T. C. Başbakanlik aile ve sosyal araştirmalar genel müDÜRLÜĞÜ İrlanda cumhuriyeti

T.C. BAŞBAKANLIK

AİLE VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

İRLANDA CUMHURİYETİ

AİLE VE SOSYAL İŞLER BAKANLIĞI

ÇALIŞMA ZİYARETİ

RAPORU

Dursun EKİNCİ

Daire Başkanı

Rahime BEDER ŞEN

Uzman
Zeynep HAN

Uzman Yardımcısı
Fırat YILMAZ

Uzman Yardımcısı

Emre ERTEKİN

Uzman Yardımcısı

Emre Tevfik ÇAMPINARI

Uzman Yardımcısı

ARALIK 2006

İÇİNDEKİLER

Sayfa

I. GİRİŞ 4

II. GENEL İZLENİMLER 5

III. ÇALIŞMA PROGRAMI 10

IV. ÇALIŞMA YAPILAN BİRİMLER 15

A. Aile ve Sosyal İşler Bakanlığının Yapısı ve Genel Bilgiler 15

B. İrlanda’da Aileler ve Aile Yaşamı 21

C. Sağlık ve Çocuklardan Sorumlu Bakanlık 27

D. Çocuklardan Sorumlu Bakanlığın Ofisi 29

E. Sağlık Hizmetleri İdaresi 35

F. Aile Destek Ajansı (Family Support Agency) 43

G. St. Andrews Destek ve Bakım Merkezi 48

V. SONUÇ 52

I.GİRİŞ

Avrupa Birliği üyesi ülkelerde Genel Müdürlüğümüz dengi aile odaklı kurum ve kuruluşlarla işbirliği imkânlarının araştırılması, Avrupa Birliği uyum sürecinde kurumsal yapının güçlendirilmesi ve mevzuat düzenlemeleri, araştırma teknikleri başta olmak üzere farklı konularda gerekli uyumlaştırmanın sağlanması, Avrupa Birliği’nde aileye dönük çalışmalarda ortaklık kurmak, geleceğe dönük sosyal çalışmalarda projeler geliştirmek gibi hedefleri amaçlayan ve bu amacın gerçekleştirilebilmesi için de söz konusu ülkelerdeki kurumların idari yapılarının tanınması, bilgi birikimlerinin paylaşılması, uygulamalara ilişkin olarak Aile Danışma Merkezleri, Yaşlı Yurtları, Çocuk Bakım Evleri gibi kuruluşların ziyaret edilmesini de içeren Yerinde Bilgi Edinme Projesi’nin gereği olarak 13–15 Kasım 2006 tarihleri arasında gerçekleştirilen, İrlanda Cumhuriyeti başkenti Dublin’de, aile odaklı ve sosyal içerikli politikaları yürüten kurumlar ziyaret edilmiştir. Bu ziyaret Devlet Bakanı Sn. Nimet ÇUBUKÇU’nun danışmanlarından Sn. Musa ACAR’ın katılımıyla, Strateji Geliştirme Daire Başkanı Dursun EKİNCİ’nin başkanlığında, Genel Müdürlüğümüz uzmanlarından Rahime BEDER ŞEN, uzman yardımcıları Zeynep HAN, Fırat YILMAZ, Emre Tevfik ÇAMPINARI ve Emre ERTEKİN’den oluşan heyet tarafından gerçekleştirilmiştir.

Bu ziyarette; ailelerin yaşam standartlarının yükseltilmesi, ebeveynlerin çocuk yetiştirme sürecinde desteklenmesi, sosyal dışlanmaya maruz kalmış ailelerin tekrar topluma kazandırılması, emeklilik döneminin etkilerinin kontrol edilmesi amacıyla yapılan sosyal politika uygulamaları, farklı toplumsal gruplardan gelen göçebe çocuklar ve aileler için uygulanan politikalar hakkında bilgi alınmıştır. Bu amaçla da Dublin’de çocuk, genç, yaşlı olmak üzere aile bireyleri için hazırlanmış gündüz bakımevi, günlük merkezler, sosyal entegrasyon ve rehabilitasyon merkezleri ziyaret edilerek uygulamalar hakkında bilgi alınmış ve son derece verimli ve başarılı geçen bu çalışma ziyareti süresince edinilen deneyimler ve izlenimler rapor edilmiştir.

