T. C. Adnan menderes üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İŞletme anabiLİm dali

2.4. İlişkisiz Ölçümlerde Ortalama Puanların Tek Faktörlü Varyans Analizi (ANOVA) ile Test Edilmesi

Varyans analizi, iki veya daha fazla grubun karşılaştırıldığı durumlarda kullanılabilecek bir tekniktir. Özellikle t testinin ikiden fazla grubun karşılaştırılması gerektiğinde yetersiz kalması varyans analizinin önemini artırmaktadır. Ancak, varyans analizi t testinin yerini alabilecek daha üstün bir yöntem değildir. Varyans analizinde gruplar topluca ele alınarak, aralarında bir fark bulunup bulunmadığı konusunda genel bir sonuca varılmaktadır. Fakat varyans analizi farkın hangi gruplar arasında olduğu sorusuna cevap vermez. Bunun için yine t testine başvurmak gerekir (Baş, 2001: 142).

ANOVA’nın uygulamaya ilişkin varsayımları (Büyüköztürk, 2002: 44):

• 
  Bağımlı değişkene ait puanlar (ölçümler) en az aralık ölçeğindedir,
  
• 
  Puanlar bağımlı değişkende etkisi araştırılan faktörün her bir düzeyinde normal dağılım gösterir,
  
• 
  Bağımlı değişkene ilişkin varyanslar her bir örneklem için eşittir.
  

İlişkisiz üç ya da daha çok örneklem ortalaması arasındaki farkın anlamlılığını test etmek için yapılan ANOVA’da grupların ait oldukları evren ortalamaları arasında anlamlı bir fark bulunmuşsa, bu farkın ya da farkların hangi gruplar arasında olduğunun bulunması, analiz sonuçlarının yorumuna güç katar. Bu amaçla grupların ortalama puanları için uygun bir çoklu karşılaştırma testinin (post-hoc test) kullanılması gerekir (Büyüköztürk, 2002: 45).

2.4.1. İhracata Yönelmede Engel Olarak Görülen Faktörler ile İşletme Büyüklüğü Arasındaki İlişki

İhracata yönelmede engel olarak görülen faktörlere ait soru grubu için (Anket formu, soru 8)  = 0,8087 olarak bulunmuştu (EK-3).

Hipotez :İhracata yönelmede engel olarak görülen faktörler, işletme büyüklüğüne göre farklılık göstermektedir.

İhracata yönelmede engel olarak görülen faktörlerin işletme büyüklüğüne göre farklılık gösterip göstermediği ANOVA testine tabi tutulmuş, döviz kurlarınadaki belirsizlik ve dış pazar konusunda bilgi yetersizliği engelleri dışında gruplarararası fark saptanamamıştır (EK-3).

Bu iki engele ait ayrıntılı analizler aşağıdadır:

ANOVA sonuçları, döviz kurlarındaki belirsizlik engelinin mikro, küçük ve orta ölçekli işletmeler bakımından anlamlı ölçüde farklı olduğunu göstermektedir (Çizelge 118).

Döviz kurlarındaki belirsizlik engeline verilen önemin hangi büyüklükteki işletmeler arasında anlamlı bir şekilde farklılık gösterdiğini bulmak amacıyla Scheffe testi uygulanmıştır (Büyüköztürk, 2002: 50).

Sheffe testi sonuçlarına göre döviz kurlarındaki belirsizliğe verilen ortalama önem derecesinin; mikro ölçekli işletmelerde (ort. 4,250) orta ölçekli işletmelere (ort. 2,556) göre daha fazla olduğu bulunmuştur (EK-4).

Çizelge 118. Döviz Kurlarındaki Belirsizlik Engeli Puanlarının İşletme Büyüklüğüne Göre ANOVA Sonuçları

Varyansın Kaynağı	Kareler Toplamı	sd	Kareler Ortalaması	F	p
Gruplarararası	19,323	2	9,662	4,430	0,016
Gruplariçi	124,327	57	2,181
Toplam	143,650	59

ANOVA sonuçları, dış pazar konusundaki bilgi yetersizliği engelinin mikro, küçük ve orta ölçekli işletmeler bakımından anlamlı ölçüde farklı olduğunu göstermektedir (Çizelge 119).

