rumunii i na Węgrzech. W 1949 powstała Niemiecka Republika Demokratyczna, w Azji Demokratyczna Republika Wietnamu 1945 oraz Koreańska Republika Demokratyczna 1948, Chińska Republika Ludowa 1949,

zmiany stosunków społeczno-gospodarczych i ustrojowych: kierowniczą siłą stają się partie

robotnicze; w większości krajów w 1945, a w CSR 1948 i w Rumunii 1949 przeprowadzono reformę rolną. Nacjonalizacja przemysłu - najpóźniej w

Czechosłowacji 1948, Rumunii - 1948 i na Węgrzech 1949. Przejęcie przez państwo handlu zagranicznego. W latach 1947-1949 zaczęto realizować kompleksowe plany gospodarcze dwu- i trzyletnie. Likwidacja klasy burżuazyjnej i obszarniczej,

c. powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych, a w jej ramach Rady Gospodarczej i Społecznej IV 1945,

d. rozpad koalicji antyfaszystowskiej: sprzeczności między dwoma mocarstwami - Związkiem Radzieckim i Stanami Zjednoczonymi

- rozpad więzi gospodarczych, w tym umów o pożyczce i dzierżawie IX 1945,

- początek „zimnej wojny”: przemówienie sekretarza stanu USA Jamesa Byrnesa 1946, zapowiadające odbudowę silnych Niemiec. Wstąpienie w Fulton, 1946, Winstona Churchila, usztywnienie polityki ZSRR wobec Niemiec i konfliktu o Berlin 1948-1949. Wyścig zbrojeń; ZSRR od 1949 drugim mocarstwem atomowym, utworzenie NATO. Powstanie dwóch państw niemieckich 1949: RFN i NRD. Pełna suwerenność Japonii 1951,

- współzawodnictwo polityczne i gospodarcze: wzrost napięcia międzynarodowego i zbrojeń - wojna koreańska 1950-1953, wojna w Wietnamie 1946-1954. Układ Warszawski 1955. Tendencje odprężeniowe: zakończenie wojny koreańskiej i zakończenie działań w Wietnamie, idea pokojowej koegzystencji po XX Zjeździe KPZR, nawiązanie stosunków dyplomatycznych ZSRR i RFN 1955, traktat ZSRR z Austrią 1955. Wyścig zbrojeń i konflikty militarne: Zaangażowanie się Stanów Zjednoczonych w wojnę w Wietnamie 1964, konflikt zbrojny na bliskim wschodzie 1967, konflikt karaibski 1962.

Rozłam w światowym ruchu komunistycznym - antyradziecka polityka Chin 1966. Odprężenie w stosunkach międzynarodowych - podpisanie przez 35 państw Europy i Ameryki w 1975 postanowień na rzecz bezpieczeństwa i współpracy.

2. Rozwój gospodarczy Europy w okresie odbudowy gospodarczej 1945-1949

a. odbudowa gospodarki radzieckiej wg planu 1946-1949: najwięcej nakładów przeznaczono na kolej, przemysł ciężki i energetykę, już w 1948 poziom produkcji przemysłowej przekroczony został o 18% produkcji przedwojennej. Zniesienie w 1947 wojennego systemu kartkowego. Wolniejsza odbudowa rolnictwa; dopiero w 1950 produkcja rolna osiągnęła stan przedwojenny,

b. odbudowa w państwach demokracji ludowej: w latach 1948-1949 we wszystkich krajach poziom produkcji przemysłowej był wyższy od przedwojennego, natomiast odbudowa rolnictwa postępowała wolniej - globalna produkcja rolna byłą niższa niż przed wojną,

- poziom rozwoju gospodarczego krajów demokracji ludowej był bardzo zróżnicowany: przyjmując poziom Dn na 1 mieszkańca w Czechosłowacji w 1950 za 100 wynosił on w NRD 79,2, na Węgrzech - 68,1, w Polsce - 64,3, w ZSRR - 59,7, w Bułgarii 44,7, w Rumunii - 34,8,

- wzajemna współpraca krajów demokracji ludowej oraz pomoc ekonomiczna i techniczne ZSRR. W 1949 powołano Radę Wzajemną Pomocy Gospodarczej w celu rozwijania wzajemnych więzi gospodarczych,

- w odbudowie istotnej pomocy udzieliła UNRA - Administracja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy od 1943,