II.GENEL İZLENİMLER

13–15 Kasım 2006 tarihleri arasında, İrlanda Sosyal ve Aile İşleri Bakanlığı’nın ev sahipliği yaptığı çalışma ziyareti süresince heyetimize sıcak ve samimi davranılmıştır. Çalışma yapılan kamu birimlerinde ve gönüllü kuruluşlardaki her toplantıda, yetkililer tarafından profesyonelce hazırlanmış sunumlar gerçekleştirilmiştir. Ayrıntılı açıklamalar yapılmış ve gidilen her yerde önceden hazırlanmış dokümanlar heyetimize sunulmuştur. Sorulan sorular açık yüreklilikle cevaplandırılmıştır. Temaslar sonunda Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne tam üyeliği sürecinde ülkemize başarı dileklerinde bulunulmuştur.

Bu çalışma esnasında, aile destek hizmetleri başta olmak üzere İrlanda’da sosyal hizmetler ve uygulanan sosyal politikaların sonuçlarını yakından görme fırsatı elde edilmiştir. Bunun yanında, İrlandalı meslektaşlarımızın çalışma ortamı ve çalışma düzenleri, sosyal içerikli kurumların örgütlenme biçimini ve kamu hizmeti sunan kişilerin kurumsal ve bireysel olarak sosyal sorunlara bakış açılarını değerlendirme imkânı bulunmuştur. Bu çalışmada edinilen sayısız izlenimden, Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü çalışanları olarak bizleri en fazla ilgilendiren ve en çarpıcı olanlar şunlardır:
İrlanda’nın sosyal içerikli politikalarının uygulanmasında, devlette birimler-arası (cross-cutting) inisiyatifler ve işbirliği üst düzeydedir. Önemli sorunların çözümlenmesinde ve belirli, dar bir konuya yönelik politikaların uygulanmasında komiteler (hatta mikro komiteler diyebileceğimiz çalışma grupları) oluşturulmakta ve bizzat birimler ile bakanlıklar arasında irtibatı sağlayan birtakım memurlar ve yöneticiler de bulunmaktadır. Buna örnek olarak Aile ve Sosyal İşler Bakanlığı ile Sağlık Hizmetleri Kurulu arasında irtibatı sağlayan Yerel Refah Hizmetleri Yüksek İdarecisi Sayın P.J.Timmons’ı vermek mümkündür.
Teorik ve teknik bilgi ile akademik ve bilimsel çalışmanın ağırlık kazandığı sahalarda devlet, üniversitelerle ve enstitülerle işbirliği içinde çalışmaktadır. Bunun en önemli örneği ise İrlanda’da şu anda yürütülen en büyük araştırma projesi olan, Aile ve Sosyal İşler Bakanlığı, Sağlık ve Çocuklardan Sorumlu Bakanlık ile Çocuklardan Sorumlu Bakanlık arasında işbirliği sonucu yürütülen “Uzunlamasına Çocuk İzleme Araştırması”dır. Bu araştırma “Trinity College of Dublin” ile Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Enstitüsü (“Economical & Social Research Institute”) yönetimi ile bir konsorsiyum halinde gerçekleştirilmektedir.

İrlanda’da son dönemde görülen hızlı ekonomik ve sosyal gelişimin en önemli bileşenlerinden biri de oldukça üst düzeyde görülen toplumsal dayanışma ve ortaklık anlayışıdır. Söz konusu anlayışın en derin görüldüğü alan ise sosyal içerikli hizmetlerin ulaştırılması ile sosyal politikaların uygulanması süreci ve sosyal dayanışmaya dayalı yerel etkinliklerdir. Bunun en önemli örneği, çalışma kapsamında ziyaret edilen “St. Andrews Destek ve Bakım Merkezi” adlı kuruluşta görülmüştür. Bu kuruluş son birkaç yıldır “Aile Destek Ajansı”na bağlı olarak çalışan 95 adet “Aile Destek ve Bakım Merkezi”nden biridir. Resmi olarak devlet tarafından tanınması ise bu tarihten birkaç yıl öncesine rastlamaktadır. Oysa kuruluşun İstihdam ve Mesleki Eğitim Sorumlusu Betty ASHE, bu örgütün yerel toplumsal inisiyatifin bir ürünü olarak, dernek benzeri bir sivil toplum kuruluşu şeklinde 34 yıl önce kurulduğunu belirtmiş, toplantıdaki sözlerine şöyle devam etmiştir: “O dönemlerde, dışarıya bu yöreden hızlı bir göç yaşanıyordu. Bölge halkının çoğunluğu sosyal yardımlarla geçinen yaşlı insanlardı. Bu semtin hali o kadar içler acısıydı ki; devlet eskiyen ve yıkılan birkaç binanın duvarlarının çökmesi ve bundan dolayı görülen çocuk ölümleri sonucu pek çok binayı yeniden yaptı. Yokluk ve sefalet içinde geçirilen bir dönemde kenetlendik ve direndik. Savaştık! Savaştık! Savaştık! Sonunda, küçük bir semt birliğinden bugünlere geldik. Devlet bizi tanımak durumunda kaldı. Şimdi devletin pek çok kurumundan ve bakanlıklardan bize fonlar yağmaktadır. Bizler, şu anda bu semtin mimari değişikliklerinde ve imar planında bile söz sahibiyiz ve sunduğumuz hizmetler sebebiyle Adalet Bakanlığı’ndan Sağlık Bakanlığı’na kadar pek çok yerden destek almaktayız.”