Dış pazar konusundaki bilgi yetersizliği engeline verilen önemin hangi büyüklükteki işletmeler arasında anlamlı bir şekilde farklılık gösterdiğini bulmak amacıyla Scheffe testi uygulanmıştır.

Sheffe testi sonuçlarına göre dış pazar konusunda bilgi yetersizliği engeline verilen ortalama önem derecesinin; mikro ölçekli işletmelerde (ort. 4,375) orta ölçekli işletmelere (ort. 2,944) göre daha fazla olduğu bulunmuştur (EK-4).

Çizelge 119. Dış Pazar Konusundaki Bilgi Yetersizliği Puanlarının İşletme Büyüklüğüne Göre ANOVA Sonuçları

Varyansın Kaynağı	Kareler Toplamı	sd	Kareler Ortalaması	F	p
Gruplarararası	11,443	2	5,722	3,157	0,050
Gruplariçi	103,290	57	1,812
Toplam	114,733	59

2.4.2. İhracat Pazarlaması Sorunlarına Verilen Önem Derecesi ile İşletme Büyüklüğü Arasındaki İlişki

İhracat pazarlaması sorunlarına verilen önem derecesi ait soru grubu için (Anket formu, soru 13)  = 0,9065 olarak bulunmuştu (EK-2).

Hipotez : İhracat pazarlaması sorunlarına verilen önem derecesi, işletme büyüklüğüne göre farklılık göstermektedir.

İhracat pazarlaması sorunlarına verilen önem, işletme büyüklüğüne göre farklılık gösterip göstermediği ANOVA testine tabi tutulmuş, farklı tüketici alışkanlıkları ve tercihleri sorunu dışında gruplarararası fark saptanamamıştır (EK-3).

ANOVA sonuçları, farklı tüketici alışkanlıkları ve tercihleri sorununun mikro, küçük ve orta ölçekli işletmeler bakımından anlamlı ölçüde farklı olduğunu göstermektedir (Çizelge 120).

Farklı tüketici alışkanlıkları ve tercihleri sorununa verilen önemin hangi büyüklükteki işletmeler arasında anlamlı bir şekilde farklılık gösterdiğini bulmak amacıyla Tukey HSD testi uygulanmıştır (Büyüköztürk, 2002:45):

Tukey HSD testi sonuçlarına göre farklı tüketici alışkanlıkları ve tercihleri sorununa verilen ortalama önem derecesinin; mikro ölçekli işletmelerde (ort. 2,875) orta ölçekli işletmelere (ort. 1,722) göre daha fazla olduğu bulunmuştur (EK-4).

Çizelge 120. Farklı Tüketici Alışkanlıkları ve Tercihleri Puanlarının İşletme Büyüklüğüne Göre ANOVA Sonuçları

Varyansın Kaynağı	Kareler Toplamı	sd	Kareler Ortalaması	F	p
Gruplarararası	11,668	2	5,834	3,757	0,029
Gruplariçi	88,516	57	1,553
Toplam	100,183	59

2.4.3. Sektörel Dış Ticaret Şirketine Katılmayı İsteme Nedenlerine Verilen Önem Derecesi ile İşletme Büyüklüğü Arasındaki İlişki

Sektörel Dış Ticaret Şirketine katılmayı isteme nedenlerine verilen önem derecelerine ait soru grubu için (Anket formu, soru 25)  = 0,9307 olarak bulunmuştu (EK-2).

Hipotez :SDŞ’ye katılmayı isteme nedenlerinin taşıdığı önem derecesi, işletme büyüklüğüne göre farklılık göstermektedir.