- tendencje autarkii gospodarczej, odrzucenie pomocy wg planu Marshalla,

c. odbudowa gospodarki krajów kapitalistycznych

- po zakończeniu wojny Stany Zjednoczone największym producentem, eksporterem i bankierem świata,

- zniszczenia w gospodarce oraz zadłużenia Europy zachodniej wobec Stanów Zjednoczonych,

- przejawy odbudowy gospodarczej. Pomoc Stanów Zjednoczonych: bezpośrednie formy pomocy Europie zachodniej: sprzedaż po cenach zaniżonych lub bezpłatne rozdzielnictwo zapasów, pomoc UNRA, pomoc społeczeństwa

amerykańskiego. Pośrednie formy podniesienia poziomu gospodarczego: wzrost eksportu towarów Stanów Zjednoczonych oraz dążenie do liberalizacji handlu międzynarodowego - utworzenie w 1947 w Genewie Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu (GATT). Do GATT z krajów demokracji ludowej przystąpiły Czechosłowacja i Jugosławia, a od 1955 Polska. Utworzenie w 1945 Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju celem udzielenia członkom kredytu długoterminowego: kraje socjalistyczne uczestniczyły krótko w jego działalności. W 1945 powołano celem stabilizacji waluty i kursów walutowych Międzynarodowy Fundusz Walutowy - kraje socjalistyczne, oprócz Jugosławii, wycofały się z udziału. Plan Marshalla 1947: przyśpieszenie odbudowy gospodarczej Europy. Plan realizowano w latach 1948-1952, w wyniku czego kraje Europy Zachodniej otrzymały w formie towarów i kredytów od Stanów Zjednoczonych ok. 17 mld dolarów. W 1949 nastąpiła w tych krajach stabilizacja waluty. Związek Radziecki i kraje demokracji ludowej nie skorzystały z tych kredytów,

- odbudowa gospodarki niemieckiej w części zachodniej: włączenie Niemiec zachodnich do planu Marshalla i napływ kapitału amerykańskiego, zaprzestanie demontażu fabryk i dekartelizacji, odbudowa i modernizacja przemysłu. Wzrost siły roboczej w wyniku napływu przesiedleńców niemieckich z Polski i Czechosłowacji,

- zwiększona interwencja państwa w życie gospodarcze: staje się ona obok zabiegów antykryzysowych trwałym elementem polityki gospodarczej. Wzrost tendencji etatystycznych we Francji, Anglii i Włoszech,

- odbudowa produkcji przemysłowej Europy Zachodniej zakończona została w latach 1948-1949, kiedy osiągnęła poziom przedwojenny,

3. Rozwój gospodarki światowej w latach 1959-1975

a. przyśpieszenie wzrostu gospodarczego

- dynamiczny wzrost przemysłu: w okresie międzywojennym produkcja przemysłowa wzrosła 2-krotnie, natomiast w latach 1950-1975 wzrosła 6-krotnie,

- przyśpieszenie produkcji rolnej: „Zielona rewolucja”,

- wysoki wzrost obrotów handlu światowego. W latach 1938-1975 wzrosły 16 razy,

- przyczyny przyśpieszenia wzrostu gospodarki świata: regulowanie rozwoju gospodarczego przez państwo - bezpośrednie w państwach socjalistycznych i pośrednie w kapitalistycznych, postęp techniczny w wyniku drugiej rewolucji technicznej - energia atomowa, elektronika, maszyny liczące itd., stałe powiększanie się chłonności rynku - upowszechnienie się popytu na dobra trwałego użytku oraz tworzenie zintegrowanych rynków, intensywne

wykorzystanie zasobów siły roboczej i zasobów naturalnych oraz rosnącej akumulacji kapitału w krajach uprzemysłowionych i surowcowych,

b. dynamiczny rozwój gospodarczy krajów socjalistycznych

- w latach 1950-1975 Dn powiększył się wielokrotnie: najbardziej w Rumunii: 12-krotnie, w Bułgarii 10-krotnie, w ZSRR 8-krotnie,

industrializacja. Cechy modelu industrializacji socjalistycznej: wszystkie kraje w sposób planowy nadały priorytet szybkiemu rozwojowi przemysłu; oparta została na wewnętrznych źródłach akumulacji - rosnący udział akumulacji w podziale Dn i wyższy poziom cen dóbr przemysłowych od produktów rolnych; kolejność rozwoju przemysłu: najpierw przemysł ciężki, co się wyraziło w szybszym wzroście produkcji środków inwestycyjnych od produkcji środków konsumpcji; wzajemna współpraca i

uzupełnianie się nadwyżkami produkcji w ramach RWPG; kraje socjalistyczne naśladowały model industrializacji radzieckiej,