Diğer bir izlenimimiz, bu dayanışmanın sosyal politikaların yürütülmesinden sorumlu kurum ve kuruluşların organizasyon yapısına yansımasıdır. İrlanda’da katı bir hiyerarşik düzen içerisinde yer alan ve sosyal hizmet veren devlet kuruluşları bulunmamaktadır. Ancak devlet denetleyici ve mevzuata ilişkin temel politikaları düzenleyici, yönlendirici fonksiyonunu koruyarak bu hizmetleri desteklemektedir ya da yeni organizasyonların kurulmasını teşvik etmekte ve son aşamada birtakım “liderler” belirleyerek bu organizasyonları kurdurmaktadır. Buna dair planlama ise merkezi olarak gerçekleştirilmektedir. Bunun en çarpıcı örneği, titiz bir çalışma ile ülkenin farklı yerlerinde “Aile Destek ve Bakım Merkezleri”ne ihtiyaç duyulan noktaları belirleyerek bu noktalarda söz konusu merkezlerin kurulmasını sağlayan Aile Destek Ajansı’dır (“Family Support Centre”). Sosyal hizmetleri devlet desteği alarak yürüten organizasyonlar genellikle kar amacı limitet şirket olarak örgütlenmektedir. Bu yapılanmanın amacı ise insanları tüzel kişilik çatısı altında ve ortak sorumluluk zemininde buluşturmasıdır. Ayrıca yönetim kurulları kanalıyla verilmesi gereken hizmetlerin zamanında ve etkin bir şekilde, katılımcı bir anlayışla verilebilmesidir. Devlet bu ortaklıklarda hiçbir şekilde pay sahibi olmayıp yerel inisiyatif ve gönüllülük İrlanda’da hem devlet, hem de halk için çok önemli kabul edilmektedir.
Sosyal politikaların uygulanmasında ve sosyal içerikli hizmetlerin görülmesinde hiçbir konu yerel yönetimlere bırakılmamakta, ancak gerekli olan durumlarda yerel yönetimlerden destek alınmaktadır. Yerel ölçekte hiçbir çalışma, yerel siyasi karar mekanizmasına ve belediyelere devredilmemektedir. Ancak yerel sivil inisiyatif oldukça önemlidir. Genellikle hizmetler gönüllü ve yerel kuruluşların desteklenmesi ve hatta yenilerinin kurulmasına önayak olunması ile sağlanmaktadır.
İrlanda’da toplumsal sorunlar hiçbir zaman görmezden gelinmeden ve hiçbir zaman, hiçbir konuda pembe bir tablo çizilmeden ivedilikle ele alınmaktadır. Örneğin, İrlanda’da genç nüfus arasında yaygınlaştığı görülen uyuşturucu bağımlılığının Avrupa ülkeleri arasında İrlanda’da en üst düzeyde olduğu, Aile ve Sosyal İşler Bakanlığı, AB ve Dış İlişkiler Birimi, Müdür Yardımcısı Philip MELVILLE tarafından bizzat açıklanmaktadır. Philip MELVILLE “Ulusal Dokümantasyon Merkezi-Sağlık Araştırmaları Kurulu” (National Documentation Centre-Health Research Board) adlı kuruluşun çevrimiçi yayınlarını ise kaynak göstermiştir (http://ndc.hrb.ie).
Evlilik dışı birlikte yaşama eğilimi ve evlilik dışı çocuk sahibi olmanın evlilik kurumunun geleceğini tehdit ettiği gerçeği ise aynı bakanlığın Aile İşleri Birimi, Müdür Yardımcısı Heber McMAHON tarafından açıklıkla dile getirilmiştir.
İrlanda’da toplumsal sorunlara yaklaşım son yıllarda oldukça değişiklik göstermektedir. Önceden evlilik dışı çocuk sahibi olan bir kadına çok kötü muamele yapılıp toplum dışına itilirken bugün yaşanan değişiklik onaylanmasa bile olduğu gibi kabul edilmektedir. İnsanlara ihtiyaç duydukları ve hak ettikleri desteğin verilmesi gerektiği belirtilmektedir. Bu anlayış doğrultusunda İrlanda hükümeti tek ebeveynli ailelere gelir yardımı yapmakta, birlikte yaşayan çiftleri ise her bakımdan olmasa da en azından bazı konularda evli çiftler gibi bir aile olarak kabul