Sektörel Dış Ticaret Şirketine Katılmayı isteme nedenlerine verilen önem derecesinin, işletme büyüklüğüne göre farklılık gösterip göstermediği ANOVA testine tabi tutulmuş, “teşviklerden yaralanma imkanı doğar” değişkeni hariç işletme grupları arası farklılık bulunduğu anlaşılmıştır

ANOVA sonuçları, SDŞ’lere rekabet gücünün artırılmasını sağlaması nedeniyle katılmanın mikro, küçük ve orta ölçekli işletmeler bakımından farklılık gösterdiğini ortaya koymaktadır.

İhracat tecrübesinin artırılmasına yardımcı olması, sorunların çözümünde yol gösterici olması ve dış pazar bulmayı kolaylaştırması nedenleriyle katılma da benzer şekilde mikro küçük ve orta ölçekli işletmeler bakımından farklıdır (Çizelge 121).

Çizelge 121. SDŞ’ye Katılma Nedenleri Puanlarının İşletme Büyüklüğüne Göre ANOVA Sonuçları

SDŞ’ye Katılma Nedeni	Varyansın Kaynağı	Kareler Toplamı	sd	Kareler Ortalaması	F	p
Rekabet gücünün artırılmasını sağlar	Gruplarararası	33,668	2	16,834	8,975	0,000
	Gruplariçi	106,915	57	1,876
	Toplam	140,583	59
İhracat tecrübesinin artırılmasına yardımcı olur	Gruplarararası	19,385	2	9,693	5,988	0,004
	Gruplariçi	92,265	57	1,619
	Toplam	111,650	59
Sorunların çözümünde yol gösterir	Gruplarararası	6,781	2	3,390	2,352	0,104
	Gruplariçi	82,153	57	1,441
	Toplam	88,933	59
Dış pazar bulmayı kolaylaştırır	Gruplarararası	12,540	2	6,270	4,199	0,020
	Gruplariçi	85,110	57	1,493
	Toplam	97,650	59

Verilen önemin hangi büyüklükteki işletmeler arasında anlamlı bir şekilde farklılık gösterdiğini bulmak amacıyla Scheffe testi uygulanmıştır (EK-4);

“Rekabet gücünün artırılmasını sağlar” nedenine verilen ortalama önem derecesinin; mikro ölçekli işletmelerde (ort. 4,250), küçük ve (ort. 4,147)orta ölçekli işletmelere (ort. 2,444) göre daha fazla olduğu bulunmuştur.

“İhracat tecrübesinin artırılmasına yardımcı olur” nedenine verilen ortalama önem derecesi; mikro ölçekli işletmelerde (ort. 4,500), orta ölçekli işletmelere (ort. 3,000) göre daha fazladır.

“Dış pazar bulmayı kolaylaştırır” nedenine verilen ortalama önem derecesinin; mikro ölçekli işletmelerde (ort. 4,375), orta ölçekli işletmelere (ort. 3,167) göre daha fazla olduğu saptanmıştır.

2.4.4. Sektörel Dış Ticaret Şirketine Katılmayı İstememe Nedenlerine Verilen Önem Derecesi ile İşletme Büyüklüğü Arasındaki İlişki

Sektörel Dış Ticaret Şirketine katılmayı istememe nedenlerine verilen önem derecelerine ait soru grubu için (Anket formu, soru 26)  = 0,8638 olarak bulunmuştu (EK-2).

Hipotez : SDŞ’ye katılmayı istememe nedenlerinin taşıdığı önem derecesi, işletme büyüklüğüne göre farklılık göstermektedir.

Sektörel Dış Ticaret Şirketine Katılmayı istememe nedenlerine verilen önem derecesinin, işletme büyüklüğüne göre farklılık gösterip göstermediği ANOVA testine tabi tutulmuş, “sektördeki yoğun rekabetin işbirliğine engel olması, SDŞ hakkıda bilgi eksikliği, SDŞ’nin çok seslilik yaratacağına inanılması ve SDŞ kurma ve yönetmenin zor bir iş olarak görülmesi” faktörleri hariç işletme grupları arası farklılık bulunduğu anlaşılmıştır

ANOVA sonuçları, SDŞ’lere büyümenin kargaşa ve bürokrasi yaratacağı düşüncesiyle katılmamanın mikro, küçük ve orta ölçekli işletmeler bakımından farklılık gösterdiğini ortaya koymaktadır.