- przejawy industrializacji: główny wysiłek inwestycyjny skierowany był na forsowny rozwój przemysłu ciężkiego - udział akumulacji w większości krajów socjalistycznych wzrósł do ok. 1/3 Dn w 1975. Szczególnie szybko rozwijała się produkcja dóbr inwestycyjnych, która w latach 1951-1971 powiększyła się np. w Bułgarii 20-krotnie, w Rumunii 17-krotnie, w Polsce 10-krotnie, w ZSRR 8,5-krotnie, a jej udział w ogólnej produkcji przemysłowej powiększył się np. w ZSRR do 73,5%, w Rumunii i NRD do 70%, w Polsce 66%. Głównym dostawcą środków trwałych dla przemysłu krajów RWPG był Związek Radziecki, jednym z przykładów czego jest rozwój petrochemii, oparty na zbudowanym w latach 1960-1964 rurociągu „Przyjaźń”. Ekstensywny charakter rozwoju przemysłu: wzrost produkcji następował głównie przez powiększenie kapitału i zatrudnienia, w mniejszym stopniu wpływała wydajność pracy. Stąd w większości krajów socjalistycznych po dynamicznym wzroście produkcji przemysłowej w początku lat pięćdziesiątych, w następnych latach stale spadała,

- wpływ uprzemysłowienia na rozwój gospodarczy: kraje socjalistyczne stały się krajami przemysłowo-rolniczymi - udział przemysłu w tworzeniu Dn w 1975 był dominujący, wśród ogółu zatrudnionych przeważająca liczba pracowała w działach poza rolnictwem. Udział tych krajów w produkcji światowej przemysłu powiększył się w latach 1951-1970/75 z ok. 17% do 33%. Szybki postęp urbanizacji. Umocnienie siły obronnej. Napięcia społeczne w wyniku zbyt forsownej industrializacji i błędów w polityce gospodarczej - w 1956 na Węgrzech i w Polsce, w 1968 w Czechosłowacji,

- wzrost produkcji rolnej w latach 1950-1975 nie był wysoki zarówno pod względem produkcji globalnej, jak i wydajności z ha. Wynikało to z niskich nakładów inwestycyjnych, małej mechanizacji i chemizacji oraz zbyt szybkiego odpływu siły roboczej ze wsi. W maju 1948 Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych zaleciło wszystkim krajom demokracji ludowej kolektywizację rolnictwa. W początkach lat sześćdziesiątych w większości krajów dominowała uspołeczniona gospodarka rolna. Pomimo przyśpieszenia produkcji rolnej na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych kraje socjalistyczne miały rosnące niedobory żywnościowe i musiały wyrównać je importem,

- różnicowanie się systemów gospodarowania: reforma gospodarki jugosłowiańskiej 1950-1965 opierająca się na decentralizacji zarządzania, podejmowaniu inwestycji i ustalaniu cen. Reforma w latach sześćdziesiątych na Węgrzech. Scentralizowany bądź mieszany system zarządzania gospodarką w pozostałych krajach socjalistycznych,

- trudności rozwoju gospodarczego azjatyckich państw socjalistycznych, mocarstwowe interesy Chin: zakończenie kolektywizacji i idea „wielkiego skoku gospodarczego” 1958 opartego na olbrzymich rezerwach ludzkich,

d. tendencje rozwoju gospodarczego krajów kapitalistycznych

- najwyższy w historii kapitalizmu wzrost gospodarczy rozwiniętych krajów kapitalistycznych: Dn powiększał się średnio w każdym roku, w latach 1950-1970 o ok. 4,5%, w Europie Zachodniej o 4,5%, w Stanach Zjednoczonych o 3,6%, w Japonii o 9,6%. Jeszcze szybciej rosła produkcja przemysłowa, która w tych latach powiększała się rocznie o 5,2%: w Europie Zachodniej o 5,8%, w Stanach Zjednoczonych o 4,1%, w Japonii o 14,8%,