etmektedir (Örneğin miras hukukunda). Bu anlayış sadece devletin değil, toplumdaki tüm kesimlerin anlayışını yansıtmaktadır. Söz gelimi, uyuşturucu bağımlılığı konusunda heyetimizden gelen sorular üzerine Philip MELVILLE bu konudaki çalışmaların daha çok gönüllü organizasyonlar tarafından sürdürüldüğünü belirterek “Merchants Quay Ireland” adlı kuruluşu örnek göstermiştir (http://www.mqi.ie). Bu kuruluş, en muhafazakâr kurum olarak bilinen Kilise tarafından kurulmuş ve uyuşturucu bağımlılarına kullanmak üzere iğne dağıtmaktadır. Bu faaliyetin amacı ise kısa vadede önlenmesi zor olan uyuşturucu bağımlılığının, aynı iğne kullanımı sonucu AIDS gibi daha tehlikeli ve bulaşıcı hastalıklara yol açmamasıdır. Bütün bu gözlemler şu gerçeğe işaret emektedir: Toplumda ters giden bir şeyler varsa devlet ve sivil inisiyatif, bunu hor görmek, ayıplamak, toplum dışı bırakmak, cezalandırmak veya yasaklamak yerine kısa vadeli, akılcı ve insani önlemleri bir an önce harekete geçirmektedir. Kişiler arası ilişkilerde ve iletişimde saygı ve samimiyetin hâkim olduğu barışçıl ve huzurlu bir toplum hayatı gözlemlenmiştir. İnsan odaklı çalışma anlayışı, İrlanda’nın sosyal politikalarında ve sosyal hizmetlerinde çok önemli öncül bir anlayıştır.
Önemli diğer bir nokta ise İrlanda’da devlet kurumlarının ve sosyal hizmet veren kuruluşların halkın ve hedef kitlenin önerilerini her zaman dikkate alıyor ve hedef kitleyi faaliyetlerin merkezi olarak kabul ediyor olmasıdır. Örneğin, 13 Kasım 2006 tarihinde yapılan çalışma sırasında, Aile ve Sosyal İşler Bakanlığı, Aile İşleri Birimi, Müdür Yardımcısı Heber McMAHON’a Aile Destek ve Bakım Merkezleri’nin tam olarak ne gibi hizmetler verdiği sorulduğunda cevabı şu olmuştur: “Genelde bütün Aile Destek ve Bakım Merkezleri (Family Resource Centre) tarafından verilen genel, ortak hizmetler var. Ancak, bu kuruluşlar nasıl hizmetlere ihtiyaç duyulduğunu o yörenin halkına sorarak kendileri belirlemektedir.” Yine İrlanda’da devlet, çocuklara dair politika geliştirirken ve uygularken hiçbir külfetten ve fedakârlıktan kaçınmadan “çocuk-merkezli” olarak gerçekleştirmektedir. Bunun en çarpıcı örneği ise Çocuktan Sorumlu Bakanlığın Ofisinde, Kalite ve Müşteri Hizmetleri Yetkilisi Muriel CLEARY ile Araştırma Birimi Başkanı Sinéad HANNAFIN tarafından şöyle dile getirilmiştir: “Çocuklara sorduk ‘en büyük sorununuz nedir?’ diye. Bize ‘oynayacak yer bulamıyoruz’ cevabını verdiler. Bunun üzerine 2005 yılında oyun parkları yapımına, genel bütçeden 24 milyon Euro harcadık”.
Sonuç olarak, İrlanda’ya yapılan resmi ziyarette görülen o ki; İrlanda Cumhuriyeti anayasa ile güvence altına almış olduğu sosyal devlet ilkesini kişi ve toplum odaklı, bütünleşmiş ve toplumsal inisiyatifi ön planda tutan bir anlayışla hayata geçirmek konusunda büyük bir aşama kaydetmiştir. Elbette bu anlayışın hayata geçirilmesinde, İrlanda’nın sahip olduğu ekonomik imkânlar ve belirtildiğine göre (heyetimize başkanlık eden Dursun EKİNCİ’nin elde ettiği bilgilere dayalı olarak) özellikle son on yılda AB ve ABD’den elde edilen kaynaklar ile nüfusun az olması, yetişmiş insan gücünün önemli bir yer teşkil ettiği göz ardı edilemez. Ancak, yine de bu başarıda toplumun ve karar mekanizmalarının sosyal devlet anlayışına inancı ve bağlılığının belirleyici faktörler olduğu kanısına varılmıştır.