Çıkar farklılıkları olması, işten anlayan birini bulmanın zor olması, ekip ruhunun güç yaratılması, kendi ihracat organizasyonu olması ve SDŞ’nin sorun çözeceğine inanılmaması nedenleriyle katılmama da benzer şekilde mikro küçük ve orta ölçekli işletmeler bakımından farklıdır (Çizelge 122).

İşletme grupları arasındaki bu farkın hangi gruplar arasında olduğunu bulmak için yapılan Sheffe testi (EK-4) sonuçlarına göre; “Büyümenin kargaşa ve bürokrasi yaratması” nedenine verilen ortalama önem derecesinin; orta ölçekli işletmelerde (ort. 3,278) mikro ölçekli işletmelere göre (ort.1,500) daha fazla olduğu bulunmuştur.

Çizelge 122. SDŞ’ye Katılmama Nedenleri Puanlarının İşletme Büyüklüğüne Göre ANOVA Sonuçları

SDŞ’ye Katılmama Nedeni	Varyansın Kaynağı	Kareler Toplamı	sd	Kareler Ortalaması	F	p
Büyümenin kargaşa ve bürokrasi yaratması	Gruplarararası	26,690	2	13,345	9,816	0,000
	Gruplariçi	77,493	57	1,360
	Toplam	104,183	59
Çıkar farklılıkları olması	Gruplarararası	26,448	2	13,224	10,392	0,000
	Gruplariçi	72,535	57	1,273
	Toplam	98,938	59
İşten anlayan birini bulmanın zor olması	Gruplarararası	13,938	2	6,969	4,564	0,015
	Gruplariçi	87,045	57	1,527
	Toplam	100,983	59
Ekip ruhunun güç yaratılması	Gruplarararası	14,740	2	7,370	3,747	0,030
	Gruplariçi	112,110	57	1,967
	Toplam	126,850	59
Kendi ihracat organizasyonu olması	Gruplarararası	45,538	2	22,769	11,902	0,000
	Gruplariçi	109,045	57	1,913
	Toplam	154,583	59
SDŞ’nin sorun çözeceğine inanılmaması	Gruplarararası	11,621	2	5,811	3,630	0,033
	Gruplariçi	91,229	57	1,601
	Toplam	102,850	59

“Çıkar farklılıkları olması” nedenine verilen ortalama önem derecesi; orta ölçekli işletmelerde (ort. 3,611), küçük (ort.2,441) ve mikro ölçekli işletmelere göre (ort.1,625) daha fazladır.

“İşten anlayan birini bulmanın zor olması” nedenine verilen ortalama önem derecesi yine orta ölçekli işletmelerde (ort. 3,222), mikro ölçekli işletmelere göre (ort.1,875) daha fazladır.

“Ekip ruhunun güç yaratılması” nedenine verilen ortalama önem derecesi; orta ölçekli işletmelerde (ort. 3,500), mikro ölçekli işletmelere göre (ort.1,875) daha fazladır.

“Kendi ihracat organizasyonu olması” nedenine verilen ortalama önem derecesi; orta ölçekli işletmelerde (ort. 3,778), mikro ölçekli işletmelere göre (ort.1,125) daha fazladır.

2.4.5. Sektörel Dış Ticaret Şirketinin Sağladığı Hizmetlerle İlgili Beklenti Derecesi ile İşletme Büyüklüğü Arasındaki İlişki

Sektörel Dış Ticaret Şirketinin sağladığı hizmetlere verilen önem derecelerine ait soru grubu için (Anket formu, soru 27)  = 0,6822 olarak hesaplanmış, “hiçbir hizmet beklemiyorum” seçeneği ortadan kaldırılarak  =0,8864’e yükseltilmişti (EK-2).

Hipotez : SDŞ’nin sağlaması beklenen hizmetlere verilen önem derecesi, işletme büyüklüğüne göre farklılık göstermektedir.

Çizelge 123. SDŞ’nin Sağladığı Hizmetlerle İlgili Beklenti Derecesi Puanlarının İşletme Büyüklüğüne Göre ANOVA Sonuçları

SDŞ’den Beklentiler	Varyansın Kaynağı	Kareler Toplamı	sd	Kareler Ortalaması	F	p
İhracat işlemlerinin tek elden yürütülmesini sağlar	Gruplarararası	13,746	2	6,873	3,727	0,30
	Gruplariçi	105,104	57	1,844
	Toplam	118,850	59
Dış pazar bilgisi sağlar	Gruplarararası	10,502	2	5,251	3,450	0,39
	Gruplariçi	86,748	57	1,522
	Toplam	97,250	59
Pazar bulmaya yardımcı olur	Gruplarararası	13,614	2	6,807	4,277	0,19
	Gruplariçi	90,719	57	1,592
	Toplam	104,333	59

Sektörel Dış Ticaret Şirketinin sağlaması beklenen hizmetlere verilen önem derecesinin, işletme büyüklüğüne göre farklılık gösterip göstermediği ANOVA testine tabi tutulmuş, “teşviklerden yararlanarak ucuz girdi sağlaması ve pazar bulmaya yardımcı olması” faktörleri hariç işletme grupları arası farklılık bulunduğu anlaşılmıştır

Çizelge 123’de gösterilen ANOVA sonuçları, SDŞ’den “ihracat işlemlerinin tek elden yürütülmesini sağlaması, dış pazarlar hakkında bilgi vermesi ve pazar bulmaya yardımcı olması” hizmetlerini beklemenin mikro, küçük ve orta ölçekli işletmeler bakımından farklılık gösterdiğini ortaya koymaktadır.

2.4.6. Sektörel Dış Ticaret Şirketinin İşlerliği Yönünden Endişe Duyma Derecesi ile İşletme Büyüklüğü Arasındaki İlişki

Sektörel Dış Ticaret Şirketinin işlerliği konusundaki endişe derecelerine ait soru grubu için (Anket formu, soru 28)  = 0,6550 olarak hesaplanmış, “hiçbir hizmet konudan endişe etmiyorum” seçeneği ortadan kaldırılarak  =0,8496’ya yükseltilmişti (EK-2).

Hipotez : SDŞ’nin işlerliği yönünden endişe duyma derecesi, işletme büyüklüğüne göre farklılık göstermektedir.

Sektörel Dış Ticaret Şirketinin işlerliği konusunda duyulan endişeye verilen önem derecesinin, işletme büyüklüğüne göre farklılık gösterip göstermediği ANOVA testine tabi tutulmuş, “siparişlerin paylaşımı sorun yaratır” değişkeni dışında işletme grupları arası farklılık bulunmadığı anlaşılmıştır (Çizelge 124).

Çizelge 124. SDŞ’nin İşlerliğine Yönelik Endişe Derecesi Puanlarının İşletme Büyüklüğüne Göre ANOVA Sonuçları

SDŞ’nin İşlerliğine Yönelik Endişeler	Varyansın Kaynağı	Kareler Toplamı	sd	Kareler Ortalaması	F	p
Siparişlerin Paylaşımı Sorun Yaratır	Gruplarararası	13,925	2	6,962	3,927	0,025
	Gruplariçi	101,059	57	1,773
	Toplam	114,983	59

Buna göre, sadece siparişlerin paylaşımının SDŞ’nin işlerliği konusunda önemli bir sıkıntı yaratacağı düşüncesi mikro, küçük ve orta ölçekli işletmelerde farklıdır.

Scheffe testinin sonucuna göre, “Siparişlerin paylaşımının sorun yaratacağı” endişesi, orta ölçekli işletmelerde (ort.3,667) mikro ölçekli işletmelere göre (ort.2,250) daha fazladır (EK-4).